Алматы 2013 Рецензенттер: Алибеков С. Т
жүктеу/скачать 2.59 Mb.
|
| а) «Берн» одағы.
«Әдеби және көркем шығармаларды қорғау туралы» 1886 жылғы Берн конвенциясы. Авторлық құқықты қорғауға байланысты мұқият жұмыс 1858 жылы Брюссель қаласында әдебиет және өнер туындылары авторларының конгресінде басталды. Кейін бұл жұмыс Антверпен (1861 және 1877 жылдар) және Париж (1878 жыл) конгрестерінде жалғасты. Ал 1883 жылдан бастап жұмыс Бернде жалғасып, 1886 жылы 3 дипломатиялық конференциядан кейін «әдеби және көркем шығармаларды қорғау туралы» Берн конвенциясы атағына ие болған халықаралық келісім жасалынды. Бұл келісімге 10 мемлекет қол қойды: Бельгия, Ұлыбритания, Германия, Испания, Италия, Либерия, Гаити, Тунис, Франция және Швейцария. 1887 жылдың қыркүйегінде аталған мемлекеттер делегаттары (Либерияны қоспағанда) ратификацияланбаған грамоталармен алмасты және конвенцияның 20-бабына сәйкес ол 3 айдан кейін, яғни 1887 жылдың 5 желтоқсанында күшіне енді. 1886 жылғы Берн конвенциясы негізгі материалдық құқықтық нормаларымен қатар әкімшілік ережелерімен де қамтылған. Конвенцияға сәйкес, қатысушы мемлекеттерінің ұлттық заңнамасы авторлық құқық иелеріне қорғаудың неғұрлым төмен режимімен қамтыған жағдайда, бұл конвенция ережелерін сол мемлекет заңнамасына енгізу міндеті жүктелді. Бұл конвенциядағы маңызды ережелерінің бірі – авторлық құқық иелері шетел мемлекетінде құқықтық қорғау іздесе, белгілі бір формальдылықтарды орындамау мүмкіндігі беріледі, егер де бұл шарттарды өз мемлекетінде, яғни тұңғыш жарияланған жерде орындаған болса (2-3 баптар). Сонымен қатар, 1886 жылы қатысушы мемлекеттерден Берн одағын құру жөніндегі шешім хабарланды және де бұл одақтың халықаралық бюросы сайланды. Жаңа мемлекеттердің қосылу тәртібі қарастырылды. Оған қоса, қосымша бап және түпкілікті хаттама қабылданды. Қосымша бап авторлық құқық қорғалынуының неғұрлым жоғарғы деңгейін қамтыған барлық екі жақты шарттарды күшінде қалдырды. Ал хаттамада конвенцияның кейбір жағдайларына түсініктеме берген болатын. 1896 жылғы Париж конференциясы. 1896 жылдың 15 сәуірінде Париж қаласында 1886 жылғы конвенцияға өзгерістер енгізу үшін бірінші конференция өтті. Сол уақытқа таман конвенцияға тағы 4 мемлекет қосылды: Люксембург (1888 ж.), Монако (1889ж.), Черногория (1893ж.) және Норвегия (1896 ж.). Бұл конференцияға қатысушы мемлекеттерден басқа 14 мемлекеттен бақылаушылар қатыстырылды: Аргентина, Болгария, Боливия, Бразилия, Дания, Гватемала, Греция, Колумбия, Мексика, Перу, Португалия, Румыния, АҚШ және Швеция. 1896 жылы жаңадан енгізілгендерінің қатарына конвенцияға «жариялау» деген түсініктің енгізілуі және де бұл түсінікке «көшірмелерді шығару» деген анықтама беруі. Осылайша, драмалық, музыкалық туындыларды, өнер туындыларын көрмелерде көрсету немесе орындау жариялау терминімен сәйкес келмеді. Сонымен қатар, маңызды өзгерістерінің қатарына – конвенцияның 3-бабына енгізілген анықтаулар болды, оларға сәйкес, авторы Берн одағының емес, басқа бір мемлекеттің азаматы болса да, оның туындысы қатысушы мемлекетте тұңғыш рет жарияланған болса, мұндай туындыға да құқықтық қорғау берілген. Осылайша, аумақтық принцип өзгеріссіз қалды, бірақ та мұнда ерекше көңіл бастырып шығарушыдан туынды авторына аударылды. 1908 жылғы Берлин конференциясы. Берн конвенциясының дамуының келесі кезеңі – 1908 жылғы Берлин конференциясы болды. Сол кезде конвенцияға тағы да 4 мемлекет қосылды : Жапония (1899ж.), Швеция (1901ж.), Дания (1903ж.) және Либерия (1908ж.). Бұл конференцияға қатысушы мемлекеттерден басқа 19 мемлекеттен жіберілген делегаттар қатысты. Жаңа редакция 30 бабтан тұрды және келесі 4 мәселеге қатысты болды: 1886 жылғы конвенция бірінші жариялаған мемлекетте көзделген шарттар мен формальдылықтарды орындауына байланысты авторлық құқықтық қорғау берді. Берлин конференциясында бірінші жарияланған мемлекетте формальдылықтар бар болса да, мұндай барлық шарттардан бас тарта алу мүмкіндігі жөнінде келісілді. Берлин конвенциясының мәтінді қорғалатын объектілер тізімін нақтылады және кеңейтті, оған хореография, пантомима, кинематография, фотосурет және архитектура туындылары қосылды. Аудару құқығын реттейтін ережелер кеңейтілді. Берлин конференциясы ешбір шектеусіз оның жарамдылығын авторлық құқықтың бүкіл мерзімі бойы таниды. 1908 жылғы конференция авторлық құқықтың қорғау мерзімін автордың өмір бойы және қайтыс болған сәтінен 50 жыл көлемінде белгіледі. Бірақ бұл ереженің міндетті күші болған жоқ. Ұлттық заңмен бұдан ұзақ немесе қысқа мерзім көзделсе, бұл конвенцияның ережесі қолданылмауы мүмкін. Сонымен қатар, 1908 жылғы конференцияда авторға өзінің жұмысын ұсыну және жариялау киноматография арқылы жүзеге асыру құқығы берілді. 1914 жылғы Қосымша Берн хаттамасы. Бұл уақытқа таман конвенцияға тағы 2 мемлекет қосылды: Португалия (1911ж.) және Нидерланды (1912ж.). Ұлыбританиямен ұсынылған 1914 жылғы қосымша хаттаманың мақсаты – конвенциямен бекітілген кейбір режимдерді шектеу. Мұнда конвенцияның келесі мәтіндерінде көрініс тапқан «клаузула о репрессалии» құрылған. Клаузулаға сәйкес – қатысушы мелекеттерге олардың аумақтарында тұрмайтын авторларға олардың авторлық құқығын қорғауын шектеу мүмкіндігін берді. Бұл ереже тәжірибеде тек бір-ақ рет қана, Екінші Дүниежүзілік соғыс кезінде Ұлыбритания өзі соғыс жағдайында болған мемлекеттердің азаматтарына қатысты қолданылған болатын. 1928 жылғы Рим конференциясы. 1914 жылдан 1928 жылға дейінгі уақыт аралығында конвенцияға келесі мемлекеттер қосылды: Австрия, Болгария, Бразилия, Венгрия, Греция, Ливан, Марокко, Польша, Румыния, Сирия, Чехословакия, Эстония сонымен қатар тәуелсіздік алған Ұлыбритания доминиондары: Австралия, Ирландия, Жаңа Зеландия және Оңтүстік Африка Республикасы. Рим конференциясы ХХ ғасырдың басына тән бұқаралық ақпараттар құралдары және коммуникациялар дамуының кезеңінде өтті. Бұл конференцияға сәйкес, енді авторлардың құқықтары – туындыларын радио арқылы трансляциялағанда да қорғалды. Қорғалатын объектілер шеңбері кеңейді. Конвенцияның 2-бабында көзделген объектілер қатарына – ауызша әдеби шығармалар кірді (дәрістер, сөз сөйлеу т.б.). Бірақ та, қосымша бапта мемлекеттерге объектілер қатарынан заңшығарушылық немесе қоғамдық жиналыстарда немесе соттарда айтылған саяси баяндамалар, мәлімдемелер толық немесе ішінара алып тастау құқығы берілді. 1948 жылғы Брюссель конференциясы. ІІ Дүниежүзілік соғыстан кейін Еуропада халықаралық авторлық құқыққа байланысты жұмыстар жаңғыртылды . Берн конвенциясы 1984 жылы Брюсселде қайтадан өзгерістерге ұшырады. Конференцияның басты мақсаты – ұлттық заңдар мен конвенция ережелерін неғұрлым бірдейленуіне жеткізуге ұмтылу, сонымен қатар ғылыми техниканың жаңа даму шарттарын ескеру. Конвенция қолдану ережелерінің бірдейлігін оның ұлттық заңдардан басымдылық қағидасы арқылы қол жеткізілді. 1967 жылғы Стокгольм конференциясы. Берн конвенциясын өзгерткен және толықтырған конвенциялар арасында 1967 жылғы Стокгольм конференциясы ерекше орын алып отыр. Сол уақыттарда халықаралық аренада көптеген дамыған мемлекеттер пайда болды. Олар өздеріне қажетті ғылым және мәдениет туындыларына неғұрлым еркін қол жетулері үшін, Берн конвенциясындағы авторлық құқықты қорғау деңгейін төмендетуге тырысты. Ұзаққа созылған күрделі конференцияның нәтижесі болып дамыған мемлекеттерге одан бұрын болмаған артықшылықтар беретін хаттаманың жасалынуы болды. Оған қоса, бұл хаттамада бұрын болмаған авторлық құқыққа байланысты жаңа ұсыныстар енгізілді. Стокгольм конференциясында қабылданған елеулі өзгерістер қатарына келесі ережелерді жатқызуға болады: Конвенцияны іске асыру критерийлерін жетілдіруі; Пайда болу мен жариялау мемлекеттері түсініктерін анықтау; Көшірмелеу құқығын тану; Кинематографиялық және оған теңестірілген туындылардың ерекше режимін бекіту (телефильм, т.б.); Автордың жеке құқықтар шеңберін кеңейту; Конвенция тұңғыш рет фольклор туындыларына қорғауды бекіту туралы ережені бекітті. Бірақ, батыс мемлекеттердің ірі баспа монополиялары мен фирмаларының мүддесін қорғайтын саясатының нәтижесінде бұл хаттама күшіне енбей қалды. Париж конференциясына келген келісімнің нәтижесінде (1971 ж.) дамушы мемлекеттерде оқу және ғылыми мақсаттарында аударымды әдебиеттің таралуын жеңілдететін кейбір ережелер Берн конвенциясына енгізілген1. жүктеу/скачать 2.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|