Ќанипа Бітібаева
КӨРКЕМ ТУЫНДЫНЫ ОҚУ - ӘДЕБИЕТТІ ОҚ
жүктеу/скачать 3.38 Mb.
|
| КӨРКЕМ ТУЫНДЫНЫ ОҚУ - ӘДЕБИЕТТІ ОҚЫТУДЫҢ ЕҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕСІ
Әдебиетті оқыту көркем шығарманы оқудан басталады. Балаға көркем туындыны оқытпай, әдебиеттен білім беру мүмкін емес. Көркем туындыны жай оқып шығу емес, одан алған әсері, туынды оқушы жүрегіне, сезіміне әсер етті ме, соны білу - мұғалім үшін маңызды. 5-8 сыныптарда әдеби шығармаларды оқу көбіне сыныпта жүргізіледі. Түсіндірмелі (комментарий) оқу арқылы шығарманың алғашқы бөлімдері оқылады, тәжірибеде осы тәсіл жиі кезігеді, себебі, мұғалім ол арқылы шығарманы оқуды ұйымдастырады, оқушыларға бағыт-бағдар береді. Түсіндірмелі оқу, әсіресе, күрделі шығармаларды оқу кезінде тиімді болады. Көркем шығарманы оқу үйде, сыныпта жүргізіледі. Бірақ екеуі бір-бірімен тығыз байланыста іске асып отырады. Мысалы, көркем туындыны түгелдей сыныпта оқуға уакыт жетіспейді, сондықтан мұғалім қалауы бойынша ең негізгі, маңызды бөлімдер сыныпта оқытылып, қалған бөлімдері үй тапсырмасы ретінде беріледі. Көркем туындыны оқуда мәнерлеп оқу, әр сөзді айқын, түсінікті оку, жинақы оқу, дауыс естілімі де ашық болуы талап етіледі. Сыныпта дауыстап оқығанда, бұлар айқын көрінеді. Дауыстап оқу мен іштей оқуды алмастырып отырған жөн. Төменгі сынып оқушылары көбіне дауыстап оқығанды ұнатады, жоғары сынып оқушылары іштей оқығанды қалайды. Көркем туындыны оқу жоғары сыныптарда үйде жүзеге асады. Себебі, көркем туынды-ларды былай қойып, қысқа әңгімелелерді сыныпта оқуға уакыт жетпейді. Жоғары сыныптарда өтілетін роман, хикаят сияқты көлемді туындыларды оқу тек үй жұмысы арқылы жүзеге асатыны ұстаздар қауымына бұрыннан-ақ белгілі жай. Әр мұғалім бала көркем туындыны оқыды ма, оқыса, одан қандай әсер алды, соны біліп отырғаны жөн. Мұғалім сыныптағы үйге берілген туындыны оқушылардың қалай оқып жатқанын назардан тыс қалдырмауы керек, үнемі ол туралы хабардар болып, біліп отырғаны жөн. Оқып біткен мерзімде мынадай жұмыстар жүргізуге болады (бақылау ретінде) Ауызша, жазбаша сұрақтар арқылы кейде мұғалім әр оқушыға әр түрлі мазмұндағы тапсырмалар бере отырып та тексереді. Мысалы (жазбаша тапсырмалар): а) өзіне ұнаған бір эпизодты қысқаша баяндату, не сол эпизодтың мазмұнының тезисін жасату; ә) негізгі кейіпкерлерді жинақтату. Бір кейіпкердің іс-әрекетінен мысалдар келтіру (қай кейіпкер екенін мұғалім өзі көрсетеді); б) жазбаша викторина жүргізу. Мүғалім ең негізгі деген жерлерден үзінді жазып, «Ол қай оқиғадан алынды, кімнің сөзі, кайда айтылған сөз?» деген сияқты сұрақтар қойып, жауап алады (ауызша жүргізуге де болады); в) сынақ үлгісіндегі ауызша сұрақ-жауап арқылы тексеру; г) бүкіл сыныпқа ортақ тапсырма - көркем туындыдан алған әсерін қысқаша баяндап беру (жазбаша 13-16 минут ішінде орындауға болады); д) әдеби «көкпар ойыны» арқылы тексеру. Бұл жұмыста «көкпарға» екі баладан шығады. Көкпарға «тартылатын» көркем туындылардан құрастырылған сұрақтар жазылған үлестірме қағаздар болады. Жауап өте тез уақытта айтылуы керек, ойлануға көп уақыт берілмей, тез жауап берген бала «жеңімпаз» атанады. Әрине, оқушылардан көркем туындыны оқу жайында мәліметтер алудың, бақылау жасаудың жолдары көп. Әр мұғалімнің бұл мәселеде өз тәсілі болады, қай баланы қалай тексереді - ол мұғалімнің өз еркі. Бірақ, бір ерекше есте ұстайтын мәселе, мұғалім оның тек мазмұны ғана емес, оқушыға әсері, оқушы-лардың сезімі, қабылдай білу жағдайларына да назар аударуы керек. Талдау барысында мұғалім мұның бәрін есепке алып отырады (егер оқушы сезіміне әсер етпесе, жан-жүрегімен қабылдай алмаса, мүғалім тексеріс барысында осы жағына ерекше назар аударуы керек). Төменгі сыныптарда «Әдеби қонақжайда» атты пікірлесу өткізуге болады. «Қонаққа» оқылған шығарманың бас кейіпкерлері келеді. Қонақжай күтушілерімен олардың әңгімесі сол оқылған шығарма айналасында өтеді. Қонақтар кім, қай кейіпкер екенін үй ішіндегілер бірден білмейді, кейіпкерлер өздерін көркем шығармадан үзінді келтіре отырып, таныстырады. Яғни кейіпкер сөзінен, не іс-әрекетінен мысал келтіреді. «Үй иелері»: «О, мырзам, Сіз, қателеспесем, Хамит екенсіз ғой, Сәкен ағаның «Бандыны қуған Хамитындағы», иә, есімде. Сізді мен орманда бандымен жанталас күрес үстінде көрген едім» дегендей сөздермен қарсы алуы керек. Әрине, кейіпкерді таныса, таба білсе. Танысу осылай жүрген соң, ары қарай шай ұсыну да шығармадағы оқиға, сөздерге кұрылады. Енді «үй иелері» сұрақ қояды: мысалы, Хамит аға, сол жылдары бандыға қалай тап болдыңыз? немесе, өзіңізбен алысқан банды туралы не айтасыз? дегендей. Бұл тәсіл төменгі сыныпта тиімді болмақ. Үнемі бақылау, тексеру, әсіресе, төменгі сынып оқушыларын, сөз жоқ, қажытады, сондықтан ойын элементін пайдалану әрі қызықты, әрі жемісті болып келеді. Бала шаршамайды, ынтамен қатысады. Мұғалім алдын ала туындыны оқуға ұсынған кезде балаларға ескерту жасаса (яғни оқып болған соң, «әдеби қонақжай» өткіземіз деп), сөз жоқ, балалар туындыны түгел оқуға тырысады. «Әдеби қонақжайды» бір шығарма емес, бірнеше шығармаға негіздеп өткізуге де болады (әсіресе, сыныптан тыс оқу сабағында). Көркем туындыны оқуды ұйымдастыру, әрі бақылау жасауда баланы жалықтырмау, қажытпау керек. Ол үшін мұғалім қызықты, тиімді жолдар ізденгені дұрыс. жүктеу/скачать 3.38 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|