Қарағанды қаласының 2011-2015 жылдарға арналған даму бағдарламасы

* - Қаржыландыру көздері мен көлемі 2011-2015жылдарға арналған бюджетте ескерілген қаражаттардың шеңберінде нақтыланып, өзгеруі мүмкін.

** - Балаларды мектепалды тәрбие және білім берумен қамтамасыз етудің «Балапан» 2010-2014жалдарға арналған бағдарламасын жүзеге асыру аясында.

*** - Қазақстан Республикасындағы 2011-2020жылдарға арналған Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру шеңберінде.

Қарағанды қаласынан Астана қаласына дейінгі арақашықтық – 222 км. Қала аумағы 497,8 шаршы шақырымды құрайды. Әкімшілік-аумақтық құрылым екі ауданмен ұсынылған: 256,7 мың адам тұрғыны бар Қазыбек би атындағы аудан және 215,1 мың адам тұрғыны бар Октябрь ауданы.

Қала аумағында 113 ұлттың өкілдері тұрады. Қарағанды қаласының бедерлі аумағы Қазақ ұсақ шоқыларының құрамына енеді және Кенгіз-Балқаш су бөлу кеңістігі шегінде болып табылады. Жалпы алғанда, телім бедері ұсақ шоқылармен күрделенген толқынды жазықтық болып келеді. Солтүстігінде төмен ұсақ шоқылар кездеседі.

Гидрографиялық жүйе Кіші және Үлкен Бұқпа, Соқыр, Солонка, Безымянка, Федоровка су қоймасы, Орталық мәдениет және демалыс саябағындағы көлмен және төрт Көгілдір көлдермен берілген. Қала климаты ыстық құрғақ жаз және қатал ұзақ қыспен сипатталады. Қарағанды қаласының экономикасы индустриалдық салаға мамандандырылған және өңдеуші, тау-кен өндіруші, өнеркәсіп және электр энергиясын тарату салалары басым салалар болып табылады.

2010 жылдың 1 қаңтардағы жағдай бойынша қала халқының саны 471,8 мың тұрғынды құраған. Қала аумағында облыс халқының 34,9% өмір сүріп жатыр. 2009 жылдың нәтижесі бойынша Қарағанды қаласының көші-қон сальдосы 3255 адамды құраса, Қарағанды облысы бойынша көші-қон сальдосы 2457 адамды құраған. Қалаға көші-қон ағымының негізін Қарағанды облысының басқа аймақтарынан көшіп келетіндер құрайды. Қала облыс халқының ақшалай табыстарының деңгейі бойынша бірінші орында бола отырып, облыстағы адамдық капиталды тартудың орталығы болып қала береді.

Жетекші өндірістік кәсіпорындар «Қарағанды-Жылу» ЖШС, «Қарағанды-Жарық» ЖШС, «Қарағанды маргарин зауыты» ААҚ, «Қарағанды-Нан Корпорациясы» ЖШС, «Эфес Қарағанды сырақайнатушы зауыты» ШК ЖАҚ, «Қарағанды конфеттері» ААҚ, «Қарағанды-СУ» ЖШС, «Имсталькон» ААҚ филиалы металдық конструкциялар зауыты болып табылады. Қалада 12882, оның ішінде 9207 жұмыс істейтін шаруашылық субъектілер тіркелген. Кәсіпкерлік саласында 53,3 мың адам жұмыспен қамтылған. 2010 жылғы қаңтарындағы өнеркәсіптік өнімдер көлемі 9,2 млрд. теңгені құраған. Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеумен «Қарағанды-Нан Корпорациясы» ЖШС, «Қарағанды бидай қоры» ЖАҚ, «Ақнар» ЖШС, «Мади» ЖШС, «Номад» ЖШС, «Бериев» КШ айналысады.

Қаладағы экологиялық жағдайды тұрақтандыру мен жақсартудың негізгі бағыттары: Қарағанды қаласының қоршаған ортаның сапасын басқару жүйесін оңтайландыру, табиғатты ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаға экологиялық ауыртпашылықты төмендету, қаланың экологиялық инфрақұрылымын дамыту болып табылады.

Қарағанды қаласындағы білім беру саласының жағдайы оң өзгерістерімен сипатталады: ұйымдар желілері кеңеюде, білім беру бойынша қызмет көрсету сапасы жақсаруда, мектептер, балабақшалар, мектептен тыс ұйымдардың материалдық-техникалық жабдықталуы нығайып келе жатыр.

Қарағандыда халықтың табиғи өсімінің оң жылдамдығымен, қала тұрғындарының материалдық жағдайларының жақсаруымен байланысты қолайлы демографиялық және әлеуметтік-экономикалық жағдай қалыптасуда. Осыған орай азаматтардың білім беру бойынша ұсынылатын қызмет сапасының мейлінше жоғары болуын қажет етулері қалада қызмет ететін білім беру жүйесінің мүмкіндіктерінен асып түсуде.

Қарағанды қаласының білім беру саласының дамуын тежейтін және қолда бар әлеуетті толықтай пайдалануға жол бермейтін бірқатар мәселелер туады.

Білім беру саласындағы мәселелер 2 жастан 6 жасқа дейінгі балалардың мектепалды білім алумен төмен дәрежеде қамтылуымен, мектепалды білім беруде педагогикалық кадрлардың аздығымен, білім беру ғимараттарының айтарлықтай тозуы, білім беру мекемелерінің шектен тыс тығыздығымен, білім беру объектілерінің тисіті жабдықталу деңгейінің төмендігімен сипатталады.

Денсаулық сақтау жүйесі 102 мемлекеттік және мемлекеттік емес медициналық ұйымдармен сипатталады.

Жұмыссыздық деңгейі 2009 жыл нәтижелері бойынша 7,8% құрады. Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау мақсатында міндетті әлеуметтік сақтандыру енгізіліп, атаулы әлеуметтік көмек көрсетіледі.

Соңғы бес жыл ішіндегі қаланың әлеуметтік-экономикалық дамуының өзгеруі оң сипатта болып есептеледі. Алайда 2008-2009жж. дүниежүзілік қаржы-экономикалық дағдарыс салдарынан бұрынғы кезеңдермен салыстырғанда кейбір экономикалық көрсеткіштердің төмендегені байқалған.

Қарағанды қаласының өнеркәсібі тау-кен, өңдеуші салаларымен және электр қуатымен қамтамасыз ету, газ, бу тарату мен ауамен салқындату салаларымен кеңінен танылған. Ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарға: «Батыс шахтасы» ЖШС, «Агат» АҚ, «Батыр» ЖШС, «Лад-Көмір» ЖШС, «Евразиан фудс» АҚ, «Қарағанды конфеттері» АҚ, «Қарағанды сүт комбинаты» ЖШС, «Ақнар» Фирмасы ЖШС, «Эфес Қарағанды сырақайнатушы зауыты» ШК АҚ, «Қарағанды электротехникалық жабдықтау зауыты» АҚ, «МашЗауыты №1» ЖШС, «Қарағанды Энергоорталық» ЖШС, «Қарағанды аймақтық энергетикалық компаниясы» ЖШС, «Қарағанды Жарық» ЖШС, «Теплотранзит» ЖШС, «AlemGaz» ЖШС және т.б. жатады.

Қарағанды Қазақстан Республикасының өнеркәсіп саласы мейлінше дамыған аймақтарының бірі бола отырып, дайын өнім, көмір өндіру, қара металл, катодтық мыс, электр қуатын өндіру бойынша жетекші орындарды алып отыр.

2005 жылдан бастап 2009 жылға дейінгі уақыт аралығында аймақтың өнеркәсіптік өндірісінің көлемі 62,1 млрд. теңгеден 114,3 млрд. теңгеге дейін немесе 84,2%-ға өсті. Бес жыл ішінде берілген саладағы қызметкерлердің саны 6 мың 296 адамға немесе 20,2%-ға төмендеді. Сонымен қатар қарастырылған уақыт аралығында қызметкерлердің еңбекақы қорының 11 057,7 млн. теңгеден 16 283,9 млн. теңгеге, немесе 2005 жылға қарай 147,3%-ға дейін өсуі байқалады. Еңбек өнімділігі бір жұмысбастыға алғанда 4598 теңгеге немесе 2,3 есе көтерілгені көрініп тұр.

Қызметкерлер санының азаюына әсер етуші фактор болып кәсіпорындарда жүргізіліп жатқан өндірісті жаңарту мен автоматтандыру табылады.

Көрсеткіш	2005	2006	2007	2008	2009
Өнеркәсіптік өндіріс көлемі, млн. теңге	62 080,6	77 606,4	85 111,8	123 217,9	114 328,1
Еңбекақы қоры, млн. теңге	11 057,7	12 898,7	14 489,7	18 638,9	16 283,9
Жылына орта есеппен алғанда қызметкерлердің тізімдік саны, адам	31 161	30 552	28 055	29 046	24 865
Еңбек өнімділігі, мың теңге	1992,3	2540,1	3033,7	4242,2	4598

Сонымен қатар дүниежүзілік қаржы дағдарысы салдарынан 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда өнеркәсіптік өндіріс көлемінің 7,2%-ға төмендеуі, қызметкерлердің тізімдік санының 14,4%-ға, және сәйкесінше, еңбекақы қорының 12,6%-ға төмендеуі орын алған.

Аталған төмендеу үдерісі алдымен қаланың тау-кен өнеркәсібіндегі өндіріс көлемінің төмендеуімен (2008ж. деңгейіне 49%), яғни көмір өндіру көлемінің 30,2%-ға және металл кенін табудың 0,8%-ға төмендеуімен тікелей байланыстырылады.
2005-2009 жылдардағы өнеркәсіптік өндіріс көлемінің өзгеру динамикасы

Бес жыл ішінде аймақтың экономикасына 279 млрд. 831,2 млн. теңге сомасында инвестиция тартылған. 2009 жылы инвестициялар көлемі 2005 жылдың деңгейіне қарағанда 199,8%-ды құраған.

2009 жылдың ішінде 213 жұмыс орны бар 8 жаңа өндіріс енгізілді:

– «Tiffany marble» ЖШС – құйма тастан сантехникалық және өңделетін материалдарды жасау цехі (23 жұмыс орны);

– «Азия Метиз СҮ» ЖШС – болат сымын өндіру цехі (35 жұмыс орны);

– «Технопарк UniScienTech» ЖШС – құйма өндірісін дайындаудың сандық технологиялар кешені (5 жұмыс орны);

– «Авто-Б.А.Н.» ЖШС – пенополистирол өндірісі (30 жұмыс орны);

– «Қарағанды №1 ет комбинаты» ЖШС – ет және шұжық өнімдерін өндіру цехі (50 жұмыс орны);

– «Стройпластмасс» АҚ – полиэтилендік қабық өндірісі (9 жұмыс орны);

– «Қазақстандық метрология институты» - 11 жұмыс орны бар сынау газдық қоспалар өндірісі;

– «TREI – Караганда» - жаңа 50 жұмыс орнын аша отырып, контроллер өндірісі;

2011-2015жж. аралығында Қарағандыда жалпы сомасы 222743,3 млн. теңгені құрайтын 25 жобаны іске асыру жоспарлануда.

Оның ішінде экономика салалары бойынша:

• 
  металлургия өнеркәсібінде – 5 жоба;
  
• 
  тамақ өнеркәсібінде – 5 жоба;
  
• 
  химия өнеркәсібінде – 2 жоба;
  
• 
  фармацевтика өнеркәсібінде – 3 жоба;
  
• 
  машина құрылысы саласында – 4 жоба;
  
• 
  құрылыстық индустрия саласында – 3 жоба;
  
• 
  электроэнергетика саласында – 2 жоба;
  
• 
  жеңіл өнеркәсіпте – 1 жоба.
  

Аталған сала негізінде «Гефест» көмір өндірісі қауымдастығының құрамына кіретін кәсіпорындардан тұрады. Саланың негізгі кәсіпорындары: «Транскөмір» ЖШС, «Батыс шахтасы» ЖШС, «Нефрит 2030» ЖШС, «Агат» АҚ, «Батыр» ЖШС, «Лад-Көмір», тас көмірді шығарумен айналысатын «Каруглересурс» ЖШС, «Дорстройматериалы» ЖШС, қиыршық тас пен құм карьерлерін игерумен айналысатын «Караганданеруд» АҚ.

Аймақтың жер астында қара, түсті, сирек кездесетін металдар мен басқа да қыруар пайдалы қазбалар бар. Тас көмір, кокс көмірі, кремний, асбест, барит, қара және түсті металдар мен т.б, бұл жерде қара және түсті металургия мен онымен байланысты химия өнеркәсібі және машина жасау салаларының дамуына жол ашады.

Жер асты қойнауын пайдаланудың Орталық Қазақстан Аймақаралық басқармасының мәліметтері бойынша Қарағанды қаласы бойынша Октябрь ауданының аумағында құрылыстық материалдарды өндіруге қажетті құм, балшық және ұсақ тастар бар.

2005 жылдан бастап 2009 жылға дейінгі уақыт аралығында өнеркәсіптік өндіріс көлемі 3342,8 млн. теңгеден 9036,9 млн. теңгеге, немесе 2,7 есеге үлкейген.

Алайда, тау-кен өнеркәсібінде жұмыспен қамтылған адамдардың саны 6 мың 296 адамға немесе 68,4 пайыздық тармаққа төмендеген еді. Осыған байланысты тау-кен өнеркәсібі жұмыскерлерінің еңбекақы қорының 4138,3 млн. теңгеден 2699,3 млн. теңгеге дейін, яғни 34,8%-ға дейін төмендеуі көрініс тауып отыр. Сонымен қатар еңбек өнімділігінің 8,5 есеге артқаны да белгіленді.

2009 жылы тау-кен кәсіпорындары 9036,9 млн. теңгеге өнім шығарып, 2008 жыл деңгейіне қарағанда - 52,4 төмендеген.

Көрсеткіш	2005	2006	2007	2008	2009
Тау-кен өнеркәсібінің өндіріс көлемі, млн. теңге	3 342,8	6 687,1	10 908,1	19 001,5	9 036,9
Өнеркәсіптік өндірістің жалпы көлеміндегі тау-кен өнеркәсібі саласының үлестік салмағы, %	5,4	8,6	12,8	15,4	7,9
Еңбекақы қоры, млн.теңге	4 138, 3	4 335,6	3 775, 1	5 510,4	2 699, 3
Жылына орта есеппен алғанда қызметкерлердің тізімдік саны, адам	10 101	8 914	5 949	6 798	3 192
Еңбек өнімділігі, мың теңге	330,9	750,2	1 845,7	2 795,2	2 831,1

Қарағанды қаласындағы өнеркәсіп өндірістің жалпы көлеміндегі тау-кен өнеркәсібі саласының алатын үлес салмағы 2009 жылы 7,9% (2007ж. – 12,8%) тең болған. Тау-кен өнеркәсібі жалпы көлемінің 93%-нан көбісі көмір мен лигнитті шығаруға және шымтезек игеруге жұмсалады. Көлемнің қалған бөлігі темір кенін, түсті металдар кенін шығару және тау-кен өнеркәсібінің басқа да салаларымен қамтылады.

Аталған саланың негізгі кәсіпорындары «Гефест» көмір өнеркәсібі кәсіпорындарының қауымдастығы» ЗТҰ көмір кәсіпорындары болып табылады.

«Гефест» қауымдастығы 2003 жылдың ақпан айында Қазақстан өнеркәсібінің көмір саласында жұмыс істейтін заңды тұлғалардың мүдделерін бағдарлау мен қорғау мақсатында өз қызметін атқаратын коммерциялық емес ұйым ретінде құрылған еді. Қауымдастықтың құрамына өнеркәсіптің әртүрлі салалары мен өрістерінде қызмет ететін 30-дан астам кәсіпорын кіреді. Алайда іс-әрекеттің маңызды және басты түрі ішкі және сыртқы нарықтағы көмір өнімдерін өндіру мен сату болып табылады. Қауымдастыққа кіретін кәсіпорындар компанияның дамуындағы жаңа, сапалы өзгерістерге жетуге, жеке аймақтық, сонымен қатар жалпы Қазақстанның да экономикасындағы өнеркәсіптік секторының алдағы дамуының алғышарттарын туғызуға жағдай жасайтын, өзара ұтымды, ұзақ мерзімді серіктестік пен ынтымақтастқтың бар болуы мақсатында құрылған.

Көмір өнімдерін қайта игерумен екі байыту фабрикасы айналысады: «Қарағандылық» ОБФ, өндірістік қуаттылығы жылына 3 млн. тонна, №38 байыту фабрикасы, өндірістік қуаттылығы жылына 2 млн. тонна.

2009 жылдың нәтижелері бойынша берілген салада өндіріс көлеміндегі жалпы үлестік салмағы 65,8%-ға тең жеке кәсіпорындардың 2005 жылдан бастап 2009 жылға дейінгі уақыт аралығындағы әрекеті талдаудан өткізілген еді. Осылайша 2008-2009жж. өткен дүниежүзілік қаржы дағдарысы салдарынан жоғарыда аталған кәсіпорындарда өндірістік көрсеткіштердің күрт төмендеуі белгіленіп отыр.

«Агат» АҚ (Киров шахтасы) 1939 жылы ашылған. Іс-әрекетінің негізгі түрі жер асты тәсілімен көмір шығару болып табылады. Өндірістік қуаттылығы – жылына 382 мың тонна. «Гефест» КӨКҚ құрамына 2007 жылдың шілде айынан бастап кірді. Көмір табу орташа тәуліктік жүктемесі 1000 тоннаға тең тазалағыш кенжармен іске асырылады. Тазалағыш жұмыстар 1КШЭ тазалағыш комбайны мен СПЦ-271 көшкін жетегі бар КМ-130 механикалық кешенімен жүргізіледі; тау-кен орындарын қазбалау 1 ГПКС қазба жүргізуші комбайндарымен жүзеге асырылады.

Қауымдастыққа мүше болған уақыт аралығында көмір шығару көлемінің 71,6%-ға артуын, қызметкерлер санының 25,7%-ға артуын және сәйкесінше еңбек өнімділігінің 36,5%-ға өсуін көруге болады.

Сонымен қатар 2011 жылы іске қосу жоспарланған «К10» төсемесі бойынша жаңа көшкінді монтаждау жұмыстары жүргізіліп жатыр. Сонымен қатар 2011 жылы «К12- орта қабат» төсемесі бойынша көшкінді әске қосу арқылы көмір өндіру көлемін жылына 190 мың тоннаға дейін арттыру мүмкіндігі бар. Инвестициялық кірісттің жалпы көлемі 600 млн. теңгені құрайды.

«Батыр» ЖШС – 1997 жылдан бастап іске қосылған. Іс-әрекетінің негізгі түрі – ашық және жер асты тәсілдермен көмір шығару болып табылады. Өндірістік қуаттылығы – жылына 240 мың тонна. «Гефест» КӨКҚ құрамына 2004 жылдың шілде айынан бастап кіреді. Жер асты көмір табуды 1 ГПКС комбайндарының көмегімен камералық тәсілмен төрт кенжармен жүзеге асырады. Ашық жұмыстарда біршөмішті экскаваторларды пайдаланумен игерілетін көліктік жүйесі қолданылады.

2009 жылы көмір табу көлемі өткен жылдың деңгейіне қарағанда 46,2%-ды құрап, 2005 жылға қарағанда 122,2%-ды құраған. Жұмыс істейтіндер санының жыл сайын өсуін көруге болады – 2008 жылға қарағанда 100,3% және 2005 жылдың деңгейіне қарағанда 154,8% өскен. Еңбек өнімділігі өткен жылға қарағанда 53,2%-ға, ал 2005 жылға қарағанда 21%-ға төмендеген.

2011 жылы «Батыр» ЖШС жерасты және ашық тәсілдермен көмір қорларын игеруді жоспарлап отыр. Қазіргі уақытта тау-кен бұруының шеңберіндегі «К14» және «К18» қабаттарының, алғашында шығындарға жазылған, көмір қорларын 761,2 мың тонна көлемінде балансқа қою жұмыстары жүргізіліп жатыр. Берілген шараларға жоспарланған инвестициялық қаражаттар көлемі – 100 млн. теңге.

«Батыс шахтасы» ЖШС 2003 жылы құрылған. Іс-әрекетінің негізгі түрі – ашық және жер асты тәсілдермен көмір шығару болып табылады. Өндірістік қуаттылығы – жылына 200 мың тонна. Қолданысқа берілгеннен бастап Қауымдастық құрамына кіреді. Ашық жұмыстарда біршөмішті экскаваторларды пайдаланумен игерілетін көлік жүйесін қолданады. Көмірді жерастынан шығару 1КШ-Э тазалтқыш комбайны бар 2ОКП-70 механикалық кешен көмегімен жүзеге асырылады.

«Батыс шахтасы» ЖШС өндірістік қызметінің негізгі көрсеткіштері

Зерттелген бес жылдық кезең ішінде 2008 жылға дейін өндірістік көрсеткіштердің оң динамикасын байқауға болады. 2009 жылы көмір өндіру көлемінің 2005 жылға қарағанда 41%-ға және 2008 жылғы деңгейден 41,6%-ға төмендегені байқалады және де еңбек өнімділігінің 47,3%-ға және 44%-ға сәйкесінше 2005 жыл мен 2008 жыл деңгейіне қарағанда төмендеген. Сонымен қатар жұмыскерлердің саны алдыңғы жылмен салыстырғанда 20 адамға, ал 2005 жылмен салыстырғанда 51 адамға артқан.

2010 жылдың сәуір айында көмірді жерасты тәсілмен өндіру тоқтатылған. Қазіргі уақытта көлбеу бағандарды жою бойынша, материалдық және адам ресурстарын уақытша Қауымдастықтың жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарына беру бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр.

Сонымен қатар 2011 жылы «К12» төсемі бойынша шығыс қанаттағы II кезектің 210 мың тонна көмір қоры бар жаңа жер учаскесінде көмір өндіру бойынша ашық тау-кен жұмыстары жоспарланып отыр.