«Қарағанды қаласының білім бөлімі» мм «Жалпы білім беретін №77 мектеп-балабақша кешені» кмм

86 
 
БАТЫР БОЛСАҢ БАУКЕҢДЕЙ БОЛ 
 
Кадирбаева Балапан Сериковна,
тарих пәні мұғалімі 
ҚММ №3 гимназиясы 
Бауыржан Момышұлы - жарқын тұлға, әскери және шығармашылық 
ерліктің үлгісі. Ол туралы Александр Бек пен Александр Кравицкийдің, 
Мәлік Ғабдуллин мен Алексей Кузнецовтың, Әзілхан Нұршайықовтың 
және Тұманбай Молдағалиевтің көптеген көркем туындылары жазылды. 
Оның қалай күрескенін, майданда қандай адам болғанын біз Бауыржан 
Момышұлының өзі жазған «Біздің артымызда Мәскеу», «Бір түндік 
әңгіме», «Біздің отбасы» сияқты кітаптардан білеміз. 
Ерлік пен елдіктің киесі, батырлық пен батылдықтың иесі, асыл әрі 
жасампаз үлгідегі аты аңызға айналған батыр Бауыржан Момышұлы – тау 
тұлға. Баукеңнің өмір жолы, сұрапыл соғыстағы жанқиярлық ерліктерлі 
өсіп келе жатқан ұрпақтарға үлгі әрі өнеге. Батыр Бауыржанның өткір әрі 
алмас қылыштай қайсар мінезі, дана да данышпан, шешен әрі ақындық 
өнері қазірдің өзінде барлығымызға үлгі өнеге ретінде жетіп отыр. Осы 
асыл қазынамыз әлі де ұрпақтан-ұрпаққа сабақтастығын тауып ұлы мұра 
болатынына сеніміміз мол.
Бұл жұмыстарды зерделеу Бауыржан Момышұлының тұлғалық 
қасиеттерінің қалыптасуы мен көріну процесін соғыстан кейінгі, әсіресе 
Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі оқиғалардан көруге мүмкіндік береді. 
Нәтижесінде, ол жеке пікірлер мен жеке іс-әрекет негізінде, тіпті кейде 
жалпы көзқарастарға қайшы келсе де, өзінің пайымдауын қалыптастырады. 
Әсіресе оның жеке тұлға ретіндегі көзқарастарына Екінші дүниежүзілік 
соғыс оқиғалары әсер етті. Бауыржан Момышұлының өзі мынаны айтады: 
«Соғыс бізге айна қызметін көрсетіп, өзімізді және өзгелерді тануға 
көмектесті. Кейбіріміз фактілерге тікелей бетпе-бет келуді, оларды 
талдауды, объективті болуды, шындықты айтуға, үкіметтік істер туралы 
айтудан қорықпауды үйрендік. Бұл дегеніміз, соғыс майдандарда және 
тылда жеке дипломатиясыз қарапайым іс үшін қажет емес, кейде 
екіжүзділікке қол жеткізе алады деген сөз». [1] 
Бауыржан Момышұлы 1910 жылы 24 желтоқсанда Жамбыл облысы, 
Жуалы ауданы, Көлбастау қаласында малшы отбасында дүниеге келді. 
Оңтүстігінде орналасқанына қарамастан, бұл ауыл әрқашан таулардың 
жақындығына байланысты қатал климатпен сипатталды. Тарихшылардың 
айтуынша, туған жерлерінің климаты Бауыржан Момышұлының батыл 
және бірдей қатал мінезіне әсер еткен. Оның алғашқы тәлімгерлері әжесі, 
әкесі және туыстардың ең үлкені болды. Ол әжесінен көп нәрсе алды, ол 
оған әлем туралы және батырлар туралы аңыздар айтты, жақсылық пен 
жамандықты үйретті, кімді жақсы көруді және құрметтеуге лайықтарды 
үйретті. Отбасы еңбекқор болды, барлығы жұмыс жасады. Уақыт қиын 

87 
болды - ұлы бетбұрыс кезеңі. Бауыржанның комсомол мүшесі 
принциптілікпен, қаттылықпен, нақтылықпен ерекшеленді. Ол колхоздарға 
көмектесу үшін астық сатып алу компаниялары мен басқа да іс-шараларға 
жиі қатысатын. 
Жас кезінде ол мұғалім, аудандық атқару комитетінің хатшысы, 
қаржыгер және полиция бастығы қызметтерін атқарған. 1936 жылы ол 
белсенді әскери қызметке шақырылды. [2] Ол өмірінің ең жақсы, белсенді 
жылдарын Кеңес Армиясы қатарында өткізді. Кездейсоқ адам, 
жауапкершілікті өз мойнына алудан қорықпайтын адам үнемі көпұлтты 
Отанымызды құру мен қорғаудың алдыңғы шебіне ұмтылды. Ол өмірден 
өз орнын белсенді іздеді, Бауыржан әскери, сарбаздар қатарынан осындай 
орынды тапты. 
1933 жылы взвод командирі болды. Белгіленген уақытты өтегеннен 
кейін ол жұмыстан босатылып, 1936 жылы 25 наурызда қайтадан әскери 
қызметке шақырылып, Орта Азия әскери округінің 315-ші атқыштар 
полкіне взвод командирі болып тағайындалды. Соғыс басталуына 
байланысты әскери бөлімдер құрылуда. 1941 жылдың жазында Алматыда 
генерал И.В. Панфиловтың басқаруымен 316 атқыштар дивизиясы 
құрылды. Бөлім Мәскеуге қазан айында жіберілді. 
Неміс қолбасшылығы тайфун жоспарын, Мәскеуді басып алу 
жоспары жасады, ол 640 км фронт бойлауымен және 400 км тереңдікте 
әскери операциялар жүргізуі керек еді. Неміс қолбасшылығы ешқашан 
армияның бір топтың құрамына кіретін осындай үлкен күштерді 
пайдаланған емес және үш танк тобын сол бағытына орналастырған. 
Кеңес-Германия майданында шоғырланған жалпы әскери күштердің 75% 
танктер (1700), жеке құрамның 42% (1800 мың адам), 33% зеңбіректер мен 
минометтер (14 мыңнан астам), әуе кемелерінің 50% -ы КСРО астанасына 
бағытталған. (1390). [3] 
Кеңес қарулы күштері негізінен жау күштерінен төмен болды. 
Симоновқа берген сұхбатында Г.К.Жуков сол кездегі Мәскеу төңірегіндегі 
жағдай туралы былай деді: «15 қазанда бізде (ұзындығы 300 км-ден астам 
фронт) барлығы 90 мың адам болды. белсенді күрескерлер. Осыдан 
түсінесіз, қатты қорғаныс құру мүмкін болмады. Сондықтан әскери кеңес 
бірінші кезекте негізгі аудандарды: Волоколамск бағыты, Можайск, 
Малоярославское бағыттарын жабу туралы шешім қабылдады.»[4]. 
Волоколамск бағытында 316 мылтық дивизиясы болды. Бауыржан 
Момышұлы батальонға бұйрық берді. Дәл сол кезде 1941 жылдың қараша-
желтоқсан айларында Мәскеу үшін шайқаста Бауыржан Момышұлының 
нағыз даңқы күркіреді. Ол кезде көптеген майдан және орталық газеттер 
біздің батальон командирінің ерліктері туралы айтқан болатын. 
Тапсырмаларды орындай отырып, ол және оның батальоны бірнеше мәрте 
шығынсыз және олжалармен қоршаудан шықты. Ол жауапкершілікті 
қабылдаудан қорықпады, ол батыл болды. Генерал-майор И.В. Панфилов, 
дивизия командирі, оның батальоны бірнеше рет топ құрамын жасақтау 

88 
үшін тыл сақшысын тағайындауды, дивизияны жаңа ұрыстарға 
дайындауды тапсырды. Бауыржан Момышұлының жақсы ұйымдастыру-
шылық қабілеті және өз бөлімшесінің жекпе-жегін шебер басқара 
білетіндігі сөзсіз дәлел. Осы ұрыстарда Момышұлы екі рет жараланды, 
бірақ соңына дейін майданнан шыққысы келмеді. Қызыл Ту орденімен 
және «Мәскеуді қорғағаны үшін» медалімен марапатталған. Бірақ оның 
еңбегі толық бағаланбады. Мәскеу түбіндегі шайқастарда 316-атқыштар 
дивизиясының командирі, майор И.В. Панфилов және 166-армияның 
командирі генерал-лейтенант К.К.Рокосовскиймен 27 шайқасқа қатысқан. 
Жауынгерлерінің қолбасшылық қабілеті мен батылдығының 
бұлтартпайтын дәлелі полковник Серебряковтың жауынгерлік есебінде 
келтірілген: «Жаудың артындағы дивизиядан 5 рет жыртылып, қоршаған 
ортада арнайы тапсырмаларды орындай отырып, Бауыржан Момышұлы 
өзінің батальоны мен бөлінген бөлімшелерін сәтті шығарып алды, 
сонымен бірге жұмыс күшін және технологиянысақтап қалды.»[5] 
Бауыржан Момышұлына ел мен халық үшін ең қиын кезеңде өзін 
аңызға айналған тұлға ретінде көрсетуге не мүмкіндік берді? Мен оның 
еңбекқорлығы мен қызығушылығының арқасында 31 жасында үлкен 
тәжірибеге ие болды деп санаймын. Оның әділеттілік, адалдық пен 
адалдықты сезінуі сарбаздар мен оның қол астындағыларға барлық 
жауынгерлік тапсырмаларды басқаруға және орындауға қабілетті, күшті 
және мақсатты тұлға ретінде көрінуге мүмкіндік берді. Бауыржан 
Момышұлы ешқашан ар-ожданынан тайған емес, өлім алдындағы 
қорқынышқа дейін адал болған. 1941 жылдың қарашасында ол «өтіріктің 
қанатына түскеннен гөрі, адалдық үшін өлген жақсы» деді және бұл оның 
өмірлік ұстанымына айналды, ол одан бас тартпады. 

жүктеу/скачать 2.42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: