Арнаулы бiлiмдендiру министрлiгi
Күрделі жəне үйірлі бастауыштар
жүктеу/скачать 1.02 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Үйдің іші су
- Сен екеуміз
- . Күле беру
- Аудандық оқу бөлімі
- Жамалбек Тұрғанов жолдас
- Білегі жуан бірді жығар, білімі
| Күрделі жəне үйірлі бастауыштар. Бастауыштар да жеке сөзді дара (жалаң) көп
сөзден құралған күрделі не үйірлі жəне басқа сөйлем мүшелері сияқты бірыңғай болады: Əлдененше сөз күрделі бастауыш болу үшін, олар өз-ара синтаксистік тығыз байланыста болулары керек те, сөйлемнің баяндауышы сол сөз тіркестеріндегі сөздермен байланысқан болуы керек: 1) Ілік септіктің жасырын түріндегі сөз бен үшінші жақтық төуелдік жалғаулы сөздер тіркесіп,күрделі бастауыш жасалады: Қазақ тілінде ілік жалғаудың ашық түрі мен «жасрын» түрінің сөзге қосатын мағынасы, сондай-ақ, өзі мен байланысып тұрған тəуелдік жалғауындағы сөздерге қатысы бірдей емес: ілік жалғауы жалғанбай «тасаланып» тұрған сөздің меншіктік мағынасы күңгірттенеді де, сөз тіркесі тұтасып, бір күрделі мүше ретінде жұмсалады, сол себептен кейде солай тіркесетін екі сөз бір заттың аты болыпта айтылады. Ілік септігіндегі есімдер тағы мынадай сөздермен тіркескенде, күрделі бастауыш болады: а) Тəуелді көмекші есімдермен (қасы, жаны, алды, арты, маңы, бойы, іші, бойы, т.б.) Үйдің іші су сепкендей болды. ə) Тəуелдеулі өздік есімдікпен: менің, өзім, сенің, оның өзі, олардың өздері, мұндай тіркестің ілік септіктегі есімдіктері атау күйінде де айтылады: Мен өзім кінəлімін. Сен өзің ұрысқақ бала екенсең ! 2. Бастауыш құрамында екеуміз, үшеуміз, дегенміз, деген сөздері айтылып күрделі бастауыш жасалады:Сен екеуміз өлмейтін əке тауып алғанымыз жоқ па? Негізгі жəне көмекші етістіктер (субстантивтенген), есімдер тобы күрделі бастауыш болады. Менің айтып отырғаным – ақыл. Күле беру ұят болады. 3) Субстантивтенген күрделі сын есім, сан еімдер тобы күрделі бастауыш болады: Ақ бесті қара қасқадан сытылып шықты. 4) Көп сөзден болған күрделі жалқы есімдер көрделі бастауыш болады: Аудандық оқу бөлімі жұмысқа қызу кірісті. Кісі аты, фамилиясы, жолдас, азамат дегендей қосалқы айқындауыштармен тіркесіп, күрделі бастауыш болады: Жамалбек Тұрғанов жолдас баяндама жасады. Үйірлі бастауыштар да көп сөзден құралады. Оның күрделіден айырмашылығы мынау: Егер күрделінің құрамы түйдекті тіркесті болса, үйірлібастауыштардың құрамында бастауыш баяндауыш ыңғайындағы сөздер тобы болады, мысалы: Білегі жуан бірді жығар, білімі толық мыңды жығар. (Мақал) жүктеу/скачать 1.02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|