Ас қорыту жүйесі мүшелерінің анатомиясы Дәріс жоспары

Жұтқыншақтың кілегей қабырғасында майда лимфа бездері орналасқан. Олар жұтқыншақтың басталар жерін (таңдайды, көмейді, тіл түбірін) қоршап жатып, бадамша бездерін түзеді, оны лимфа немесе эпителий қоршауы деп атайды. Бұлардың қорғаныштық маңызы зор, себебі олардың кұрамындағы лимфациттер əртүрлі ауру туғызатын микробтармен, вирустармен күресіп отырады.

Жас балалардың бадамша бездері ересек адамдарға қарағанда ауруға көбірек шалдыққыш келеді. Олардың қабынып ауруын баспа, қызамық деп атайды.

Жұткьшшақтың ет талшықтарының жиырылуы нəтижесіне байла-нысты жұтыну процесі өтеді. Осы процесс кезінде (тағам жұтқыншақтан өңешке өтер кезде) таңдай мен тілше жиырыла көтеріліп (көлденең жатып), жұтқыншақтың жоғарғы (мұрын) бөлігін жабады. Тілдің жиырылуына байланысты көмекей аузын жауып, тағамның тыныс жолына түспей, өңешке өтуіне септігін тигізеді.

Өңеш жұтқыншақ пен асказанды жалғастырып тұратын етті түтік. IV мойын омыртқа тұсынан басталып, көмекей мен кеңірдектің артқы жағымен жүріп отырып, көкірек қуысында қолқа тамырларының артымен көкеттен өтіп, XI көкірек омыртқа тұсында асқазанға жалғасады. Нəрестелерде өңеш ұзындығы 10 - 15 см болса, ересектерде 25 см-ге дейін болады. Өңеш қабырғасы үш қабаттан түзілген. Ішкі жағын астарлап жатқан кілегейлі қабаты эпителийден түзіліп, ұзына бойы қыртыстанып жатады. Бұл жағдай тағам өткенде өңештің кеңеюіне, кілегей ылғалдылығының бөлініп тұруына, тағамның оңай жылжуына себеп болады. Өңештің ортаңғы ет кабаты жоғарғы бөлімінде көлденең жолақты, ал орта жерінен төмен қарай бірыңғай салалы ет тінінен түрады. Ет талшықгары көлденең жəне ұзына бойы бағыт-та жатады. Дəнекер тінінен тұратын сыртқы қабаты оны басқа ағзалармен байланыстырып жатады. Өңеш диафрагмадан соң сірі қабатына көшеді,

Өңештің басталар, орта бөлігінде жəне төменгі диафрагмадан өтер тұсында тарылып келген жерлері бар. Мұндай тарылу ұрықта біртіндеп пайда болады. Кейде жас балалардың жұтып қойған заттары (жүзік, тыйын т.б.) осы қысыңқы жерлерінде тұрып қалуы мүмкін.

Асқазан кіреберіс (кардиальды) бөлігінен, түбінен (фундальды), денесінен жəне шығаберіс (привратник) бөліктерінен тұрады. Асқазанның кіре-беріс бөлімі өңештің жалғасқан жерін қамтиды. Түбі деп өңешпен қосылар жерінен сəл жоғары жатқан, дөңестеу келген бөлігін айтады. Ал асқазанның шығаберіс төменгі жақ бөлімі, ол оңға қарай иіліп, бел омыртқаның тұсында он екі елі ішекке жалғасып кетеді. Асқазан байламдары арқылы жоғарғы жағынан диафрагмаға, шығаберіс бөлігімен құрсақ қабырғасына бекиді де қалған бөлімдері бос жатады. Асқазанның сыйымдылығы орта есеппен 3 л, ұзындығы 25 - 30 см, ені 4 см-ге, ал толған кезде созылып, кейде кіндікке дейін жетеді.

Асқазанның сырт пішіні тұрақсыз, себебі, тек толу нəтижесінде ғана емес, санымен бірге жалпы адамның дене құрылысына жəне жас ерекшеліктеріне де байланысты. Əйелдерде асқазан қиғаштау орналасқан. Жаңа туған нəрестеде асқазан ұршық тəрізді ұзынша, сыйымдылығы тек 10 мл, жылдам дамып, бір аптадан кейін 80 мл-ге барады. Жеті жасқа келгенде алмұрт тəрізденіп, өз пішініне қалыптасады.

Асқазан үш қабаттан тұрады: кілегейлі қабаты қатпарланып жатады, ал толған кезде

жазыла бастайды. Беті бір қабатты сөл шығаратын эпителийден түзілген, онда көптеген түтікше бездер орналасқан. Түтікше бездер екі түрлі жасушалардан түзілген. Оның ішкі - негізгі без жасушалары пепсин ферментін, сыртқы қоршаушы без жасушалары оны белсендіретін тұз қышқылын шығарады. Қарынның шығаберіс бөлімінде қоршаушы без жасушалары байқалмайды, сондықтан бұл бөлімі əлсіз сілтілі таза пепсин сөлін шығарып отырады.

Асқазаннын ет қабатының ет талшықтары үш бағытта жатады. Сыртқы талшықтары ұзына бойы, ортаңғысы көлденең, ішкісі қиғаш талшықтардан түзілген. Көлденең (сақиналы) жатқан талшықтары шығаберіс бөлімінде жақсы жетіліп, қысқыш немесе шығаберіс сфинктерін түзеді. Қысқыш əлсін-əлсін ашылып, қорытылып келген тағамды он екі елі ішекке өткізіп тұрады.

Асқазан сірі (серозды) қабаты барлық іш қуысындағы ағзаларды, сонымен асқазанды да сырт жағынан қаптап жатады. Осы қабатты қарынның кіші иінінен кіші шажырқай, үлкен иінінен үлкен шажырқай (шарбымай) түзеді де төмен қарай түсіп, ішектер жамылғышына айналып кетеді.

Асқазанда белоктар мен майлар, көміртектері, асқазан сөлі мен тұз қышқылының əсерінен жартылай қорытылады. Осымен бірге, қарынға түскен микробтар да тұз қышқылының əсерінен жойылып, өлтіріліп отырылады. Белгілі дəрежеге дейін қорытылған тағамдар ас қорыту жүйесінің келесі бөлігі - аш ішекке қарай өтеді. Жіңішке ішек асқазанның шығаберісінен басталып жуан ішекке дейін созылады, ұзындығы 6,5 – 7м.

Үш бөлігі бар: 12-елі ішек, ащы ішек, мықын ішек. 12- елі ішек ұйқы безінің басын айналып жатыр, төрт бөлігі бар:

-жоғарғы – бірінші бел омыртқа тұсында орналасқан

-төмен бағытталған – омыртқа жотасының оң жағында үшінші бел омыртқаға дейін созылады

-көлденең –сол және алдыңғы жағынан І – ІІ бел омыртқаға дейін көтеріледі

-жоғары бағытталған

12- елі ішек ішкі бетімен ұйқы безінің басымен бітіседі, жоғары бөлігі бауырдың шаршы бөлігімен ; төмен бағытталған бөлігі оң бүйрекпен шектеседі; көлденең бөлігі қолқамен төменгі қуысты венаның арасында өтеді.

Қызметі:

- қанды залалсыздандыру

- зат алмасуға қатысу

- гормоналдық қызмет

Бауыр тікелей көктеттің астында іш қуысында жоғарғы бөлігінің оң жағында орналасқан.

Бауырдың 2 беті: жоғары- көкет; төменгі –висцералдық және 2 жиегі бар.

3 бөлігі бар: басы, денесі, құйрығы.

1. 
   Ас қорыту жүйесі. Асқазан-ішек трактісінің анатомиялық құрылысы.
   
2. 
   Ауыз қуысының: тістердің, сіліекей бездерінің анатомиялық құрылысы.
   
3. 
   Жұтқыншақтың, өңештің анатомиялық құрылысы, қызметі.
   
4. 
   Асқазанның анатомиясы, ішкі құрылысы, қызметі.