Аскаров Ч. Айылдын сонун кечтери: Ырлар

Жыбырайт жылдыз чачылган.

Суйкайып сулуу ай чыкты,

Урчуктуу тоого жашынган.

Айрандай аппак айлана.

Уча албай үкү отурат,

Шоолага көзү байлана.

Мемирейт талаа ойгонбой.

Айлана тыптынч, кыймыл жок,

Сыйкырлап бүтүн койгондой.

Коюптур мени азгырып.

Капкачан Кара тоо жакка

Калыптыр ай да жашынып.

Там-туң баскан кичинем,

Элжиреймин ичимен.

Мынча сүйкүм көрүндүң,

Балдарымдын ичинен?..
Арчам сенсиң эң жыттуу,

Балым сенсиң таптаттуу.

Аяздарды сезбеген,

Күнүм сенсиң аптаптуу.

Көз отумду байлаган.

Боз торгоюм өзүңсүң,

Үйдө жүрүп сайраган.

Кийинкисин издеп жүрүп кеч таптым.

Бир күнү эле биротоло жоготуп,

Жаным ачып жаш баладай ыйлапмын.

Ал анткени жорго эле каламым,

Жарым саатта толуп түрчу барагым.

Жарым жылда жазбай калдым жарым ооз,

Ал каламдын касиетин карагын!

Андай болуп жорголобойт жазганы.

Издей берем табамбы деп бир жерден,

Издейм аны уктап көзүм ачканы.

Кана ичти күздүк буудай арасы.

Бөөдө агызып, бир тамчысын коротпойт,

Ал анткени сугатчынын баласы.

Ишенимдүү колдо эми талаасы.

Өзүнө окшоп тыным албайт, тынчыбайт,

Ал анткени сугатчынын баласы.

Отоо чөпсүз эгиндердин арасы.

«Мен атамдай иштейм, жашайм» – деп коёт,

Эки ордендүү сугатчынын баласы.

Көркүн ачып көйкөлүшчү кайың тал.

Бир өзүңдө эне жыты бар окшойт,

Көптөн бери көрбөй калып болдум зар.

Шаарда жүрбөй жүрчү жарым баралы,

Жарк дей түшсүн ээн тамыбыз баягы.

Кур калтырбай короо жайды кеңейтип,

Жер-жемиштин көчөттөрүн саялы.

Ой санаасыз, көңүлүм ток жайлана.

Кыялданып кызык мага кыдыруу,

Кызгалдактуу талааларды жай гана.

Бал татыган дарбызын ай, коонун ай.

Чачты уйпалайт желип жорткон таңкы жел,

Сүйгөн кыздын сылап өткөн колундай.

Келгиндердин өтүп кеткен базары.

Чаначтагы кымыз жыты буркурап,

Бүлк-бүлк этет жеңекемдин казаны.

Жатат айлым аппак түскө боёлуп.

Анда дагы чыккан өндүү бейишке,

Шаарга кайтам кубат алып оңолуп.

Мына ушинтип төрт мезгилде төрт келем,

Төрт мезгилдин бешигинде термелем.

Өскөн айлым мээнетиңди актаармын,

Мандайымдан аккан таза тер менен!

Далдаа абдан, далдаалыгын коё кал!

Тектирде өскөн Кожомкулдун талы деп,

Жамы журтка айтпаса да таанымал.

Касиет бар окшобогон бөлөккө:

Жолдон өткөн жолоочулар эс алып,

Жарап турат качан болсун керекке.

Жааган жамгыр жан жанына шорголойт.

Тамдай эмес же бүлүнүп бузулбайт,

Атайылап адам келип ондобойт.

Эмгек кылсаң өчпөй турган эмгек кыл.

Кожекеме тилсиз турган ушул тал,

Рахматты ичтен кайрып жаткандыр.

Же болбосо заңгыраган там менен.

Качандыр бир жашап өткөн адамдын,

Аты кадды ушул жалгыз тал менен.

Буйруса эл кыдырып каласыңар.

Уялам «жаман» деген сөздү уксам,

Анткени силер менин баламсыңар.

Сезимге тамчы болуп тамарсыңар,

Көптөрдүң эстеринде каларсыңар.

Кубанам жакшы деген сөздү уксам,

Анткени силер менин баламсыңар.

Ашуудан түтүн булатып.

Утпаса мага уттурбайт,

Аттиң ай, чиркин убакыт!

Антсе да таңдайм сөз гүлүн,

Ырымдан аны сезгиниң.

Жашасам, жазсам десем да,

Эх, мезгил сенин тездигиң!..

Жаңырып айыл, кыштак, заман күлөт.

Молчулук бизди көздөй келе жатат,

Бүгүндөн эртеңкиси күлүмсүрөп.

Сөзүм бар мен кайрылып айта турган:

«Мекенди гүлдөтөлү эмгек менен,

Эл үчүн эмгектен деп эне тууган».

Суктанам талантына оргуп ташкан.

Отурам үстөлүмдө күндөп-түндөп,

Жазсам деп лираларды андан ашкан.

Жакшыраак ыр жаза албайм ашмак турсун,

Арылбай калат анан көзүм жаштан.

Кетемин таасирленип көлдөй толкуп.

Жазамын жата калып жан талашып,

Ырымды ыргагына окшоштуруп.

Жете албайт бир сабы да Байдыкеме,

Бардыгын окуп чыксам топтоштуруп.

Ордунан чыкпай оюм кубарамын.

Талантым тигилердей ташпаса да,

Алымча илхам бер деп суранамын.

Жакшы ырга таасирленүү кандай жакшы,

Туура эмес тоту куштай туураганым.

Өзүмчө үнүм тапсам, чыйыр тапсам,

Мен анда акындыкты улаганым!

Баары бүтпөй, өкүнөмүн кайгы жеп.

Турмуш өзү беш каратадай турбайбы,

Бирде утсаң, бирде утулуп калуу көп.

Табам десем кээде калдым кагуу жеп.

Турмуш дегең кудум базар турбайбы,

Же сүйүнүп, же күйүнүп калуу көп.

Өмүр өлчөм, өлчөмүнүн көп эмес.

Таттуусун да, ачуусун да таталы,

Турмуш дайым эрке болуп өт дебес.

Эмгек кылсаң ал ошончо берешен.

Жыламыштын суусун бурдук арыкка,

Мурап аке канча суу бар ченесең.

Кой антпейли, бекители чымдан чаап.

Ал анткени ыйлак келет жаз күнү,

Булут кетпей көздү ачтырбай жамгыр жаап.

Көңүл тынчыр көп жерлерди сугарып.

Кой курбулар турган менен пайда жок,

Жалкоо делбей жакшы сөздү угалык.

Эртең күнү элге канча киреше.

Кажыбаган сугатчынын иши деп,

Буудайыбыз ыңкып өссүн тиреше.

Суу шаркырап агып жатты сай жарып.

Көңүл буруп асмандагы кооздукка,

Көпкө чейин карап турдум байланып.

Айды ээрчишкен жылдыздарды көрөмүн.

Саманчынын жолу жатат агарып,

Жүнүнө окшоп тытып койгон энемин.

Турушкансыйт ай, жылдызга карашып.

Карап турсам көк да көкмөк, көл көкмөк,

Ушул түнгө калды окшойт жарашып!

Турган кезде турдум бакка жөлөнүп.

Рахаттуу ушул тынчтык өмүрдө,

Тургум келди бешигинде бөлөнүп.

Көзүм албай дарбызынан, коонунан.

Бирин алсам агам мага мындай дейт:

«Аны тим кой, жегин тордомосунан».

Көптөн бери мындай коон жебегем.

Мен агамдын кубатына таң калам,

Чаалыктым ай, чарчадым ай дебеген.

Жегениме сүйүнгөндөй карады.

Мен агамдай баба дыйкан болсом деп,

Ойлор келип, көңүл эңсеп самады.

Дедиң анан: Берсем кана кой союп.

Дасторкондо болбосо да бардыгы,

Калган элем пейилиңе мен тоюп.

Өз алдыңча кейий бердиң, кайгы жеп.

Бул дүнүйө бирде бар да, бирде жок,

Катуу тийди ушул жагдай, ушул кеп.

Бирде бармын, бирде жокмун курусун.

Мага кымбат байлык менен дос болбой,

Бар жокто да достой бекем турушуң.

Бар да болду, дүйнө таап шиледим.

Көзүм тойбой, бир тыйынын коротпой,

Үстү-үстүнө дагы келди шилегим.

Жакынымдан калган өңдүү айрылып.

Жандай көргөн досум болдуң дүнүйө,

Тапкан сайын этек-жеңим май кылып.

Жардысың деп жакындарды жеридим.

Көкөлөтүп жаткан сайын дүнүйө,

Өмүр бою келбей калды бөлүнгүм.

Менден качты жолдошторум күйүшкөн.

Ар-намысын дүнүйөгө сатты деп,

Жарым кетти жаш күнүмдөн сүйүшкөн.

Байлык менен көрүнөмүн деп жүрсөм,

Дүнүйө үчүн күндө кайгы жеп жүрсөм.

Зоболомду көтөрөт ко деп жүрсөм,

Бийикмин деп кубат алып бек жүрсөм.

Мен ээрчисем, сен жандаган экенсиң.

Амал менен азыткыдай ээрчитип,

Абийиримди сен жалмаган экенсиң.

Кеткин ары, куубайм эми артыңан,

Мен элиме эмгек этсем татыган.

Маңдай тердин көрүп өтсөм үзүрүн,

Ошол тура таттуу тамак, таттуу нан!

Күч алат аяз кычырап.

Күбүлгөн кардын тозоңу,

Күмүштөй болуп чачылат.

Өзөндө тоңгон муздар көп.

Мемиреп жатат кең талаа,

Үстүнөн баскан карды өөп.

Тоо боорлоп жылат боз туман.

Бурулдап суук жаткансыйт,

Бозоргон аяз оозунан.

Чыга албай үйдөн жатканда.

Куш болуп учуп кетсем дейм,

Алыскы жылуу жактарга!

Кубанычым кеткенсийт ашып-ташып.

Силер менен дагы эле ойносом дейм,

Чаң чыгарып көчөдө кучакташып.

Көңүл бурбай мен ага жашап өтөм.

Силер барда бийикмин анан дагы,

Көп бутактуу дарактай болуп кетем.

Мезгил өзү улгайтат бара-бара.

Силерди эстеп колуна калем алды,

«Топчу» дечү баягы кара бала.

Жеткизем кандай тил менен.

Көңүлдү көккө көтөрөт,

Жыпар жыт аңкып төр менен.

Кыялдын минип кайыгын,

Кызыктуу ойго термелем.

Денеңдин жазат бүт черин.

Кылкылдап баткан күн нуру,

Кызартат тоонун бир четин.

Айылды шаңга бөлөшөт,

Жумуштан кайткан кыз-келин.

Ошолор менен иштешпей,

Турганым кара, эх, менин!

Айыга албай жүрсөм ушул оорудан.

Дыйкан ата: «Дартка даба, жегин»,– дейт,

Тилип берип сары бышкан коонунан.

Жапа чегип жүрсөм улам оорудан.

Баочы мага: «Дартка даба бал же»,– дейт,

Кыдыр Ата жолуккансып жолуман.

Ач көз оору менден качып жоголдуң.

Коон өстүрүп, бал челекти көбөйттүм,

Көптөн бери бопбош жаткан короонун.

* * *

Мазмуну
Поэмалар

Жамийла

Жаңылыш

Мен бакытты издеп жүрсөм

Түшүнөлү

Билгиле

Кереги жок башканын

Жаштарга

Жолон Мамытовго

Чынгыз Айтматов

Күзөбаев Макай Төлөгөнөвичке

Чаткал суусу

Күмбөсүнө баргандагы ой

Кайра келем

Байлык

Досума

Тандыр нан

Акын

Каалап кетем ээндикти

Чилдеде

Эми таптым бактымды

Жүрөк ооруганда

Каталык

Ат жөнүндө

Балама

Биз отурган отургуч

Турмуш мени калчаары чын чүкөдөй

Суусамыр

Кыргыз жери

Болбосо экем майда акындын бириндей

Экинчи апа

Ырлар жаздым

Черимди жаздың чоң тору

Кыргыз элим

Арманым жок

Колдоруна кут куйган

Жаңы жыл алдында

Кубаныч кез

Сайрады торгон чер жазып

Кара-Буура суусу

Сергей дос

Шофер

Дыйкан абам

Короого тигем алмак бак

Бороон

Плотник

Жаштыгымды сагындым

Иниме

Бөбөккө

Айылымдын эң кадырлуу карысы

Тракторист Камчыбай

Шофер жигит Медетбек

Мактап коет кетменин

Ак чийим

Гүлай

Агам Сатылганга

Жумушчулар

Акын менен кездешүү

Жокчулук

Айылдагы жеңеме

Эстелик

Унутпасмын

Тилек

Бишкегим

Комуз

Салкын жайлоо

Жарыма

Заман кантип оңолсун .

Мугалим

Тоо жолунда

Жайлоодо

Жаз келгенге сүйүндүм

Сен мени сүйөм дечи

Салкын бак

Эгерде көргүм келсе элесиңди

Сүйөм дебе

Калдымбы махабаттын талаасында

Ага чейин

Каттар жаздым

Жибек жел, кайын болбосо

Кош эми

Кетпей койду

Жүзүм кыз

Көөдөнүмө куланып

Сага

эңсөө

Көп күн болду

Жанымда жүрчү

Келген жоксуң

Махабат тырс-тырс чертсин терезесин

Мен ашык болгон көзүндө

Болбостур

Турам канып

Кошуна кыз

Билбейсиң

Жарыма

Жатат толкун терметип

Таап алгын

Качан жетем

Аял жөнүндө

Сагынтпа мени

Кат

Секет

Сагындым сени

Сонун

Ойнойлучу кар чачып

Буруп коем көз кырын

Күттүм сени

Кучагым жылып жатканга

Айсулуу

Жеңе

Шүүдүрүмдөгү ой

Ичпейт дебе

Ушул жолдо

Түндө

Коңшум бар

Таңкы жел

Булак бар

Картайбасын

Жалкоого

Менин байлыгым

Бүркүт булут

Дыйкан иним

Жамгыр жаады

Абдан кейийм

Мен айылдан алыс кетпейт окшоймун

Түнкү элес

Кичинем

Жоголгондо каламын

Сугатчынын баласы

Жүрчү айылга баралы

Айылымда төрт мезгил

Жалгыз тал

Ырларыма

Эх, мезгил сенин тездигиң

Сөзүм бар

Анда мен акындыкты улаганым

Ачуусу бар, таттуусу бар турмуштун

Сугатчынын сөзү

Жайдын түнү

Болсом дейм

Бар жокто да...

Ошол тура

Досторума