3.2 ҚР аудиторлық қызметтің даму жолдары Қазақстан Республикасында аудиторлық қызметтің даму жолдары жеке қызмет түрі ретінде пайда болды, бірақ аудиторлық қызметінде рұқсат етілген қызмет оның жалпы көрінісін өзгерткен жоқ. Тиісінше, аудиторлық қызметтің сапасы тек аудиторлар үшін ғана емес, сонымен бірге процеске қызығушылық танытқандар үшін де маңызды. Аудиторлардың объективті қорытындылары кәсіпорынды дұрыс басқаруға және одан әрі дамытуға мол мүмкіндіктер береді. Қазіргі уақытта аудиторлық қызметтің сапасын арттыру ең өзекті мәселе болып отыр. Ең алдымен, аудит аудиттелетін ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігі мен инвестициялық тартымдылығын арттырудың маңызды факторларының бірі болып табылады. Сондықтан аудиторлық қызмет сапасы аудитордың өзін-өзі бағалау категориясына емес, бағалау нарығының тікелей және жанама объектісіне айналуда. Отандық және шетелдік тәжірибеге сүйенсек, аудиттің нашар сапасы тексерілетін субъектінің күйреуіне әкеледі.
ҚР аудиторлық қызметтің даму жолдары– аудиторлық ұйымдарды таңдау және олардың қызметтеріне ақы төлеу коммерциялық негізде азаматтық заңнама шеңберінде және қоғамдық мүддені көздейтін, яғни мемлекеттің және мүдделі тараптардың мақсаттары мен қызметіне сәйкес жүзеге асырылады.
Біз аудитті бизнес деп атаймыз, өйткені аудит қайтарымсыз негізде және тұтынушылар тарапынан жүргізіледі. Аудиторлық қызметпен айналысатын ұйымдар заңда белгіленген ерекше тәртіпте тіркелуі тиіс. Бұл ұйымдар тек біркелкі және арнайы аудиторлық қызметті жүзеге асыруға құқылы және басқа қызметпен айналысуға тыйым салынады. Мұндай қызметтерді орындау кәсіби мамандарды қажет етеді. Оған аудитті реттеу жүйесі бекіткен сертификаттау негізінде қол жеткізіледі. Қызметтің бұл түрі өнімнің біртектілігімен және осы өнімге жету үшін технологиялық процестің жақындығымен сипатталады.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің негізгі міндеті аудит саясатын қалыптастыру және мынадай функцияларды жүзеге асыру болып табылады:
Аудиторлық қызметті реттейтін нормативтік құқықтық актілерді шығару;
Қазақстан Республикасының Үкіметі аудит стандарттарын бекітеді және ұйымдастыру жұмыстарын әзірлейді;
Қазақстан Республикасында аудиторлардың біліктілігін арттыру және заңнамада белгіленген сертификаттау жүйесін жетілдіру;
Аудиторлық ұйымдар мен жекелеген аудиторлардың аудит стандарттарын сақтауын бақылау;
Мамандандырылған аудиторлық бірлестіктерді тағайындау және т.б.
Қазіргі уақытта Қазақстанда аудиторлық қызметпен айналысатын ұйымдарды 3 негізгі топқа бөлуге болады.
Олар:«Үлкен төрттік» («PriceWaterhouseCoopers»,«Deloitte»,«Ernst & Young», «KPMG») және басқа да ірі батыс компаниялары, 30-дан астам қызметкері бар ірі және орта отандық компаниялар.
«Үлкен төрттік» компаниялары халықаралық аудиторлық ұйымдар деңгейіндегі жоғары сапалы жұмысының арқасында жоғары сұранысқа ие. Ал өз жұмысын жақсы атқаратын компаниялар отандық компанияларға сенбейді. Мұндай белгісіздік аудиторлардың оқытылмағанын білдіреді. Сертификаттау жүйесі тек теориялық деңгейге негізделгендіктен, үміткерлер жоқтың қасы.
Сонымен бірге, Қазақстан Республикасында тұрақты экономикалық жағдайды құрмау және аудитті дұрыс жүргізу үшін проблемаға айналмау үшін бекітілген стандарттар мен ережелердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру қажет. Аудиттердің сапасын арттыру – экономикалық және әлеуметтік маңызы бар негізгі мәселе. Аудиторлық қызметтің сапасы келесі факторларға байланысты:
Аудитор жұмысының сапасы келесі мәселелермен тығыз байланысты:
Аудитордың біліктілігі;
Нақты аудит саласындағы аудиторлық қызметтер нарығында аудиторлық ұйымдар мен аудиторлардың тәжірибесі;
Аудиторлық қызмет нарығындағы бәсекеге қабілеттілік;
Аудит сапасын бақылау;
Сапасыз аудиторлық қызметке жауапты тұлғаларды анықтау.
Аудиторлар өз кезегінде заң, бухгалтерлік есеп, қаржылық есеп беру, корпоративтік қаржы, жеке және заңды тұлғаларға салық салуды білуі керек.
Сонымен, Қазақстан Республикасында аудитті дамыту және сапасын арттыру үшін қандай шаралар қабылдау қажет.
Ең алдымен,есеп және аудит мамандығы бойынша білім алып жатқан студенттерге тек теориялық білім ғана емес, сонымен қатар кең ауқымды практикалық білім қажет.
Екіншіден, аудиторлық қызметтің сапасын арттыру үшін аудиторлық ұйымдарды күшейту қажет.
Үшіншіден, уақытты үнемдеу үшін аудит қызметін автоматтандыру қажет.