Аз ҷониби Шурои илми-методии Донишгоҳи технологии Тоҷикистои тавсия шудааст

Пул ҳамчун воситаи муомилот дар вақти хариду фурӯш, ки гирифтани молу додани пул бо ҳам мувофиқ меоянд, исти-фода бурда мешавад. Моҳияти ин вазифа дар миёнаравии иул ҳангоми хариду фурӯши ифода меёбад. Ин вазнфаи пул барон молистехсолкунандагон шароитп бартараф намудани худудҳои инфиродӣ ва фазоӣ, ки дар вақти мубодилаи мол ба мол хос буд фароҳам меорад. Пул доимо ва пайваста ба ҷараёни му-бодилаи молҳо хизмат мсрасонад ва бинобар ин барои фуру-ши онҳо мусоидат мекунад.

1. Нисбат ба вазифаи ченаки арзиш, ки дар он мол то ба
бозор баромадан фикран барои чсн намудани арзиши он ба
пул баробар карда мешавад, дар вазифаи воситаи муомилот
бошад пул воқеан дар муомилот иштирок мекунад. Додани
мол ба харидор ва пардохти он дар як вақт ба амал меояд, ё бо
иоораи дигар дар муомилот пулҳои нақд бояд мавҷуд бошанд.

2. Пул дар мубодила нақши миснаравро иҷро намуда, дар

' мегузарад. Суръати гардиши пул хеле балаид аст - чн Р^е> ки гардиш тезтар гардад, ҳамон қадар пӯли нақд кам-гар лозим мешавад.

• Дз сабаби дар муддати кӯтоҳ иштирок намудани пул ба ■ ' ^{ҚГИ Па}Р^дохти молҳои харидашаванда пулҳои ҳақиқиро

оматҳои арзишӣ (пулҳои қогазӣ ва карзи) иваз иамудан фот ..„.^аа" ^{ҳол да}Р муомилот асосан пулҳои қарзӣ исти-

мешаванд.
.. ' ■

МОЛИЯ ВА КАРЗ

4. Пул барои назорати тарафайни иштирокчиёни созиши молӣ истифода мегардад. Дар вакти хариду фурӯши мол си-фат, нарх, мӯҳлати таҳвил санҷида мешавад.

1.2.3. Вазифаи иул ҳамчуи воситаи аидӯхт

Пул эквиваленти умумй буда, ба даст овардани ҳама наму-ди молхоро дар бозор ба соҳиби ӯ таъмин намуда, таҷассуми умумии боигарии ҷамъиятй гаштааст. Бинобар ин дар ода-мон хоҳиши андӯхти он пайдо мегардад. Ба гайр аз ин, дар қатори хароҷотҳои ҳаррӯза, одамон харочотҳое доранд, ки як бор дар як ё якчанд сол ба вукуъ пайваста, маблағи калонро талаб мекунад. Масалан харидани хона, мошин ва гайра. Кор-хонаю ташкилотҳо низ барои пав намудани таҷҳизот, сохтмо-ни биноҳо ва ғайра ба захираҳои пулӣ ниёз доранд. Ҳукумат ҳангоми зарурати сохтмони иншоотхои азим, ба монанди бу-нёди накб, рох, истгоҳҳои барқӣ бояд захираҳои пулӣ дошта бошад. Бинобар ин, хукумат, корхонаю ташкилотҳо ва одамон барои дар оянда пӯшонидани хароҷотҳои дар боло номбар-шуда аз даромад, маошу фоидаашон маблағи муайянеро дар ҳисобҳои махсус ё дар сандуқҳо ҷамъ мекунанд. Пул дар чу-нин маврид ҳамчун воситаи андӯхт ё гункунй баромад мекунад.

Ҳамчун воситаи андӯхт пул хусусиятҳои зеринро дорост:

1. 
   амали хариду фурӯши мол қатъ мегардад ва пул дар дасги фурушанда (М-П-М) ҷамъ мешавад. Пасандози оддии нул, яъне дар хона нигоҳ доштани он ба соҳиби пул даромад намеорад;
   
2. 
   андӯхт ва пасандози пул танзими ғайримуташаккили гардиши пулро ташкил мекунад: пулхои зиёдатӣ ба хазина ме-раванд, пулҳое, ки барои муомилот иамерасад аз хазина ги-рифта мешаванд.
   

18

МЛВЗӮИ 1. МОҲИЯТ, ВЛЗИФАҲО ВА НАМУДҲОН ПУЛ

Бо иваз гаштани пулҳои ҳақиқӣ ба аломатҳои арзишй, ки онҳо ноустувор мебошанд, андӯхт ва ғункунӣ бо инкишоф ёфтани истехсолоти молҳо зиёд мегардад, аммо шаклҳои ди-гарро мегирад..

Андӯхт шарти ҳатмии ҷараёни такрорисгеҳсол мегардад. Нисбат ба истеҳсолоти оддии молӣ, ки дар он пул дар шак-ли «хазинаи беҳаракат» ҷамъ мегашт, дар замони сармоядорй бошад пул барои ба даст овардани фоида ба гардиш баровар-да мешавад.

Пул дар:

-) давлат ҳамчун фоиди пулии марказонидашуда дар

уҷет оо мақсади азнавтақсимкунй дар миқёси мамлакат ба-

оарҳам.додани номутаносибй дар хоҷагии халқ, ҷамъ мс-сардад;

°а даст овардаки даромад дар шакли фоиз ҷамъ мегар-

4ч ^ИНҶ° ^П^^{Л ҳамч}У^н захираи қарзӣ истифода мешавад;

) дасти шахсони алоҳида дар шакли захираи пули нақд

ммъ мегардад.

19

МОЛИЯ ВА ҚАРЗ

Аҳамияти муҳиме, ки ин вазифаи пул дошт - ғайриму-ташаккил танзим намудани муомилоти пулӣ дар шароити ҳукмронии аломатҳои арзишӣ аз байн рафтааст. Алҳол пулҳои карзӣ чи тавре ки дар замони гардиши пулҳои тиллоӣ буд, на-метавонанд микдори зарурии пулро барои муомилоти пулӣ чандиран зиёд ё кам намоянд.

1.2.4. Вазифаи пул хамчуи воситаи пардохт

Ин вазифаи пул дар натиҷаи инкишофи муносибатҳои карзӣ пайдо шудааст. Дар ин ҳолат пул дар вақти:

1. 
   фурӯши молҳо ба карз, ки зарурияти он бо шарои-ти гуногуни истеҳсол ва фурӯши молҳо, давомнокии гуно-гуни истеҳсол ва гардиши оиҳо, мавсимӣ будани истеҳсолот алоқаманд мебошад, истфода мешавад;
   
2. 
   пардохти маош ба коргарон ва хизматчиён истифода мешавад.
   

М-П-М - дар вақти иҷроиши вазифаи пул хамчун воси-таи муомилот,

М-ӮҚ1

> — дар вақти иҷрои вазифа пул ҳамчун воситаи пардохт

Ҳамин тариқ, агар дар вақти амалкунии пулхо ҳамчун во-ситаи муомилот харакати мутақобили пул ва молҳо чой дошта бо;пад, дар вақти истифодаи онхо ба сифати воситаи пардохт дар ин ҳаракат тафовут ба амал меояд. Молро ба карз хари-да, қарздор ба фурӯшанда вексел, яъне ӯхдадории карзӣ, ки он баъд аз вакти муайян пардохт мегардад, медиҳад. Дар ин на-муди мубодила ҳаракати мутакобили пул ва мол нест, пардох-

2!)

^лпТӮИ 1- МОҲИЯТ, ВЛЗИФЛҲО ВА НАМУДҲОИ ПУЛ

Дар шароити хоҷагии молии вусъатёфта пул дар вазифаи воситаи муомилот соҳибони зиёдн молҳоро ба ҳам мепайвандад. Бинобар ин кандашудани робита дар яке аз звеноҳои маҷмӯи муносибатҳои пардохтӣ ба вайроншавии ҷамъи ӯхдадориҳои қарзй ва муфлисшавии оммавии молистеҳсолкунандагон овар-да мерасонад. Мушкилоти напардохтани қарзҳои худ хос ба субектҳои хочагидории ҳамаи давлатҳо мебошад.

Аз вазифаи пул ҳамчун воситаи пардохт пулҳои қарзӣ пай-до мешаванд. Дар ҳалли масъалаи тезонидани пардохтҳо бай-ни корхонаҳо истифодаи пулҳои қарзӣ ба монанди векселҳои бонкӣ, пулҳои электронӣ ва кортҳои қарзӣ, ки дар асоси онҳо ба вуҷуд омадаанд, мусоидат карда метавопад. Имрӯзҳо дар муомилоти давлатҳои тараққикарда пулҳои электронӣ васеъ истифода мешаванд. Воситаҳои ҳозиразамони алоқа имкони-ят медиҳанд, ки харидор барои молҳои харидааш ба воситаи корт ҳисобу китоб кунад. Фурӯшанда имконият дорад дар сонияҳои башумор дар ҳисоби бонкии харидор будан ё набу-дани маблағи зарурӣ ё гарави пӯшонидани хароҷотҳои хари-дорро тафтиш намуда, баъдан ба маблаги нархи молҳои инти-хобкардаи харидор чек кависад. Дар чек номи харидор, таьри-хи руз, рақами корт ва маблағи умумии молҳои фурӯхташуда хизматҳои расонидашуда нишон дода шудааст. Чек аз тара-| харидор имзо шуда, ба бонки ӯ барои гузаронидани пул фиристода мешавад.

Дар ин вазифа пул: ангоми пешниҳод ва пардохти қарзи пулӣ амал мекунад;

дар муносибатҳои пулӣ бо идораҳои молиявӣ - андозӣ

рдохти андозҳо, дарёфти маблағҳо аз буҷети давлатӣ) иш-тирок мекунад;

Р вақти пардохти музди меҳнат амал мекунад.

21

МОЛИЯ ВА ҚАРЗ

1.2.5. Вазифаи нулҳои чахош!

Ин вазифа дар муносибатҳои байни мамлакатҳо ё бай-ни шахсони ҳукукӣ ва вокеӣ, ки дар мамлакатҳои гуногун мсбошанд, дар шакли алоқаҳои савдои беруна, қарзҳои бай-налмиллалӣ, расонидани хизматҳо ба шарикони беруна зохир мешавад.

Пулҳои ҷаҳони се вазифаро иҷро менамоянд: ҳамчун воситаи умумии пардохт, воситаи умумии харидорӣ, таҷас-сумгари боигарии ҷамъият. Ба сифати воситаи пардохти бай-налмиллалӣ пул дар вақти ҳисоббаробаркуниҳо аз рӯи таво-зуни байналмиллалӣ, асосан тавозуни пардохт амал мекунад. Ҳамчун воситаи харидории байналмиллалӣ, пул асосан дар вақти харидани молҳо аз хориҷи кишвар ва пардохти онхо бо пули нақд истифода бурда мешаванд (масалан дар вақти хари-ди гандум, қанд ва гайра). Ба сифати таҷассумгари боигарии ҷамъият, пул ҳамчун воситаи кӯчонидани боигарии миллӣ аз як мамлакат ба мамлакати дигар дар вақти ситонидани кон-трибутсия, репаратсия ё додани қарзҳо истифода мешавад.

Дар вақти амалкунии стандарти тиллоӣ танзими пардохтҳо байпк мамлакатҳо ба воситаи тилло ё пулҳои қарзии (бонк-нотаҳои) давлатҳои алохида, ки ба тилло ивазшаванда буданд (асосан доллари ИМА ва фунт стерлинги англисӣ) иҷро ме-шуданд. Ҳисобҳо дар додугирифтҳои байналмиллалӣ озодона, бе мун1килӣ гузаронида мешуданд. Бо гузаштан ба пулҳои ка-

22

МАВЗӮИ 1- МОҲИЯТ, ВЛЗИФЛҲО ВА НЛМУДҲОН ПУЛ

Мамлакатҳо - иштирокчиёни низоми асъори Аврупо аз моҳи марти соли 1979 воҳиди пави арзии минтақавии байнал-миллалӣ - ЭКЮ-ро таъсис намудаид. Аз якуми январи соли 1999 ЭКЮ ба воҳиди пулии нав - евро иваз карда шуд, ки он аз якуми январи соли 2002-юм ба ҷои пулҳои миллии ёздаҳ давлати аъзои низоми арзии Аврупо ба муомилот баровар-да шуд. Дар замони муосир «сабади арзии» СДР бо арзиши чор асъор муайян карда мешавад: доллари ИМА, евро, иенаи Ҷопон ва фунт стерлинги англисӣ.

Ҳамаи панҷ вазифаи пул моҳияти ягонаи пулро ҳамчун эквиваленти умумии мол ва хизматрасониҳо ифода мекунад. Онҳо дар алоқаи зичанд ва бо ҳам ягонаанд. Мантиқан ва таърихан ҳар як вазифаи баъдина инкишофи вазифаи пеши-наро дар назар дорад.

_ Се хусусияти асосии пулро, ки моҳияти онро шарҳ медиҳад, Кайд кардан зарур аст:

) нул мубодилаи бевоситаи умумиро таъмин менамояд.

°н ҳама намуди молҳоро харидорӣ мекунанд; > ^ПУЛ арзиши мубодилавии молро ифода мекунад. Бо во-

и он нархи мол муайян карда мешавад, ин бошад имко-X миқдоран муқоиса намудани молҳои гуногунро аз рӯи -'Рзшни истеъмолӣ медиҳад;

гари вақти кории умумии дар мол ифода-^сФта мебошад.

23

МОЛИЯ ВА КАҒЗ

Пул дар иктисодиёти бозорӣ нақши мухимро мебозад.

1. 
   Накши чаъиятии пул, вазифахои он дар низоми икти-содӣ дар ои аст, ки вай (пул) ба сифати звенои пайваску-нанда дар байни молистехсолкунандагон зуҳур мекунад. Эъ-тирофи мол дар бозор боиси бастани шартномаҳо байни молистеҳсолкунандагон ва истеъ.молкунаидагои мегардад. Иҷрои ӯхдадориҳои шартномавӣ бо роҳи пардохти арзиши мол ва хизматхои расонидашуда дар шакли маблагҳои пулй анҷом меёбад. Яъне, пул дар ин ҳолат ҳамчун воситаи ташки-ли муносибатҳои иқтисодии истеҳсолкунандагопу истеъмолку-нандагон зухур мекунад. Илова ба он, пеш аз пардохти мол харидор микдори молҳою ҳаҷми хизматхои расонидашуда ва сифати онҳоро месанҷад, ки ин нишонаи ҳамчун воситаи на-зорати иҷрои ӯхдадориҳо зуҳур кардани пул аст.
   
2. 
   Пул нақши сифатан навро мебозад: вай ба сармоя ё арзиши худзиёдшаванда мубаддал мегардад. Пул дар такрор-истеҳсоли сармоян инфиродӣ ба сармояи пулй борои он му-баддал мегардад, ки амалкунии он ба гирдгардиши сармояи саноатӣ дохил карда шудааст ва он нуқтаи пбтидоӣ ва натиҷаи гирдгардиши сармояи саноатиро ифода мекунад:
   

24

МЛЮӮИ 1. МОҲНЯТ, ВАЗИФАҲО ИЛ НАМУДҲОИ ПУЛ

3. 
   Ба воситаи пул дар фаъолияти хоҷагидории корхонаҳо андозаи харочотҳои истеҳсолии хар як намуди маҳсулот ва ҳачми умумии онҳо муайян карда мешавад.
   
4. 
   Пул соҳыбкоронро барои зиёдкунии истсҳсоли молхо, васеъ намудани хелҳои махсулот, қонеъ намудани талаботи истеъмолкунандагон хавасманд мекунонад.
   

5. 
   Пул воситаи чалб кардани мардум ба идоракунии истеҳсолот мебошад. Фурӯши сахмияҳои ширкатхо, иштиро-ки сахмдорои дар идоракуиии онҳо ва гирифтани фоида (ди-виденд) боиси хавасмандии мардум ба фаъолияти самараноки шнркатҳои алохида ва соҳаҳхои истеҳсолии мамлакат мегар-дад. Ҷаҳонишави (глобализатсия)-и муносибатхои иқтисодӣ ва баҳодиҳии вазъи молиявии ширкатхо ба воситаи нархгузории саҳмияҳои онҳо дар биржаҳои дохилию байпалхалкӣ асоси пешрафти соҳаҳои алоҳида дар мамлакат гардида, иштироки сармояи хориҷиро дар инкишофи ип сохаҳо таъмин менамояд.
   
6. 
   Бо ёрии пул ташаккул ва тақсими такрории даромади миллй ба воситаи бучети давлатй, андозҳо, карзҳо ва тавар-РУм^ба вуқӯъ мепайвандад.
   

атҳои тараққикарда мебошад, ки ба назарияи монетарии пул

- сфтааст. Дар ин мамлакатҳо бо назардошти вазифахои

',^МииКтисодӣ барои як сол нишонаҳои (ориентири) пулии

ребии ҳаҷми иул муқарррар карда мешавад ва мувофики

Пулҳои ҳақиқӣ- ин пулҳое хастанд, ки арзиши номинали-ашон (дар болояшон навишта шуда) ба арзиши хақиқиашоц яъне, ба арзиши филизе, ки аз он тайёр шудаанд, баробар ме-бошад.

Пулҳои филизй (мисй, нуқрагй, тиллоӣ) шаклҳои гуно-гун доштанд: аввал донабайъ, баъдан аз рӯи вазн. Шакли бе-рунии пул инчунии ҳархела буд (дар намуди сим, росткунҷа, секунча, ромба ва охирон дар шакли давра). Тангаҳои дар даврахои баъдинаи инкишофи муомилоти пулӣ пайдошуда нишонаҳои фарқкунандае доштанд, ки қонунан аз тарафи дав-лат муқаррар мегардиданд (намуди зоҳирй, вазни филизй). Таҷриба нишон дод, ки шакли аз ҳама мувофиқ барои муо-милот ин шакли даврагии танга мебошад, зеро камтар хурда мсшавад. Тарафи рӯйии он аверс, тарафи чаппааш реверс ва шерозааш бошад гурт ном дошт. Бо мақсади пешгирӣ кардани хурдашавии танга, шерозаи он рахпеч карда мешуд. Тангаҳои филизии аввалин дар Чини Қадим ва шоҳигарии Лидия 26 аср пештар пайдо шуданд. Дар Осиёи Марказӣ тангаҳои тиллоии Ҳахоманишиён дар асри VI пеш аз милод ба муомилот баро-варда шудаанд. Дар давраи ҳукмропии Сомониён тангаҳо бо иоми динору дирам ва фулус (фалс, яъне тангаи мисип) дар муомилот истифода мешуданд. Ба муомилоти пули тиллогй мамлакатҳо дар нимаи дуюми асри XIX гузаштанд ва Бри-танияи Кабир дар ин ҷода пешоҳанг буд. Сабаби гузариш ба муомилоти филизӣ ва пеш аз ҳама тиллоӣ, ин хосиятҳои фи-лизи нафис мебошад, ки ӯро барои иҷро намудани вазифаҳои пул коршоям мекунад: якхела будани сифаташ, тақсимшавй ва якҷояшавӣ бе гум кардани хосиятҳояш, ихчамӣ, бе тағйир мондан, мушкилии истихроҷ ва коркарди он.

Устуворй хоси пулҳои ҳақиқӣ буд, ки он ба воситаи ива-зи озоди аломатҳои арзишӣ бо тангаҳои тиллои, сикказанШ'

26 •

цЛАНЧӮИ 1- МОҲИЯТ, ВАЧИФАҲО ВА НАМУДҲОИ ПУЛ

, _анИ микдори муайян ва тағйирнаёбандаи тилло, ҳаракати

гЬайлй устувории худ пулҳои ҳақикӣ бемонеа ҳамаи панҷ ва-

зифаи пулро иҷро мекарданд.

ГТайдоиши аломатхои арзиши дар давраи муомилоти тил-лой бо заруриктн обективӣ вобаста буд:

1. 
   суръати истихроҷи тилло ба афзоиши истеҳсоли молҳо баробар шуда ва талаботро ба пул конеъ карда наметавонист;
   
2. 
   пулҳои тиллой ихчамии калон дошта, гардиши молхои арзиши майда доштаро хизмат расонида наметавонистанд;
   
3. 
   муомилоти тиллоӣ чандирии иктисодӣ, яъне кобилияти тез васеъшавй ва тез фишурдашавиро надошт;
   
4. 
   стандарти тиллоӣ дар маҷмӯъ истеҳсолот ва гардиши молро хавасманд намекард.
   

дашавии) онҳо нисбати пулҳои қоғазӣ ба ҷамъият гаронтар

меафтод;

имкоинопазирии таъминоти талабот ба пул аз сабаби аф-

зоиши босуръати гардиши мол ва нисбатан паст будани суръ-

ати пуршавии роҳҳои (каналҳои) гардиш бо пулҳои тиллой

Дар шароити афзоиши гардиши мол ва нисбатан суръати па-

и пуршавии роҳҳои гардиш бо пулҳои тиллоӣ.

Инҳо ва ҳамчунин сабабхои дигар, барои тадричан гузаш-^{1 аз п}Улҳои ҳақикй ба ҷонишинони онхо сабабгор шуд.

• •4.2. Ҷонишиии пулҳои ҳақикӣ (аломатҳои ярзишй)

1,онишинони пулҳои хақиқӣ (аломатҳои арзишӣ) - ин яы '^саад' ^{ки а}рзиши номиналиашон аз арзиши воқеиашои, еҳнати ҷамъиятии барои истеҳсоли оиҳо сарфшуда ба--^1<11!лтар аст.

онишинони пулҳои ҳақиқй ипҳо дохил мешаванд:

27

МОЛИЯ ВЛ ҚЛРЗ

1. 
   аломатхои арзишии филизӣ - тангаҳои тиллоии хӯрда-шуда, тангаҳои билонӣ, яъне тангаҳои майдае, ки аз филизҳои арзон тайёр карда мешаванд, масалан аз мис ё алюминий;
   
2. 
   аломатҳои арзишие, ки аз қогаз тайёр карда мешаванд. Лломатҳои арзишии аз қоғаз тайёр кардашуда ба ду намуд ҷудо мсшаванд: пулҳои қогазй (билетҳои хазинадорй) ва қарзй.
   

Моҳияти пулҳои қоғазй (билетҳои хазинадорӣ) дар он аст, ки онҳо аломатҳои пулие мебошанд, ки аз тарафи Вазорати молия барои пӯшонидани касри буҷет бароварда мешаванд, одатан ба филиз (тилло ё нуқра) иваз намешаванд ва давлат ба онҳо қурби маҷбурй мебахшад.

Нисбати пулҳои тиллоӣ пулҳои қогазӣ бартариҳои муай-ян доштанд: онҳоро нигоҳ доштан осонтар аст, дар ҳисоба-робаркуниҳои майда қулайтар мебошанд.

Давлат эмиссияи (ҳуқуқи барориши) пулҳои қогазиро аз худ намуда, аз ҳисоби барориши онҳо дар намуди фарқи бай-ни арзиши номиналии пулхои бароварда шуда ва арзиши ба-рориши онҳо (хароҷоти коғази истифодашуда, чопкунӣ) даро-мади эмиссионӣ мегирад. Дар давраҳои аввал давлат пулхои қогазиро дар баробари пулҳои тиллоӣ ба муомилот меба-ровард ва бо мақсади ҷорӣ кунонидани онҳо дар муомилот онҳоро ба тилло иваз менамуд. Лекин бавуҷудой ва афзоиши касри буҷет васеъкунии эмиссияи пулҳои қогазиро ба амал овард ва дар натиҷа ивази онҳо ба тилло қатъ гардид. Моҳиятп иқтисодии пулҳои қогазӣ им.<онияти устувории муомилоти пулҳои қогазиро намедиҳанд, зеро бароринш онҳо бо тала-боти гардиши мол танзим намешавад ва аз талаботи давлат ба захираҳои моливй вобастагӣ дорад. Дар айни ҳол аз са-

28

МдиЗӮИ 1- МОХИЯТ, ВАЗИФЛҲО ВЛ НАМУДҲОИ ПУЛ

Ҳамии тавр, мохияти пулхои қогазй дар он аст, ки онхо ҳамчун аломати арзиши аз тарафи давлат барои пӯшопндаии касри бучет баровардашуда баромад мекупанд, ба тилло иваз намсшаванд ва давлат ба онхо курби маҷбурӣ мебахшад.

Пулхои қарзӣ аз иҷрои вазифаи пул хамчун воситаи пар-

дохт дар натиҷаи инкишофи муносибатҳои молию - пулӣ, ки

хариду фурӯши молҳо ба воситаи қарз, яъне пардохт пас аз

мӯхлати муайян иҷро мешуд, пайдо шуданд. Асоси пайдоши

пулҳои қарзй истифодаи забонхатҳои ҷавохиротсозон буд, ки

•ъминоти тиллоӣ дошта, дар муомилот озод истифода мешу-

«анд. Ин забонхатҳо бо мурури замон ва равнақ ёфтани фа-

•олияги бонкҳо ба шакли муайян даромада, вексел ном ги-Рифтанд.

Улҳои карзӣ роҳи дуру дарози рушдро. аз шакли авва-оддии он (вексслҳои оддӣ) то кортхои қарзӣ, ки ба тех-" электронй асос ёфтааст тай намуданд. •сел (аз калимаи немисии \уесп$е1 - мубодила), ин ӯхда-

сею\ ■ ^атти_^{и як ша}*с ба шахси дигар дар бораи ба ӯ ё шахси бощад ''п ^{Мухлати м}У^аиян додани маблаги навишташуда ме-^Истифоа ^ ^{ҲИСобба}Р^обаР^кУ^ниҲ° шаклҳои гуногуни векселҳо °ДДй, тах '^ШаванД- Намудҳои зерини вексслҳо мавҷуданд: шаванда, тиҷоратй, молиявӣ, дӯстӣ, биринҷӣ.

29

МОЛИЯ ВА ҚАРЗ

Векселе, ки аз ҷониби қарздор бароварда шуда, дар он ӯхдадории хаттии ӯ дар хусуси дар мӯҳлати муайян додани маблағи навишташуда ба шахси дигар нишон дода шудааст вексели оддӣ ном дорад.

Векселе, ки аз чониби қарздиҳанда бароварда шуда, дар он ӯхдадории қарздор дар хусуси дар мӯҳлати муайян ба шах-си сеюм додани маблағи дар вексел навишташуда нишон дода шудааст, вексели таҳвилшаванда ном дорад. Ин намуди век-сел аз тарафи се шахс - қарздиҳанда, қарздор ва пулгиранда имзо карда мешавад

Векселҳое, ки дар асоси фурӯши молҳо ба қарз бароварда мешаванд, тиҷоратй ном доранд ва аслан дар савдои яклухт истифода мешаванд.

Векселҳои молиявй аз ба қарз додани маблағи муайяни пул бармеоянд. Яке аз намуди он векселҳои хазинадорӣ мебо-шад, ки давлат дар он ҳамчун қарздор баромад мекунад. Аз ҷониби ҳукумат онҳо ба мӯҳлати 3-6 моҳ бароварда шуда, бо нархи аз арзиши номиналиашон пасттар фурӯхта мешаванд.

Векселҳое, ки аз ҷонпби як шахс ба шахси дигар бо мақсади дар оянда дар бонк барои ҳисобгирй намудан навишта меша-ванд, номи вексеҳои дӯстиро гирифтаанд. Соҳиби чунин вск-сел метавонад опро ба бонк супурда, ба ивазаш қарз гирад.

Векселҳои биринҷӣ ё сохта (ҳавоӣ) - ин ӯҳдадории карзие мебошанд, ки таъминоти воқеӣ надоранд.

Вскселҳо бо тартиби аз ҷониби қонун муайяншуда баро-варда мешаванд. Дар онҳо сабти нишондиҳандаҳои зерин ҳатмӣ аст: иоми он - векссл, фармон оид ба бе шарту шароит до-дани маблаги муайяни пул, номи қарздор - пулдиҳанда, ҷой ва мӯҳлати пардохт, таърих ва ҷойи навишти вексел, имзой соҳиби вексел. Дар ҳолати набудани якс аз ин сабтҳо вексеЛ ҳамчун воситаи пардохт қабул карда намешавад.

Хусусиятҳои хоси векседҳо инҳоянд:

- дар опҳо обьекти қарз, яъне мол ё чизи дигаре, ки ба ива-зи оп қарздор пулн муайяи додани аст, иишон дода намешавай

30

_п „туи 1. МОХИЯТ, ВАЗИФАҲО ВА НАМУДҲОИ ПУЛ

_ _яодаНи карз ҳатмӣ буда, ҳатто истифодаи ташкилотҳои

ҳиятдор барои маҷбуран гирифтани пул пешбиНӣ шудааст:

_ векселхо бо роҳи навишти додани ҳаққи пулгирӣ дар

пташон ба шахси дигар тахвил карда мешаванд.