ТЕХНОЛОГИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА УЧИТЕЛЯ КАК ПРЕДПОСЫЛКА КАЧЕСТВА ОБУЧЕНИЯ

Ребенок из объекта воздействия превращается в полноправного партнера педагога по совместной работе, в личность, которая не подлежит каким-либо манипуляциям; воспитание же понимается, как процесс совместной жизнедеятельности, “помощь ребенку в реализации его возможностей” /1/, где воспитывающий взрослый – посредник между ребенком и миром культуры, миром жизни /2/. Именно поэтому важное значение приобретает личность педагога, его профессионализм.

Проблемы подготовки педагогических кадров для общеобразовательной школы исследовали О.А.Абдулина, Ю.С. Алферов, Н.В.Кузьмина, В.А.Сластенин, А.И.Щербаков, Н.Д.Хмель и др. Работы этих ученых раскрывают теоретические основы подготовки педагогических кадров, содержание формы и методы совершенствования личности учителя. Изучены уровни сформированности отдельных профессионально-значимых качеств учителя, пути становления его педагогических способностей и мастерства (Н.В.Кузьмина, Ф.Н.Гоноболин, А.И.Щербаков и др.), разрабатываются профессиограммы учителей, проблемы профессионального отбора педагогов (Р.И.Хмелюк), педагогической деятельности как творческого процесса (В.А.Кан-Калик).

Общепедагогические аспекты подготовки специалистов в системе высшего педагогического образования рассматриваются в диссертационных исследованиях Н.Д.Деминой, Л.П.Илларионовой, В.В.Ким, М.М.Кудабаевой, В.В.Трифонова, О.Г.Кутеевой, Г.Б.Штельмах и др.

Изучение предшествующих работ приводит к общему выводу о том, что повышение эффективности подготовки специалистов, возможно через изменение организации обучения и овладения ими новыми технологиями организации учебного процесса. В этой связи предлагаются различные концептуальные основания для изменения системы воспитания, обучения и образования, идеями которых является гуманизм (М.С.Каган), ненасилие (Р.Г. Апресян, А.А.Гусейнов), диалог культур (В.С.Библер) принципы сотрудничества и партнерства (И.Хейзинга, Ш.А.Амонашвили, В.Ф. Шаталов, Е.Н.Ильин) и др.

Профессия учителя – одна из древнейших. Еще Я.А.Коменский утверждал, что во всякой школе дело обучения и воспитания всецело определяется учителем /3/. От того, каким является и будет учитель в школе, таким является и таким будет наше современное и будущее общество.

П.П.Блонский видел задачу учителя в том, чтобы развить способности к самообразованию и самовоспитанию у школьников /4;5, с. 158-160/.

П.Ф.Каптерев отмечал, что «личность учителя в обстановке обучения занимает первое место, те или другие его свойства будут повышать, или понижать воспитательное влияние обучения» /6/. По сути, педагог - связующее звено между поколениями, носитель общественно-исторического опыта.

А.С.Макаренко в 1928 году писал Горькому: "Меня сейчас едят, а разве трудно меня есть? Когда организуется жизнь 400 ребят, да еще правонарушителей, да еще в условиях нищеты, так трудно быть просто должностным лицом, в таком случае необходимо стать живым человеком, следовательно, нужно и рисковать и ошибаться" /7, с. 243/.

По этому поводу В.И.Слуцкий пишет: "Вот чего всегда не хватало нашей педагогике: живых людей, способных рисковать своим благополучием ради детей. Вот что нужно для педагогического успеха: творческая свобода, плюс ответственность за результат, плюс личность педагога-творца. В таком случае у места окажется и технология. Если же нет ни Личностей, ни свободы, то не спасет никакая технология. Хорошая педагогическая технология – важная и нужная составляющая педагогического процесса, но далеко не главная и не обеспечивающая успеха" /8, с.8/.

Очевидно, для эффективного использования образовательных технологий необходим грамотный специалист-технолог и высоконравственный человек в одном лице.

Как мы полагаем, качественный результат использования технологий зависит от двух основных факторов, оказывающих прямое воздействие на конечный этап процесса обучения:

1. 
   наличие и непрерывное развитие технологической культуры учителя;
   
2. 
   развитие ключевых компетентностей у учащихся.
   

Например, И.Ф. Исаев /9/, И.Л. Яцукова /10/ трактуют технологическую культуру как овладение педагогами определенной системой способов и приемов технологий обучения и воспитания, а также умением анализировать в педагогическом процессе альтернативные педагогические технологии.

Другие исследователи раскрывают сущность технологической культуры через акцентуацию ее нормативной функции, подчеркивая тем самым необходимость носителей культуры соблюдать образовательные стандарты с помощью осуществления определенных дидактических модулей (В.М. Монахов, Ю.О. Овакимян, В.П. Пустовойтов, Б.Н. Полозов) /11/.

Сущность и пути формирования технологической культуры учителя наиболее полно раскрыты в исследованиях М.М. Левиной /12, с.6/. Под технологической культурой педагога она понимает овладение логикой профессионального поведения учителя, опытом креативной деятельности, способами организации технологических процессов, адаптацию их к целям гуманизации и гуманитаризации образования. Особое значение М.М. Левина придает технологическому образованию будущего учителя, выявлению и обоснованию технологических приемов подготовки студентов к педагогической деятельности, формированию у них творческой активности и инициативы, рефлексии образовательных потребностей, овладению общей и профессиональной культурой.

С учетом изложенного специалисты выделяют следующие компоненты технологической культуры: когнитивный, мотивационно-ценностный, операционно-деятельностный, индивидуально-творческий. Выделенные структурные компоненты специфически преломляются в функциональных компонентах – гносеологическом, проектировочном, нормативном, информационном и рефлексивном. В своем взаимодействии структурные и функциональные компоненты образуют систему технологической культуры.

Профессионально-педагогическая культура, одной из сторон которой выступает технологическая культура учителя, в последние годы интенсивно изучается в системе психолого-педагогических наук (С.И. Архангельский, А.В. Барабанщиков, Е.В. Бондаревская, М.Я. Виленский, Г.В. Звездунова, И.Ф. Исаев, В.А. Комелина, Н.В. Кузьмина, Е.А. Леванова, Л.А. Машина, А.И. Мищенко, В.В. Сериков, Е.Г. Силяева, В.А. Сластенин, Н.Л. Шеховская, С.Н. Щербакова и др.).

Что касается развития ключевых компетентностей учащихся, то, на наш взгляд, правильное использование технологий, особенно информационных, способствует развитию и повышению ключевых компетентностей школьников и, наоборот, развитие ключевых компетентностей у учащихся облегчает учителю проведение урока с использованием технологий обучения. Таким образом, использование технологий обучения, технологическая культура учителя и развитие ключевых компетентностей учащихся являются взаимосвязанным и взаимозависимым процессом. Данная триадная взаимосвязь, разработанная нами, представлена ниже в виде рисунка.

Рисунок 1.

Из вышеописанного следует вывод: если технологическая культура у учителя на достаточно высоком уровне и у школьников развиты ключевые компетентности, то и результат использования технологий обучения будет более качественным.

Особое место в структуре технологической культуры занимает проектный аспект педагогической деятельности. Педагогическое проектирование в структуре деятельности учителя проходит этапы: анализ-синтез предыдущего педагогического опыта; вычленение проблем предстоящей учебной и творческой деятельности в системе педагог-ребенок; выдвижение мотивов тематики смены; выдвижение новых содержательных идей предстоящей деятельности; постановка задач на предстоящую смену. Анализ проектирования позволяет заметить, что в ходе проектировочной работы существуют объективные проблемы, как-то: сложность определения целей и задач программы, основного смысла, как педагогической деятельности, так и предполагаемой деятельности учащихся. В определении педтехнологий тоже видны затруднения, но в связи с большим потенциалом педагогических возможностей, проверенных практикой существующих технологий, эта проблема менее видна в ходе общего процесса жизнедеятельности сообщества.

Педагогическое проектирование (создание проекта) - дальнейшая разра­ботка созданной модели и доведение ее до уровня практического использова­ния. На данном этапе проводится работа с созданной моделью, она доводится до уровня использования для преобразования педагогической деятельности. В данном случае проект становится механизмом преобразования учебно-воспитательного процесса и среды. К педагогическим проектам относятся учебные планы и учебные программы, квалификационные характеристики, методические рекомендации, планы внеучебной воспитательной работы и т.д. На этапе проектирования программ не всегда получается полный анализ социопедагогической ситуации и ситуации развития обучающего окружения.

Педагогическое проектирование, как на уровне школы, так и на уровне более малых сообществ внутри его (центры, содружества, классы, мастерские, клубы), осложняется проблемой общекультурного уровня образованности. У начинающих педагогов отмечается недостаточное представление о своих личных возможностях, интересах, их динамике, о возможностях профессионального роста.

При этом надо различать следующие категории «педагогическое моделирование» и «педагогическое конструирование».

Педагогическое моделирование (создание модели) - это разработка общей идеи создания педагогических систем и основных путей их достижения. Любая педагогическая деятельность начинается с деятельности, идеи, взгляда, убеждения. Например, мысль о необходимости совершенствования технологической подготовки у педагогов профессионального обучения порождает идеи о путях ее достижения в конкретных условиях занятий в ВУЗе. Педагог, определяя тео­ретические основы формирования технологического мышления, вспоминает теорию поэтапного формирования умственных действий, основные признаки технического мышления, методы его диагностики. Отсюда педагог берет идеи и мысленно создает целевой идеал, т.е. модель своей деятельности с учащимся. К педагогическим моделям относятся концепции развития учебных заведений. Уставы и положения учебных заведений, педагогические теории и индивиду­альные концепции и т.д.

Педагогическое конструирование (создание конструкта) - это дальнейшая композиция созданного проекта, приближающая его для использования в конкретных условиях, реальными участниками воспитательных отношений. На этапе конструирования - проект еще более детализируется, конкретизируется и приближается к реальным условиям деятельности. Конструирование учебной и педагогической деятельности - это методическая задача. Педагогически конструкт содержит конкретные данные и создает возможность представить и кон­кретизировать любой педагогический объект. К ним относятся планы и кон­спекты уроков, сценарии внеклассных мероприятий, дидактические материалы, расписание и т.д.

Следующий важный компонент технологической культуры учителя – это инновационный потенциал учителя. Именно от инновационного потенциала во многом зависит уровень его профессиональной компетентности и педагогического мастерства, его способность вносить нечто новое в педагогический процесс, находить новые подходы и разрабатывать новые технологии, методы и приемы обучения и воспитания.

Как правило, инновационный потенциал учителя зависит от его творческого потенциала, степени его креативности. Способность к творческой деятельности присуща каждому педагогу. Рассматривая существующие уровни педагогического творчества, исследователи выделяют следующие из них:

 репродуктивный – уровень адаптации и применения на практике инноваций, разработанных другими педагогами;

 оптимизации – уровень творческой деятельности учителя заключается в умелом выборе и целесообразном сочетании, комбинации разработанных другими методов, приемов, форм;

 эвристический – поиск нового, обогащение известного своими собственными находками, открытиями;

 исследовательский, личностно-самостоятельный – педагог, опираясь на соответствующие своей творческой индивидуальности идеи, концепции, строит педагогическую деятельность, развивая идеи, разрабатывая новые способы их реализации.

Инновационный потенциал педагога определяется степенью его готовности к исследовательской работе, которая зависит не только от его креативности, но и от уровня сфомированности других компонентов:

 мотивационного – стремления и потребности к инновационной деятельности;

 методологического – владения концептуальными и теоретическими основами исследовательской деятельности, ориентация в современных подходах к решению педагогических проблем, наличие собственной педагогической философии, позиции;

 технологического – умения выбирать инновационную проблему и тему исследования, составлять программу экспериментальной и поисковой работы, овладение методикой разработки авторских программ, разнообразными способами введения новшеств в педагогический процесс, диагностикой и методикой отслеживания результатов экспериментальной работы;

 рефлексивного – способностью к самоанализу своей деятельности и возникающих педагогических проблем, к определению на их основе целей и задач экспериментальной работы /13/.

Таким образом, мы предполагаем, что технологическая культура учителя является важным фактором, обеспечивающим рост качества обучения и развитие ключевых компетентностей школьников.
ЛИТЕРАТУРА

1. Педагогика: учебное пособие для студентов педагогических учебных заведений / В.А.Сластенин, И.Ф.Исаев, А.И.Мищенко, Е.Н.Шиянов. – 3-е изд. – М.: Школа-Пресс, 2000. 512 с.

2. Сластенин В.А. Формирование профессиональной культуры учителя. – М., 1993.

3. Коменский Я.А. Избранные сочинения: в 2-х томах. Т.2. – М.: Педагогика, – 1982. - 576 с.

4. Шамова Т.И., Давыденко Т.М. Управление образовательным процессом в адаптивной школе. – М.: Центр Педагогический поиск, 2001. -280 с.

5. История педагогики. Под ред. Н.А.Константинова. – М.: Просвещение, – 1982. – С.158-160.

6. Каптерев П.Ф. Избранные педагогические сочинения. / Под. ред. А.М.Арсеньева. – М.: Педагогика, – 1982. – 704 с.

7. Макаренко А.С. Педагогические сочинения: в 8т. – М.: Педагогика, – 1983. – Т. 1. – С. 243.

8. Слуцкий В.И. Личность и технология в педагогическом процессе. // Школьные технологии. – 2001. № 6. – С. 8.

9. Исаев И.Ф. Профессионально-педагогическая культура преподавателя высшей школы: воспитательный аспект: Учебное пособие. – Белгород: БГПИ, 1992. 52 с.

10. Педагогическое образование для XXI века: материалы международной научно-практической конференции. 13-16 апреля 1994 г. М., 1994. - 187 с.

11. Проблемы дидактики высшей школы в контексте новой парадигмы образования: Материалы научно-практической конференции 20 февраля 1995. – М. - 100 с.

12. Левина М.М. Технология обучения, роль в структуре педагогического знания (Разработка и внедрение гибких технологий обучения педагогическим дисциплинам). М.: МГПИ им. В.И. Ленина, 1991. – С. 6.

13. Анисимов О.С. Акмеологические основы рефлексивной самоорганизации педагога: творчество и культура мышления. – М., 1999.

Мақалада оқытудың сапасы ретінде мұғалімнің технологиялық мәдениеті қарастырылады.

Статья освещает вопросы взаимосвязи технологической культуры учителя, ключевых компетентностей школьников и использования образовательных технологий в контексте обеспечения качества обучения.

Article illuminates the questions an intercoupling technological culture of teacher, key competencies of schoolboys and use educational technology

in context of provision a quality of education.


СЕНСОРЛЫҚ ТӘРБИЕ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
Халилаева Э.Ж., Исахова Ш.И. - (Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ)
Ұрпақ тәрбиесін жаңа құндылықтар негізінде жетілдіру қоғам алдында тұрған ауқымды істердің бірі, сол себепті де мектепке дейінгі мекемелерде балалардың ақыл-ойын дамытуды жаңа көзқарастар негізінде талдау - кезек күттірмейтін іс.

Баланың алғашқы бес-алты жас кезеңі оның дамуындағы ең жауапты кезең, себебі осы кезде баланың ақыл-ой қабілеттері, сенсорлық дамуы, эстетикалық сезімдері қалыптасады. Бала тұлғасының мұндай қасиеттері қызықты да мазмұнды сабақ, еңбек және ойын әрекетінде қалыптасады.

Мектеп жасына дейінгі баланың бойына ақыл –ой күштерін, ойлауын дамытудағы және ақыл –ой еңбек мәдениетін дарыту ең алдымен балаға сенсорлық тәрбие беруден бастау алады.

Кеңес дәуіріндегі педагогика сенсорлық тәрбие мәселелерінде Мария Монтессоридің сенсорлық тәрбие жүйесінде өз бейнесін тапқан позициядан принципиалды айырмашылығы бар позицияны ұстанады. Оның пайдаланған дидактикалық материалдар өзін-өзі бақылау принципіне сәйкес жасалған, мұның өзі балаларға педагогтың катысуынсыз, өз бетімен шұғылдануына мүмкіндік береді.

Ресейлік ғалым Н.М.Щелованов нәресте кезеңді сенсорлық тәрбие берудің «алтын кезеңі» деп атап көрсеткен

Мектепке дейінгі педагогика тарихының әртүрлі даму кезеңдерінде бұл мәселе бойынша көптеген ғалымдар (Я.А.Коменский, Ф.Фребель, М.Монтессори, О.Декроли, Е.И.Тихеева және т.б.) балаларды заттардың қасиеттері мен ерекшілтерін таныстыратын әртүрлі дидактикалық ойындар мен жаттығуларды жасады.

Ғалымдар А.В.Запорожец, А.П.Усова, Н.П.Сакулина, Л.А.Венгер, Н.Н.Поддъяков және т.б. жалпы сенсорлық тәрбие бойынша көптеген ой-пікірлерін айқындай отырып сенсорлық тәрбие жүйесінің қалыптасуына өз ықпалдарын тигізді.

Кеңес педагогикасы сенсорлық тәрбиені іс-әрекеттің әр түрі: бейнелеу, құрастыру, музыкалық-қимыл үдерісінде, балаларды қоршаған ортамен таныстырғанда жүзеге асыру керек деп есептейді. Мәселен, Е. И. Тихеева сезім органдарын жетілдіру жұмысын бала тілінің дамуымен, қоршаған заттар дүниесімен таныстырумен байланыстырды. Ол жасаған дидактикалық материалдар, ойындар (әсіресе табиғи материалдармен ойындар) да түсті көлемді, форманы ажырата білуге бағытталған, бірақ балаларды заттардың қасиетімен, сапасымен таныстыру ойын әрекеті үстінде жүргізіледі, оның өзі білім мен ұғымды жақсы игеруге көмектеседі /1/.

Мектепке дейінгі балаларға сенсорлық тәрбие беру, заттардың формасын, түсін, көлемі мен басқа да ерекшеліктері мен қатынастарын зерттеуге бағытталған қабылдау әрекеттерінің нәтижесінде қалыптасқан кез-келген түсініктер, келешекте кейіп мәніне айналуы қажет. Бірақ бұл жеткіліксіз. Себебі, әртүрлі заттардың әртүрлі ерекшеліктерінің ішінен салыстыра отырып, ортақ белгілеріне сәйкес заттардың қасиеттерінің негізгілерін айқындай білуі керек.

Балаларға сенсорлық тәрбие беру мәселелерін зерттеумен көптеген ресейлік және шетелдік ғалымдар айналысқан. Соңғы кездері әдіскерлер өз назарларын көбірек шетелдік авторларға аударуда. Орыс ғалымдары А.П.Усова, А.В. Запорожец, А.Г. Рузская, Н.А. Ветлугина, Л.А. Венгер, В.П. Зинченко және т.б. осы сенсорлық тәрбие беру мәселеріне едәуір өз үлестерін қосты /1,2,3,4/.

Ақыл-ой тәрбиесі әр заманда балаларға білім берудің негізгі құралы болып табылады. Білім алуға және ғылымға ұмтылыс халық санасының тереңнен әрдайым орын алады. Халық табиғат пен қоғам дамуының заңдылықтары бейнеленген ғылымның деректерін, түсініктерін және заңдарын мақсатты игерудің нәтижесі деп білд. Тек ақылды адам ғана терең білімдерді меңгере алатынын түсінді. Білімнің мәнін «Ақылдан қымбат байлық жоқ», «Ақылды сатып ала алмайсың», «Ақыл – тозбас киім, білім – сарқылмас бұлақ» деген халықтың даналық сөздерінен-ақ байқауға болады /5/.

Белгілі ғалым А.Меңжанова мектепке дейінгі жастағы балалардың «ақыл-ой тәрбиесінің мақсаты – балаларды табиғат пен қоғамдық өмірдің сан қилы қарапайым құбылыстары жайлы біліммен қаруландыру, сезім мен қабылдау ерекшеліктерін жетілдіру арқылы ақыл-ой қабілетін (зейін, ой, ес, қиял, тез және дұрыс шешім қабылдау, тұжырымдау, игерген әдет пен дағдыны, білімді іс-әрекет үдерісінде туған міндеттерді шешуге пайдалана білу, өз еңбегнің сапасын, оның қорытындысын, ынта-ықыласын болжай алу) дамытуды қамтамасыз ету», - деп анықтаған. /6/

Сенсорлық тәрбие ақыл-ой тәрбиесінің негізі болып табылады, ол баланың сезімдік тәжірибесінің дамуын және баюын қамтамасыз етеді, заттардың қасиеті мен сапасы туралы түсінігін қалыптастырады. Сенсорлық тәрбие дегеніміз бұл түйсік пен қабылдаудың дұрыс бағытта дамуы. «Сенсор» сөзі латынның «Sensus» - «сезім», «түйсік», «қабылдау», «түйсіну қабілеті» деген сөздерінен шыққан /7/. Дүниені тану түйсінуден, қабылдаудан басталады. Түйсігі мен қабылдауы мол адамның қоршаған дүние жайлы көзқарасы кең, жан-жақты келеді. Сөйтіп, баланың сенсорлық мәдениеті, оның түйсігі мен қабылдауының даму деңгейі ойдағыдай дамыған таным қызметінің алғы шарты болып табылады.

Педагогикалық сөздікте «сенсор» ұғымына «... 1) жеке рецептор, 2) рецеторлы мүше» деп атап көрсетілген.

Сенсорлық бейімделу- организмнің сыртқы ортаның әр түрлі жағдайына бейімделу қабілеттілігі.

Сенсорлық бөлік – орталық жүйке жүйесінің өрлеме нейрондардың ұштары болып табылатын бөлігі. Мыс.: көру аймағы, соматосенсорлық бөлік және т.б.

Сенсорлық ес – сезім органдарына түсетін ақпараттарды сенсорлық өңдеудің өнімдерін өте қысқа уақыт бойында есте ұстауды қамтамасыз ететін гипотезалық ес жүйкешесі. /8/.

Сенсорлық тәрбиеге екі ұғым кіреді: зер салып ойлау және ақыл –ой күштері.

Ойлау дегеніміз не? Ойлау деп - заттар мен құбылыстардың арасындағы табиғи байланыстарды және қатынастарды бейнелейтін психикалық процесті айтады. Ойлау – таным іс-әрекетіндегі күрделі үдеріс. Ол білмеуден білуге қарай бағытталған ой қозғалыстың адам миында бейнеленуі /9/.

Ой – түйсіну, қабылдау, елестетуден алынған сезімдік деректердің адам миы арқылы өңделуі, мәнге айналуы. Ойлау – барлық адамдарға тән туынды түсінік. Жеке адам даму процесінде тәрбиеге қоятын міндеттерге сай жедел дамитын ойлаудың нақты жақтарын немесе түрлерін қалыптастырады. Тәрбиешінің міндеті ойлау түрлерінің мәнін терең түсінуі, оларды тұтас педагогикалық процесте шебер қолдана білуі, балалардың ақыл- ой қабілетінің дамуын әсер ету тәсілдерін жете зерттеу қажет.

Енді әрбір ойлау түрлерінің тұлғаның даму үдерісінде алатын орны туралы сөз етейік .

Нақты логикалық ойлау - біздің затты тікелей қабылдауымыз. Мұны кейде көрнекі ойлау деп те атауға болады. Нақты логикалық ойлау балалардың ойлау және оқу процесінде, адамдардың еңбек іс- әрекетінде байқалады.

Сенсорлық даму және ойлау білігінің негізі ойлау операцияларын меңгеруде қажет етеді . Негізгі ойлау операцияларына ғылымда белгілі анализ, синтез, салыстыру, классификация жатады .

Анализ дегеніміз бүтінді бөліктерге ойша жіктеу немесе бүтіннің жеке қасиеттерін ойша бөлу болып табылады .

Синтез – заттың бөліктерін ойша үйлестіре біріктіру немесе құбылыстардың жеке жақтарын олардың белгілері мен қасиеттерін біріктіру. Анализ бен синтез біріне – бірі қарама- қайшы ойлау операциялары болғаны мен, олар бір- бірімен үздіксіз байланыста болады.

Белгілі бір сабақтастықта нақты белгілі немесе бірқатар белгілер бойынша олардың ұқсастықтарын немесе айырмашылықтарын анықтауды салыстыру деп аталады .

Салыстыру – жинақтаудың қажетті алғы шарты. Араларындағы ұқсастық немесе айырмашылыққа тәуелді заттар немесе құбылыстарды топтарға ажыратуды жіктеу (классификация) деп атайды.

Негізгі ойлау операцияларын тұтас педагогикалық процесте меңгере және нәтижелі қолдана білу тәрбиешінің шеберлігін, біліктілігін, білімдарлығын көрсетеді /10/.

Сенсорлық тәрбиенің тағыда бір маңызды міндеті балалардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру болып табылады. Мұның негізінде әлем танымдылығын түсіну, табиғат пен қоғам дамуының заңдарын ұғыну. Жинақты етіп айтсақ, балалар барлық оқу іс-әрекетінде негізгі дүниетанымдық жұмысты бекітеді, баянды етуді талаптандырады. Ақыл–ой тәрбиесінің маңызды міндеті – ақыл–ой қызметінде, білімді үнемі молайтуға қажеттілікті дамыту. Ғылымның, техниканың және мәдениеттің қарқынды дамуы мен байланысты бұл міндет ерекше үлкен мәнге ие болып отыр. Оны шешпейінше талаптылық пен білуге құштарлықты дамыту, ауқымды ғылыми информациядан бағдар табуды қалыптастыру мүмкін емес .

Сенсорлық даму – бұл бала жасына, тәжірибесінің молаюы мен тәрбиелілік ықпалдарының әсеріне байланысты ойлау әрекетінде пайда болатын сан және сапалық өзгерістердің жиынтығы. Мектепке дейінгі шақта білімнің қорлануы шапшаң қарқынмен жүреді . Таным процестері жетіледі, бала сенсорлық әрекеттің қарапайым әдістерін меңгереді. Баланың сенсорлық дамуын қамтамасыз ету оның барлық кейінгі іс-әрекеті үшін зор маңызы бар. Сенсорлық дамыту әлеуметтік ортаның ықпалымен жүзеге асырылады. Ол айналадағылармен араласу барысында тілді қарым-қатынас құралы ретінде пайдаланып, сонымен бірге қалыптасқан ұғымдар жүйесін игереді. Сенсорлық тәрбиені неғұрлым тиімді дамыту оқыту мен тәрбиелеу негізінде жүзеге асырылады. Қазіргі педагогика ғылыми ақыл- ой дамуының негізгі көрсеткіштері – білімдер жүйесін игеру, олардың қорын жинау, шығармашылық ойды дамыту және жаңа білімдер алуға танымдық қызмет әдістерін меңгереді деп есептейді .

Сенсорлық тәрбие –балалардың белсенді ойлау қызметінің дамуына ересектердің мақсатты ықпалы . Ол қоршаған дүние туралы түсінікке жеңіл білімдерді хабарлауы, оларды жүйелеп отыруды, танымдық мүдделерді зияткерлік дағдылар мен іскерлікті қалыптастыруды, танымдық қабілеттерді дамытуды қамтиды.

Сенсорлық тәрбие – адамның таным қабілетін дамытып, білім қорын игеруіне жол ашатын тәлім – тәрбиенің негізгі бір саласы. Сенсорлық тәрбие арқылы балалардың оқып білім алуына іс - әрекетін бағыттау – сана сезімінің дамуына, ғылыми негіздерін меңгеруіне бағыт – бағдар бере отырып жеке тұлғаны қоғамның өркениетті даму бағытына сай жан – жақты тәрбиелеудің құрамды бөліктерінің бірі /10/.

Сенсорлық тәрбие – тұлғаның жан-жақты дамуының негізі. Сенсорлық даму еңбек өнімділігін арттыруға, еңбектің шығармашылығына зор ықпал жасайды. Ең бастысы, ол ғылым мен техниканың, мәдениеттің жедел дамуының қайнар бұлағы екендігін үнемі есте ұстағанымыз жөн.

Қорыта айтқанда, сенсорлық тәрбие – адам зиялылығының негізі.

2.Венгер Л.А., Мухина В.С. Сенсорное воспитание дошкольников // Дошкольное воспитание, 2004 , № 13. – С.424

3.Дидактические игры и упражнения по сенсорному воспитанию дошкольников / Под ред. Л. А. Венгера. — М.: Просвещение, 2008. – С. 315

4.Морозова О.Е.И. Тихеева. Дошкольный возраст: сенсорное воспитание и воспитание // Дошкольное воспитание. -1993. – №5. – С. 87

5.Ә.Табылдиев. Қазақ этнопедагогикасы. Алматы:»Санат», 2001. – 320б.

6.А.Меңжанова, Г.И.Исмагулова, Е.Дайрабаев, Мектепке дейінгі педагогика. А. Мектеп, 1982 .

7. Ф.Н.Жұмабекова. Мектепке дейінгі педагогика. – Астана: Фолиант, 2008, - 336б.

8. Білім және ғылым. Энциклопедиялық сөздік .- Алматы, 2009ж.-400б.

9. Жарықбаев Қ. Жантану негіздері. А., 2002ж.

10. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. А.2003ж.

РЕЗЮМЕ
В статье говорится о роли и значении сенсорного воспитания.

ХХ ғасырдағы Қазақстанда болып өткен саяси, әлеуметтік және экономикалық жағдайлар дидактикамен байланысты мәселелердің зерттелуіне, оның қалыптасуы барысында тұйыққа тіреліп тоқырауға ұшырауына және кейінгі уақыттарда әрі қарай үдемелі дамуына күрделі ықпал жасаған қозғаушы күш болды. Негізінен бар мәселе Ресейдегі Қазан төкерісінің нәтижесінде саяси платформаның өзгерілуімен тығыз байланысты болғандығы белгілі. Атап айтар болсақ олар:

Қазан төңкерісінен кейінгі 1919-1921, 1931-1933 жылдар аралығындағы Қазақстандағы азамат соғысы;

- мал басының жойылуы;

- ауыл шаруашылығының тұйыққа тірелуі;

- жұт;

- өмір сүру жағдайының ауырлауы;

- одан кейінгі жылдардағы қазақ зиялы қауымының қуғын-сүргінге ұшырауы және бұдан да басқа жағдайлардың көптеген адам шығынына әкеліп соқтырды. Осы және басқада сол уақыттағы Қазақстанда болып өткен тарихи оқиғалар туралы объективті мәліметтер академик М.Қозыбаев, тарихшылар М.Қойгельдиев, Т. Омарбеков, К Нұрпейісов, К. Әбеуов, жазушылар Ә.Әлімжанов, В. Михайлов, филолог М.Мырзахметовтың т. б. ғалымдардың көптеген зерттеулерінде толығынан баяндалады. Сондықтан біздер аталған тарихи жағдайлардың республикадағы дидактиканың дамуына тигізген жағымды және жағымсыз жақтарына ғана тоқталуды жөн көрдік. Осы жағдайлардың барлығы әрине Қазақстанда халыққа білім беру ісінің, педагогика ғылымының, оның ішінде дидактиканың дамуына кері әсерін тигізгеніне сөз жоқ. Бірақ, сонымен бірге жаңа өкімет орнап күш ала бастаған соң сол қоғамға лайықты тұлғаны қалыптастыру міндетін шешу мақсатында

Қазақстанда оқу-ағартудың қалыптасуына байланысты жүргізілген іс- шаралар өз дәрежесінде республикада заманға лайықты дидактиканың қалыптасып дамуына жағымды ықпалын тигізгеніде мәлімҚазақстанда дидактика мәселесінің қалыптасуы мен дамуына еліміздің басынан өткізген түрлі тарихи жағдайлардың елеулі әсер еткенін көптеген қазақстандық ғалымдардың еңбектерінен көруге болады. «Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту Тұжырымдамасының» негізгі мақсаты білім берудің барлық деңгейінде қоғамның жаңа талаптарына сай сапалы азаматтар дайындау /1/.

«Сапалы азамат» дайындау яғни оқушы жастардың интеллектуалдық мүмкіндіктерін, дербес даралығын, белсенділігін арттырып, қоғамда пайдалы іс-әрекетпен шұғылданатын саналы азамат дайындау деп атайды.

Тарихи құжаттар мен әдебиеттерге, оқу-құралдарға т.б. көптеген өзіндік із қалдырған ғылыми еңбектерге сүйену, қазіргі таңда оқу-тәрбие үдерісін жоғары деңгейде ұйымдастыруда педагогикалық іс-әрекетті шығармашылықпен құруға мүмкіндік туғызады.

Аталған тарихи құжаттар мен ғылыми еңбектерге сүйенсек Кеңес өкіметі Қазақстанның оқу-ағарту мәселесінің қалыптасуына зор ықпал еткен. 1917 жылғы қазан төңкерілісінен кейін орыс және ана тілдеріндегі мектептер көптеп ашылып, сауатсыздықты жою мақсатында көптеген жұмыстар атқарыла бастады. Бұл жылдары халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайы төмен болуына байланысты азық-түлік пен күн көріске қажетті деген заттар тапшы болды. Оқу-құралдарының тапшылығы, мектепте сабақтың дұрыс ұйымдаспауы және мұғалім кадрларының жетіспеуі, ұстаз шеберлігінің жеткіліксіздігі сияқты мәселелер орын алды. Осындай елдегі саяси-әлеуметтік жағдайлар оқу-ағарту ісінің қажетті деңгейінде дамуына өзінің кері әсерін тигізді. Кеңес өкіметі кедейлер мен қызыл әскерлердің балаларын толығымен қамтамасыз етуге тырысты, әйтседе жаңа өкімет ашылған барлық мектептерді оқуға қажетті құралдармен қамтамасыз етуге мүмкіншіліктері келмеді. Революцияға дейінгі оқулықтар жарамсыз деп саналды. Оқулықтар мен жазу құралдары тапшы болды. Қазақ тіліндегі оқулықтар мүлдем болмады /2/.

Кеңес өкіметі орнағанан кейінгі Қазақстандағы саяси жағдайдың өзгеріліп, мектептерді ұйымдастыру, білім беру, оқу мен оқыту, мұғалім кадрларын даярлау мәселелері туралы өздерінің еңбектерінде көрсеткен ғалымдар: Ә.І. Сембаев «Қазақ совет мектебінің тарихы», С. Мусин «Из истории учебно-воспитательной работы Казахской Советской школы Казахской АССР (1920-1936гг.)», Қ. Бержанов «Қазақстан мұғалімдер жұртшылығының мәдени-ағартушылық және қоғамдық қызметі тарихынан», И.Б. Мадин «Қазақстанда Совет дәуірінде педагогикалық ой-пікірдің дамуы», К. Құнантаева: «Қазақстанда халыққа білім беру ісінің дамуы (1917-1990жж.)», Қ.Б. Сейталиев «Қазақстанда жоғарғы педагогикалық білім берудің қалыптасуы мен дамуы 1920-1991жж», О.Есенәлі Қазақстанда мектептен тыс мекемелердің қалыптасуы мен дамуы (1917-1990), А.Н.Ильясова Қазақстандағы педагогикалық теорияның даму мәселелері (1900-1960жж)».

Аталған еңбектерде Қазақстанның мәдени құрылысы, мектеп және кадр мәселелері, халықтың сауатын ашу мен әлеуметтік жағдайына ғылыми талдау жасалып, құнды пікірлер айтылған. Кеңес өкіметі орнаған жылардан бастап барлық халықты тегін оқыту әлеуметтік жағдайы төмен отбасыларының оқып, хат тануында көп рөл атқарды. Осы идеяның жемісі 1917-1927жж аралығында Қазақстанда 200 мыңнан адам сауатын ашты /3, 4б/. 1928 жылы халықтың сауаттылығы 25%-ке әрең жетті. Сонымен қатар Қазақстан мектептерінің типтері, оқу жылының құрылысы, қазақ тілінде оқулықтар мен оқу құралдары, оқу жоспары, оқытудың формалары, әдістері пайда бола бастады /3/. Ә.І. Сембаев «Қазақ совет мектебінің тарихы» атты еңбегіне біртұтас еңбек мектептері ашылып, қазақ мектептерінде ана тілінен басқа орыс тілін, арифметика, география, тарих, жаратылыстану, сурет, ән-күй сабақтарының енгізілгенін соған байланысты жаңаша оқытатын мұғалім кадрларын дайындау мәселелеріне тоқталған. Сонымен қатар 1920-1930 жылдардағы мектеп жүйесі мен оқу жұмысының ұйымдастырылуы – оқу жоспарлары мен бағдарламалары, оқулықтар, жұмыс әдістері т.б. көптеген оқу-тәрбие үдерісіне қатысты мәселелерге тоқталған. Мысалы: бір аптада ана тілі, арифметика, пәндеріне 6 сағат, тарих, география, табиғаттану сабақтарына 2 сағат, сурет және ән сабақтарына 1 сағат, қөлөнер ісі және гимнастика сабақтарына 1 сағат Мемлекеттік тілдің бірі ретінде орыс тілі енгізіліп оған 3 сағат бөлінген. Осылай оқыту жоспарының құрылуы оқытуды тиімді ұйымдастырудағы ең маңызды мәселе екенін көрсетеді /3, 61б/

А.Н.Ильясованың Қазақстанда халыққа білім беру жүйесің дамуын және оның педагогикалық ғылымының қалыптасуына әсеріне туралы ойларында педагог кадрларының «История становления и развития педагогическиой науки Казахстана (1917-1988гг.)», Қазақстандағы педагогикалық теорияның даму мәселелері (1900-1960жж)» атты ғылыми еңбектерінде елдегі ағартушылық міндеттерін жүзеге асыруда қазақ зиялы қауымы ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, оқу жоспарларын, бағдарламаларын, оқулықтар, оқыту мен тәрбиелеудің формалары мен әдістерін көрсететін оқу-әдістемелік құралдарды қарқынды түрде шығаруды қолға алғанын, осы жылдары Қазақстанда дидактиканың негіздерінің пайда болуы мен әрі қарай дамуында маңызды рөл атқарған, білім беру мазмұнының ғылыми деңгейін арттыруға қатысты көтерілген және негізделген келешекті идеялар қалыптасқанын атап өткен /4, 49 б/.

Аталған жылдары жаппай оқыту мақсаты басты орынға қойылып, жергілікті жағдайлары ескерілген мектептер санын көбейту, оқытуға қажетті құралдарды, оқытудың формалары мен әдіс-тәсілдерін ойлап табу, балаларды оқыту екі жыныс үшін бірдей деңгейде жүргізуді іске асыру, мектептерді мемлекет есебінен қаржыландыру болды.

Сонымен қатар Қазақстандағы дидактика тарихында өзекті мәселе шағын комплектілі мектепте оқытуды ұйымдастырудың жолдарын тиімді шешу болды.. Мәселен, Ә. Сыдықов шағын елді мекендерде жұмыс істеп жатқан бастауыш мектептердің оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру ерекшеліктері мен қиыншылықтары мұғалімнің сабақтың құрылымын ойластыру жағдайында туындайтынын айтты. Ол өзінің «Бір-екі комплектілі бастауыш мектептердегі оқу жұмысы» - атты мақаласында 1950 жылдары пәні жағынан біртектес, мазмұны жағынан ұқсас сабақтарды қосып оқыту мәселесін көтерді. Ал М. Бүрлібаев болса бастауыш мектептегі оқытудың мақсаты мен міндеттерін, оқытудың педагогикалық-психологиялық негіздерін, I сынып оқушылары қашан өз бетімен жұмыс істеу дағдысы қалыптасқанша жеке бөліп оқытудың қолайлылығын 1960 жылы жарық көрген «Бастауыш оқуға басшылық» атты кітабында көрсетті. Ол кітабында екі немесе бір комплектілі мектептердегі әрбір кластағы балалар саны жағынан ықшам болады да, олардың ұғымын байқау, тапсырманы орындату, жаңа сабақты пысықтау жұмыстары көп уақыт алмайтынын және сабақ барысында оқушылардан білгенін қайталап айтып беруге талап қою мүмкіншілігінің жоғары болуы оқушылардың әр уақытта жауапқа әзір отыруға талаптандырады деген.

1967 жылы 10 маусымда Қазақ ССР Оқу министрлігі «Республикадағы шағын жинақталған мектептердің қазіргі жайы және олардың жұмысын жақсарту шаралары» туралы қаулы қабылдады. Осы қаулының негізінде 1970 жылдан бастап Қазақстанда комплектілі мектептердің оқу сапасын жақсарту, жетілдіру мақсатына жұмыстар жүзеге асты. Шағын комплектілі мектептер мұғалімдеріне тікелей практикалық көмек көрсеру мәселесі көтерілді. 1974-1978 жылдар аралығында Ы. Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институты «Шағын комплектілі мектептердегі оқыту мазмұны мен әдістерін жетілдіру» проблемасы бойынша ғылыми зерттеу жұмысы ұйымдастырылды. Соның нәтижесінде Б. Құлмағанбетова, А Асқарбаева, Г. М. Храпченков, Ш. Әуелбаев, М. Сайпин, О. Сатқанов, З. Бейсенбаев т.б. ғалымдардың еңбектері жарық көрді.

Б.Құлмағанбетова «Аз комплектілі мектепте сабақты ұйымдастыру» атты еңбегінде әрбір сыныпта оқылатын тақырыптарды, оларға қатысты мтериалдарды, көрнекі құралдар мен әдістемелік жаттығуларды орынды пайдаланып, жұптасқан сабақтардың құрылымын, өзіндік жұмыстардың түрлерін, көлемін, оған кететін уақытты дұрыс белгілеп алса, жұмыс нәтижелі болады деген.

Ш.Әуелбаев өзінің мақалаларында оқыту процесінің сапасын арттыру жолында оқытудың тиімді әдістері мен материалдарды оқыту жүйесін, өзіндік жұмыс түрлерін және көрнекі құралдарды белгілеп көрсетеді.

Г.М.Храпченков «Шағын комплектілі мектептегі оқытудың мазмұны мен әдістері» атты еңбегінде шағын комплектілі мектептерде оқытуды ұйымдастыруда сабақты бір пәндік жүйемен жоспарлағанда қатар сыныптарда тақырыбы мен мазмұны жағынан жақын, бір-біріне ұқсас материалдарды іріктеп алып, жұптастырып, бір мезгілде өткізудің тиімділігін айтады. 1980-1990 жылдары еліміздегі шағын комплектілі мектептеріндегі оқыту процесінің сапасын жетілдіру мәселесін ісі бастапқы қалпына қайтып келді. Оның себебі осы кезеңде еліміздегішағын комплектілі мектептерді ірілендіру, олардың орналасу жүйесін реттеу күн тәртібіне қойылып, бірқатар мектьептер жабылып қалды, ұсақ мектептерді толық комплектілі мектептерге қосты. Осындай мәселелер келеңсіз жағдайлардың орын алуына себеп болды. 1990 жылдан бастап шағын комплектілі мектептердегі оқыту процесінің сапасын жетілдіру ғылыми зерттеу деңгейіне көтеріліп, теориялық және практикалық тұрғыда арнайы қарастырыла бастады.

Қазақстанда педагогикалық ой-пікірдің, идеялардың дамуын зерттегенде ұлттық педагогикалык мектептің даму генезисімен байланысты теориялық және әдіснамалық деректермен байыту маңызды мэселеге айналып отыр. Оку-ағарту саласында халқымызды сауаттандыру мақсатында ерен еңбектерімен естен кетпес ағартушы ғалымдарымыз бен тарихи тұлғалар көрнекті қайраткерлеріміз туралы нақты мәліметтер мен құнды идеялар мен деректерді кездестіруге болады. Кеңес дәуірінде бүгінғі күн талаптары тұрғысынан тиісті баға беруде осындай зерттеу жұмыстарыньщ алар орны ерекше. Оқу-ағарту саласындағы жаңаша бетбұрыстар мен өзгерістерді ескере отырып, ескі мен жаңаны ұштастыруды басшылыққа алып, қалай өскелең ұрпақты білім нәрімен сусындатуға болатындығын сонымен қатар жастарды оқытумен катар дұрыс тәрбиелеу жолдарын қарастыру оларға талдау жүргізу де бүгінгі таңда кезек күттірмес мәселе.
ӘДЕБИЕТТЕР

1. 
   2005-2010 жылдарға арналған білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.
   
2. 
   Ә.І. Сембаев. Қазақ совет мектебінің тарихы. Алмтаы. Мектеп, 1967ж.
   
3. 
   Мусин С. Из истории учебно-воспитательной работы Казахской Советской школы Казахской АССР (1920-1936гг.). Дис.канд.пед.наук, Алматы, 1960,СЛ68
   
4. 
   Ильясова А.Н. История становления и развития педагогической науки Казахстана (1917-1988гг). Дис.канд.пед.наук, Алматы, 1989.
   

ТҮЙІНДЕМЕ

РЕЗЮМЕ
В этой статье раскрывается история становления и развития дидактики в педагогической науке Казазстана и анализ научных трудов ученых в данной области науки

Осыған орай интернетті қолданудың үш деңгейін атап өтуге болады.

1. қарым-қатынас

2. ақпарат

3. жариялылық

Қарым-қатынас электронды жәшік арқылы жұмыс жасауға мүмкіндік береді.

World Wide Web. Қарым қатынас шетел тілі мұғалімдерінің мәдениаралық коммуниктивті біліктілігін қалыптастыруда ең басты мазмұнға ие. Жариялылық интернеттің жеке беттерімен жұмыс жасауға мүмкіндік береді.

Интернеттен тыс қарым-қатынас жасау - әртүрлі ұлттар, кросс-мәдент орталықтар, миллиондаған адамдардың өмірі шетел тілінде қарым-қатынас жасауға негізделген, бір уақытта сөйлейді, өте кең ауқымды әңгімелесушілерді қамтамасыз етеді. Оны шетел тілі мұғалімдерінің өміріне енгізу, қарым-қатынастың жаңа үлгісін қалыптастырады. Тілдік ортада қарым-қатынас жасау, компьютерлік технологиялармен қамтамасыз ету дүниеге көзқарасты кеңейтеді, әп сәтте біліп алу,түпнұсқа бойынша жұмыс жасау және т.б. Ақпараттық жүйе ретінде интернет өз қолднаушыларын әртүрлі ақпараттар мен ресурстарды қамтамасыз етеді. Базалық қызмет көрсетулер: электронды жәшік (e-mail), телеконференция(usenet), видеоконфренция, жеке ақпаратты жариялау, жеке үй парақтарын жасау (homepage) және оны веб-серверге орналастыру. Интернетке кіру ресурстары: анықтама каталогтары,Yahoo! Info Seek, Ultra Smart, Look Smart, Galaxy, іздеу жүйесі Alta Vista, Hot Bob, Open Text, Web Crawler, Excite әңгіме Chat.

Шетел тілі мұғалімдерінің мәдениаралық коммуникативті біліктілігін жетілдіруде компьютерлік технологиялардың көмегімен елтанымдық біліктілікті арттыруда тыңдалым, оқылым, жазылым және айтылым әрекеттерін қолдану өте тиімді болып табылады.

Шетел тілі мұғалімдерінің коммуникативті біліктілігін компьютерлік технология негізінде тыңдалым арқылы сөйлеу әрекетінің дағдыларын қалыптастыру.

Lucent Technologies компаниясының сайты Bell labs деп аталатын сайты кез-келген фразаны шет тілінде тыңдауға мүмкіндік береді. Мұнда сойлеу әрекетінің синтезаторы қалыптасуымен қоса, шетел тілі мұғалімдерінің басылған жұмыстарының сол тілде дыбысталуына мүмкіндік береді. Ол үшін төмендегі сайтқа кіру қажет. http:// www. bell-labs. com/ project/tts/index.html. Бұл мәліметтер ағылшын, неміс, итальян, француз және испан түрінде жұмыс жасаудың артықшылығын көрсетіп отыр. Жоғарыда көрсетілген сайт арқылы, аталған тілдер бойынша фразаны тек дыбыстап қана қоймай, дискте сақтап интернетке кірмей жұмыс жасауға болады.

Шетелтілі мұғалімдерінің мәдениаралық коммуникативті біліктілігін арттыруда кемпьютерлік технологияның көмегімен оқылым әрекеті арқылы сөйлеу дағдысын қалыптастыру өте маңызды болып табылады. Интернет соңғы оқиғалармен және ғаламдық ақпаратпен қамтамасыз етудің маңызды ресурсы болып табылады. Дүние жүзінің барлық газеттерінің веб-беттері бар сайт Media Links(