Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис
-лық /- лік, әдеби тілдегі нұсқасы –йық / -йік
жүктеу/скачать 3.22 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 45 - жаттығу.
- § 34. Кәсіптік лексика
| -лық /- лік, әдеби тілдегі нұсқасы –йық / -йік. Жол бір ғой, бірге баралық.
Кел, балалар, оқылық! - Ай / -ей, көсемшенің жұрнағы. Заман кейін тыншайды ғой әйтеуір. Жел кешке қарай тыншаяды Бұл мысалдардан көретініміз - жергілікті тіл құбылыстары халықтың тарихы, мәдениеті, әдет-ғұрпы, этногенезі туралы да бағалы деректер бере алатындығы, халықтың ауызекі тілі, халық диалектілірі мен сөйленістері әдеби тілді байытудың, оның сөз орамын, сөз саптау машығын нәрлендірудің қайнар көзі, құнарлы арнасы екендігі. 45 - жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп, диалект сөздердің мағынасын анықтап, сипатына түсінік беріңдер. (лексикалық, фонетикалық, грамматикалық) 1. Кележақ қонақтарды қабылдауды Раушанға тапсырды. 2.Нүсірлеп құйған жаңбыр суы жыра, сайларға сыймай ағып жатыр. 3.«Джержинский» артелінің мол егіні жаппай пысты. 4.Осы сахарада мына тұрған шыбықтан да кәттә ағаш өскенін көресіз әлі. 5.Балалар, пахтаның чатағымен жүріп, сабаққа қопалдау дайындалған боларсыңдар. Дегенмынан мынандай сұраққа жауап беріп көргін. Еш қысылмағын, саспағын. 6.Құдағай, сізді ауқат ішсін деп төр тамға шақырып жатыр атамдар. 7.Аудандық финанс бөлімінің ревизоры Қауғабаевты бастығы кабинетіне оңаша шақырып алып, ықы-тықы жоқ, төте тосын әңгіме бастады ( О. С. ). 8. Тыныштық жақпаса бір күні мүкамбарасы шығып, қирап қалары хақ ( О. С. ). 9. - Мені бүгін емешегің езіліп неғып қонаққа шақыра қалдың, әуелі соны айтшы, қызталақ! ( О. С. ). 10. – Ай, сен де бір жылампая екенсің! Неге сонша зарлайсың?! – деді председатель ( О. С. ). 11. – Бүгін падаға жібериейміз, үйде жатып тынығыңыз деп үгіттеп көріп едік, онымызды тыңдамады ( О. С. ). § 34. Кәсіптік лексика Жалпыхалықтық тілде қолданылатын, белгілі тілдің сөздік құрамына енетін сөздер сол тілде сөйлеуші адамдардың бәріне бірдей түсінікті болып келеді. Ал жергілікті диалектіге енетін сөздер бір тілде сөйлейтін халықтың тұтас бір облысында, не бірнеше облысында тұратын адамдарға ғана түсінікті болып, өзге облыс адамдарына түсініксіз болады. Кейде бір облыста тұратын адамдардың күкөріс кәсібінің түріне байланысты сөз ерекшеліктері де кездесіп отырады. Мысалы , балық аулаумен кәсіп ететін жердің адамдары ү к і (мұз астынан балық аулау үшін ойылған ойық), п р о г о н (бір ойықтан екінші ойыққа дейін мұз астымен ауды жүргізетін ұзын сырық ), с ү й м е н (ағаш сабы бар мұз оятын ұшты темір) деген сияқты сөздерді, ал егінді шығырмен суаратын жердің қазақтары е б е й (шығыр дөңгелегінің қимасы), а у ы т (шығыр суы құйылатын жер ), ж а й (шығыр суы жүретін кіші арық) деген сияқты сөздерді; Қарағанды кеншілері л а в а (көмір шығаратын жер ), к р е п ш і л е р (көмір алынған жерді ағашпен бекітушілер ), қ а й л а (көмір қазатын құрал ) деген сияқты сөздерді қолданады. Сөйтіп, белгілі бір мамандық пен кәсіп түрінің көлемінде ғана жүктеу/скачать 3.22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|