Қазақ тілі. ӨЗдік жұмыстарға арналған мәтіндер

2. Мәтінге сұрақтар құрастырыңыздар.

3. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар.

4. Мәтіннен келесі сөз тудырушы жұрнақтармен сөздерді теріп жазыңыздар: -лық, -лік,-дық, -дік, -тық, -тік; -шылық, -шілік; -ғы, -гі, -қы, -кі; -шы, -ші; -лы, -лі, -ды, -ді, -ты, -ті; -ым, -ім.

5. Мәтіннен үстеулерді қатысты сөздермен теріп жазыңыздар. Үстеулердің мағынасын белгілеңіздер.

6. «Сын есім + зат есім», «үстеу + етістік», «зат есім + зат есім» сөз тіркестерін құрыңыздар. Сөз тіркесінің 1- сөзі мәтіннен болуы тиіс.

7. Мәтіннен келесі үлгімен жасалған сөздерді теріп жазыңыздар:

-түбір, тәуелдік жалғау, септік жалғау, жұрнақ;

- түбір, тәуелдік жалғау, септік жалғау.

8. Қарамен берілген сөздерді формалдық белгілері арқылы қай сөз табына жататынын анықтаңыздар.

Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханұлы (1835-1865 жж.) — қазақтың ұлы ғалымы: тарихшы, фольклоршы, этнограф, географ, ағартушы. Шоқан 1835 жылдың қараша айында қазіргі Қостанай облысы Сарыкөл ауданындағы Күнтимес қыстауында туған.

Жасында Шоқан ауыл мектебінен мұсылманша хат таныған, сол мектепте шағатай тілін меңгереді, парсыша, арабша тіл сындырады. Бұдан кейін 1847-1853 жылдары Омбыдағы кадет корпусында оқиды. Онда әскери сабақтарға қоса жалпы және Ресей жағрафиясы мен тарихы, батыс, орыс әдебиеттері, философия, физика, математика негіздері, шетел тілдері жүрген.

Шоқан үздік оқыды. Шоқанның зерттеушілік қабілеті оқып жүргенде оянған. Жазғы демалыс кездерінде ол ел ішіндегі аңыз, әңгімелерді, халықтық жырларды жазып алумен айналысады. Шоқан қазақ тарихын зерттеуге ерекше ден қойды.

Пушкин, Гоголь, Лермонтов, Герцен, Белинский т.б. орыс классиктерін және батыс әдебиетінен шығармаларын, «Современник» журналын үзбей оқыды.

1852 жылы Шоқан көрнекті шығыс зерттеушісі, Петербург университетінің профессоры Березин танысады. Березин Шоқан жинаған қазақтың ауыз әдебиеті нұсқаларын, «Қозы Көрпеш Баян сұлу» жырын алған, ал өз тарапынан Шоқанды ескі жазу ескерткіштерін зерттеу ісіне тартқан.

Кадет корпусын он сегіз жасында бітірген Шоқан Батыс Сібір генерал губернаторының кеңсесінде қызметке қалдырылады. Бір жылдан кейін Батыс Сібір мен Қазақстанның солтүстік шығыс аудандарын басқаратын генерал губернатор Гасфорттың адьютанты болып тағайындалады. Осы қызметті атқара жүріп, ол Орта Азия халықтарының тарихын, этнографиясы мен жағрафиясын зерттеуге белсене араласады.

1855 жылы Ресейге қосу бағытында жұмыс істеу үшін ұйымдастырылған экспедицияға қатысып, Семей, Аягөз, Қапал арқылы Іле Алатауына дейін келеді. Жоңғар қақпасына, Алакөл, Тарбағатайға саяхат жасайды. Осы сапарында қазақ, қырғыз, ауыз әдебиетінің үлгілерін, тарихы мен этнографиясының материалдарын жинап алады. Қазақ халқының тарихы мен әдет-ғұрып, діни ұғымдары жайында материал жинап қайтады. Бұл материалдар негізінде кейін ол «Тәңірі (құдай)», «Қазақтардағы шамандықтың қалдығы» деген еңбектер жазады.

1856 жылы әскери ғылыми экспедицияға қатысып, қырғыз елін жете зерттеп, Ыстықкөл аймағының картасын жасасады. Қырғыздар мен Ұлы жүз қазақтарының тарихы, этнографиясы жайлы мәліметтер жинайды, ауыз әдебиетінің нұсқаларын жазып алады, Жоңғария тарихымен шұғылданады. 1857 жылы тағы да қырғыз елінде болады. Осы сапарларда жинаған материалдарды ол «Жоңғария очерктері», «Қырғыздар туралы жазбалар», «Қазақтың халық поэзиясының түрлері туралы», «Ыстық көл сапарының күнделіктері» атты еңбектерін жазуға пайдаланады. Осыдан барып жиырмадан жаңа асқан жас Шоқанды Орыс География қоғамының толық мүшесі етіп сайлайды.

1858-1859 жылдары Шоқан Қашқардың экономикалық саяси құрылымын зерттеп, бұл халықтың тарихы мен этнографиясынан көптеген материалдар жинап, еңбегін шығарады. Бұл Шығыс Түркістан халықтарының тарихына, әлеуметтік құрылысына арналып, сол заман ғылымының биік деңгейінде жазылған әлемдегі тұңғыш зерттеу жұмысы еді. Ұзамай ол Германияда, Англияда жарияланады.

Шоқаннан қалған мұраның бірі – бейнелеу өнеріндегі зерттеулері. Бұл еңбектер оның өнердің осы саласындағы қазақтың тұңғыш профессионал суретшісі болғанын дәлелдейді. Ол негізінен портрет, пейзаж және халықтың тұрмыс салтын бейнелеумен айналысқан. Одан 150-дей сурет қалған.

1864 жылы наурыз айында Шоқан полковник Черняевтің шақыруымен Әулиеатаға (қазіргі Тараз қаласы) келеді. Орыс империясының Оңтүстік Қазақстан мен Орта Азияны Ресейге бағындыру жорығына аудармашы, жергілікті халықпен мәмілегерлік келісімдер жасау үшін қосылған ол полковник Черняевтің Әулиеатаны алу кезінде бейбіт халыққа жасаған жауыздығына куә болғасын, ренжіп, кейін қайтады. Содан Верный (қазіргі Алматы) қаласына келіп, одан әрі Тезек төренің аулына барып, үйленіп, тұрып қалады.

Сөйтіп жүргенде ескі өкпе ауруы қайта қозып, Шоқан 1865 жылдың сәуірінде қайтыс болады. Оның сүйегі Алтынемел тауының баурайындағы Көшентоған деген жерге қойылады.

Сөздік

қыстау – зимовка

хат тану – обучаться грамоте

тіл сындыру – научиться

ояну – просыпаться, пробуждаться

айналысу – заниматься

ден қою – обращать внимание

2. Мәтінге сұрақтар құрастырыңыздар.

3. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар.

4. Мәтіннен етістіктерді теріп жазып, қандай тұлғада тұрғанын анықтаңыздар.

5. Мәтіндегі бірыңғай сөйлем мүшелері кездесетін сөйлемдерді жазып алып, сол сөйлемдердің синтаксистік талдауын орындаңыздар.

6. Келесі сөйлемнің синтаксистік талдауын орындаңыз: Орыс империясының Оңтүстік Қазақстан мен Орта Азияны Ресейге бағындыру жорығына аудармашы, жергілікті халықпен мәмілегерлік келісімдер жасау үшін қосылған ол полковник Черняевтің Әулиеатаны алу кезінде бейбіт халыққа жасаған жауыздығына куә болғасын, ренжіп, кейін қайтады.

7. Мәтіннен көмекші сөздерді қатысты сөздермен теріп жазыңыздар.

8. Мәтіннен сын есімдерді жазып алып, сапалық және қатыстық екенін белгілеңіздер.

9. Мәтіннен үстеулерді қатысты сөздермен теріп жазыңыздар. Үстеулердің мағынасын белгілеңіздер.
8 Жазушылар. Ақындар

8.1 Жүсіпбек Аймауытов (1889-1931 жж.)

Жүсіпбек Аймауытов – қазақтың көрнекті жазушысы, қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі. Туып-өскен жері – Павлодар облысының Баянауыл ауданына қарасты бұрынғы «Қызыл ту», қазіргі Жүсіпбек Аймауытов ауылы.

Алғаш ауыл молласынан оқып сауат ашқан. 1907 жылдан бастап Баянауылдағы орыс мектебінде, Керекудегі (Павлодар) қазыналық ауыл шаруашылық мектебінде, Керекудегі екі класты орыс-қазақ мектебінде тиіп-қашып оқиды. Семейдегі мұғалімдер семинариясын бітіреді (1914-1919 жж.).

Мұнан соң алашордашылардың істеріне араласып, Семейде «Абай» журналын шығарысып, Қ. Сәтбаевпен, М. Әуезовпен танысады. Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі (1921), «Қазақ тілі» газетінің редакторы, Қарқаралыда мектеп мұғалімі (1922-1924 жж.), Ташкентте шығатын «Ақ жол» газетінің бөлім меңгерушісі (1924-1926 жж.), Шымкент педагогикалық техникумының директоры (1926-1929 жж.) қызметтерін атқарады.

Жүсіпбек Аймауытовтың өмірі нағыз творчестволық толысқан кезінде қыршынынан қиылды. 1929 жылы Қазақстандағы ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар деген жаламен тұтқындалып, ұзақ тергеуден кейін 1931 жылы ату жазасына сырттай үкім шығарылған.

Жүсіпбек аз ғана ғұмырында әдебиеттің әртүрлі жанрларында өнімді еңбек етіп, құнарлы шығармалар қалдырған. Жүсіпбек Аймауытовтың шығармаларының ішінде өлеңдері мен «Нұр күйі» поэмасы, «Рабиға», «Мансапқорлар», «Сылаң қыз», «Ел қорғаны», «Қанапия-Шәрбану», «Шернияз» атты пьесалары, көптеген әңгемелері мен «Қартқожа», «Ақбілек» романдары, «Қүнікейдің жазығы» повесі, балаларға арналған ертегілері, сын мақалалары мен аудармалары енген. Және де «Комплекспен оқыту жолдары» атты мұғалімдерге арналған көмекші құрал, «Психология» оқулығы бар. Еуропа үлгісіндегі театрды енгізіп, режиссураның негізін салған. Ол А.Пушкин, Н.Островский, Н.Гоголь шығармаларын қазақ тіліне аударған.

2. Мәтінге сұрақтар құрастырыңыздар.

3. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар.

4. Мәтіннен етістіктерді теріп жазып, қандай тұлғада тұрғанын анықтаңыздар.

5. Мәтіннен көмекші сөздерді қатысты сөздермен теріп жазыңыздар.

6. «Сын есім + зат есім», «үстеу + етістік», «зат есім + зат есім» сөз тіркестерін құрыңыздар. Сөз тіркесінің 1- сөзі мәтіннен болуы тиіс.

7. Сөздерді оқып, олардың қай сөз таптарынан жасалатынын көрсетіңіздер: қалыптастырушылардың (бірі), ауылшаруашылық, ұлтшылдық, тұтқындалып, өнімді, құнарлы, аудармалары, шығармалары.

8. Есімше мен көсемшелерді байланысқан сөздермен жазып алып, жұрнақтарын белгілеңіздер.

«Жыр аққуы» атанған, қазақтың белгілі ақыны Марфуға Айтхожа 1936 жылы 25 тамызда Құлжа қаласында (ҚХР) дүниеге келген. Атасы Айтхожа топжарған шешен, суырыпсалма ақын, ел сыйлаған би кісі болған. Қазақ елінің басына қаралы күн туған кезде бұл кісі алғашқы құрбандардың бірі болған екен. Ол кісіні «Итжеккенге» айдаған. Ал өз әкесі Ғали арабша, орысша сауаты бар білімді, жан-жақты зиялы адам болған. Ол кісіні де сол жылдары «Қарағаш» мектебінен Алматыға сексен адаммен бірге айдап әкелген екен. Бес баласы аштан өліп, түрмеден қашып, зайыбы Бифатима «Иіруден» қашып, Қытай жерінде табысып, қыздары Марфуға дүниеге келеді.

Ақынның балалық шағы қаймағы бұзылмаған, тұнығы шайқалмаған, халқымыздың салт-санасын қаз-қалпында сақтаған ортада өтеді. 1956 жылы Құлжадағы қыздар гимназиясын бітіреді. 1958 жылы атамекенге оралған.

1965 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін, 1971 жылы Мәскеудегі жоғары әдеби курсты бітірген. 1961-1969 жж. «Қазақ әдебиеті», «Қазақстан мұғалімі» газеттерінде әдеби қызметкер болып істеген. 60-жылдардан бүгінгі күнге дейін жиырма бес жыр жинағы шыққан. Алғашқы өлеңдер жинағы «Балқұрақ» деген атпен 1962 жылы жарияланған. Кейіннен әр жылдары «Шыңдағы жазу», «Жастық шақ», «Аққуым менің», «Қаракөз айым», «Баянжүрек», «Көзімнің қарасы», «Ақ бесігім», «Жарқыра, менің жұлдызым», «Қыран жеткен», «Таңдамалы», «Сағыныш сазы», «Жапырақ сілкінген кеш», «Аңсау», «Аққу жүрек», орыс тілінде «Утверждение», «Голубые голуби», «Струна степей», «Горсть земли», «Украшение коня», «Летние росы» өлеңдер жинақтары жарық көрді. Бірқатар шығармалары болгар, поляк, венгр, чех, парсы т.б. тілдерге аударылған.

2002 жылы «Аңсау» атты жыр жинағына Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығы берілді. «Құрмет белгісі», «Парасат» ордендерімен және бірнеше медальдармен марапатталған.
Сөздік
суырыпсалма ақын – поэт-импровизатор

қаралы – траурный

құрбан – жертва

аштан өлу – умереть от голода

түрмеден қашу – убежать из тюрьмы

зайып – супруга

табысу – достигнуть

қаймағы бұзылмаған – дружный

тұнығы шайқалмаған – тихий, спокойный

салт-сана – традиции и обычаи

қаз-қалпында – в первозданном виде

бүгінгі күнге дейін – до наших дней
Тапсырмалар
1. Мәтінге сұрақтар құрастырыңыздар.

2. Мәтіннен берілген келесі етістіктермен сөйлем құрастырыңыздар: табысу, сақтау, оралу, айдау, дүниеге келу, қашу.

3. Мәтіндегі келесі зат есімдерге сын есімдерді табыңыздар: ақын, атамекен,өлең, қызметкер, жинақ, шығарма, сыйлық.

4. Мәтіннен етістіктерді, етістік формаларын жазып алып, құрамын көрсетіп, түсіндіріңіздер.

5. Мәтіннен келесі үлгімен жасалған сөздерді теріп жазыңыздар: түбір, ырықсыз етіс жұрнағы, болымсыз жұрнағы, есімше жұрнағы.

6. Есімше мен көсемшелерді байланысқан сөздермен жазып алып, жұрнақтарын белгілеңіздер.

7. Есімдіктерді жазып алып, олардың мағынасына қарай түрлерін белгілеңіздер.

8.Мәтіннен зат есімдерді (қатысты сөздерімен) жазып алып, жалғауларының түрін анықтаңыздар.

Мұхтар Омарханұлы Әуезов – қазақтың әйгілі жазушысы, қоғам қайраткері, Қазақ ҚСР Ғылым академиясының академигі, филология ғылымының тұңғыш докторы, профессор, Қазақ ҚСР-ның еңбек сіңірген ғылым қайраткері. Туған жері – бұрынғы Семей уезінің Шыңғыс болысы.

М.Әуезов – үлкен өмірлік, шығармашылық жолдан өткен ұлы тұлға. Оның алғашқы жиырма жылғы шағы өзінің сүйікті ақыны, әрі рухани ұстазы болған Абайдың балалық, жастық, жігіттік кезеңін еске түсіреді. Кейін оның атақты эпопеясында жазғаны да – сол дала, сондағы ауыл, сол қоғамдық орта. Атасы Әуез бен әжесі Дінасылдың тәрбиесінде болған бала Мұхтардың алғаш сауатын ашушы да атасы. Ол сол арқылы Абайдың өлеңдерін ауылдастарына оқып беретін дәрежеге жетеді. Бұдан кейін ол әуелі Семейдегі бес кластық орысша оқытатын училищені, содан соң сондағы мұғалімдік семинарияны тәмамдайды. Семинарияда жүріп өзінің тұңғыш шығармасы «Еңлік-Кебек» пьесасын жазады. Бір қыс Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетінде оқып, филология факультетінің жанындағы аспирантурада оқиды. Ұзақ зерттеп, кең тыныспен кіріскен «Абай жолы» романдарын Мұхтар он бес жылға жуық жазады.

Жазушының өзі айтқандай, «Абай» және «Абай жолы» романдарын жазу – жазушының шығармашылық өміріндегі сүйікті ісіне айналады. Абай жолы – халық жолы, халық жолы – Абай жолы. Осы бірлікті тарихи шындыққа сай асқан көркемдік шеберлікпен көрсету – Мұхтар Әуезовтың шығармашылық жеңісі еді.

Сол жеңісіне сай ол туған халқының құрметіне бөленді, өз заманының ең жоғары сыйлықтары – КСРО Мемлекеттік сыйлығы мен Лениндік сыйлықты иеленді. 1961 жылы қайтыс болғаннан кейін Үкімет қаулысымен алып, ұлы жазушының есімін мәңгі есте қалдыру мақсатымен Ғылым академиясының Әдебиет және өнер институты мен Қазақтың мемлекеттік академиялық драма театрына Мұхтар Әуезовтың аты берілді, әдеби-мемориалдық мұражайы ашылып, бірқатар мектеп, көше және Алматының бір ауданы М.Әуезов атымен аталды.

Сөздік
еске түсіру – вспоминать

сондағы – находящийся там, тогдашний

тәрбиесінде болу – быть на воспитании

сауатын ашушы – тот, кто обучил грамоте

сол арқылы – с его помощью

кең тыныспен – с полным воодушевлением

кірісу – приступить, взяться

сүйікті ісіне айналады – становиться любимым делом

бірлік – единство

тарихи шындық – историческая правда

көркемдік шеберлік – художественное мастерство

құрметіне бөлену – завоевать призвание

қаулы – постановление

мәңгі – вечно

есте қалдыру – оставить в памяти

әдеби-мемориалдық мұражайы – литературно-мемориальный музей
Тапсырмалар
1. Мәтінге сұрақтар құрастырыңыздар.

2. Мәтіннен берілген келесі сөз тіркестермен сөйлем құрастырыңыздар: сүйікті ақын, сүйікті іс, тарихи шындық, шығармашылық жол, ұлы тұлға.

3. Мәтіннен көмекші сөздерді қатысты сөздермен теріп жазыңыздар.

4. Қарамен берілген сөздерді формалдық белгілері арқылы қай сөз табына жататынын анықтаңыздар.

5. Мәтіннен үстеулерді қатысты сөздермен теріп жазыңыздар. Үстеулердің мағынасын белгілеңіздер.

6. Мәтіннен сын есімдерді жазып алып, сапалық және қатыстық екенін белгілеңіз.

7. Мәтіндегі бірыңғай сөйлем мүшелері кездесетін сөйлемдерді жазып алып, сол сөйлемдердің синтаксистік талдауын орындаңыздар.
8.4 Қасым Аманжолов (1911 -1955 жж.)

Аманжолов Қасым Рақымжанұлы (1911, Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы, 17.01.1955, Алматы) кедей шаруа отбасында туған. Ата-анасынан жастай жетім қалады, кейін интернатта оқып, бастауыш кластық білім алады. Мал дәрігерлік техникумда оқиды (1927-30). Оны бітірген соң Орал қаласындағы пединститутта оқып жүріп, Ленинград орман шаруашылығы институтына ауысады.

Осы жылдарда өлең жазуға талаптанған жас ақын 1932 жылы Алматыға келіп, «Лениншіл жас» газетіне қызметке тұрады.

Алғашқы өлеңі 1931 жылы Орал облысы «Екпінді құрылыс» газетінде басылады. Алғашқы өлеңдер жинағы («Өмір сыры») 1939 жылы жарық көрді. Қ. Аманжолов алғашқы кезде фольклорлық үлгілерге бой ұрған еді. Қазақтың бай ауыз әдебиетін, Абай поэзиясының құдіретін жете түсінумен бірге, орыстың және шығыстың классик ақындарының шығармаларын ана тіліне аударып, өз творчествосынан нәр алды.

«Ақын», «Қазақстан», «Сауыншы жеңгей» деген өлеңдерінде еңбек адамдарын биікке көтере жырлайды. «Дариға, сол қыз» өлеңдерінен соғыстың сұрапыл көріністері елестейді. Майданнан еліне оралған ақын сүйген қызы Дариғаны іздейді. Тамаша өлеңге арқау болған – оның осы махаббат сезімі.

Қасым Аманжолов жаратылысты, табиғат көрінісін көлденең көзбен көруші болып жырламайды. «Бірінші май», «Жолдас маршал», «Байкал», «Орал», «Сарыарқа» сияқты өлеңдерінде табиғаттың сұлу бейнесін үлкен суреткерлікпен, терең сезімталдықпен көрсетеді.

Ұлы Отан соғысы жылдары жазған «Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасы – Аманжолов творчествосының биік шыңы, қазақ поэзиясындағы осы кезеңдегі елеулі құбылыстың бірі.

Лирикақын эпикалық шығармаларға да қалам тартты. «Боран», «Біздің дастан», «Жамбыл тойында», «Құпия қыз», «Бикеш» поэмаларының ақын творчествосында елеулі орны бар.

Аманжолов ақындығының үстіне композитор да. Оның «Дариға, сол қыз», «Туған ел» сияқты өлеңдерінің сөзі де, музыкасы да өзінікі.

Аманжолов – білікті аудармашы ақын. Ол аударған Пушкин, Руставели, Маяковский, Тарас Шевченко өлеңдері, Низамидің «Ләйлі-Мәжнүн» поэмасындағы хаттары, Пушкиннің «Полтава», Лермонтовтың «Маскарад», Твардовскийдің «Василий Теркин» поэмалары – қазақ әдебиетінің аударма өнері саласындағы елеулі табыстары.

Аманжолов шығармалары қазақ, орыс және басқа да туысқан халықтар тілдеріне аударылды. Оның творчествосы әдебиет тарихынан берік орын алды. Ол туралы замандастары естеліктер жазды, ақындар оған өлеңдерін арнады. Қазақ әдебиеті тарихына, мектеп бағдарламаларына Аманжолов творчествосы арнайы тарау болып енді.

Сөздік
жетім қалу – остаться сиротой

2. Мәтіннен берілген келесі сөздермен сөйлем құрастырыңыздар: оралу, жаратылыс,табыс, аудармашы, арқау болу, елеулі.

3. Мәтіннен келесі сөз тудырушы жұрнақтармен сөздерді теріп жазыңыздар: -лық, -лік,-дық, -дік, -тық, -тік; -ғы, -гі, -қы, -кі; -шы, -ші; -ым, -ім, -ыс, -іс, -ыш, -у.

4. Мәтіндегі келесі зат есімдерге сын есімдерді табыңыздар: сезімталдық, табыс, қызмет, білім, әдебиет,жинақ, бейне, ақындық.

5. Келесі сөздерді оқып, олардың қай сөздерден жасалатынын көрсетіңіздер: сезімталдық,суреткерлік, шығарма, естелік.

6. Мәтіннен етістіктерді, етістік формаларын жазып алып, құрамын көрсетіп, түсіндіріңіздер.

7. Мәтіннен тәуелдік жалғаулы сөздерді теріп жазып, жағын және жекеше-көпше түрін көрсетіңіздер.

8. Мәтіндер бойынша кез келген сөздерді қолданып, келесі тапсырмаларды орындаңыздар: дыбыстық талдау, морфологиялық талдау, сөз құрамына талдау, синтаксистік талдау.

9. Сөйлемдегі етістіктердің түрлерін белгілеңіздер: негізгі- туынды, негізгі- көмекші, сабақты- салт, болымды -болымсыз, дара -күрделі.
8.5 Естай Беркімбайұлы (1874-1946)

Естай Беркімбайұлы – ақын, композитор, ҚазССР-нің еңбек сіңірген өнер қайраткері. 1868 ж. қазіргі Павлодар облысы Екібастұз ауданына қарасты Ақкөл ауылында өмірге келген.

Естай әндік-ақындық ортада өскен, анасы Күлипа мен ағасы Байтолым белгілі әншілер болған. Естай олардан жыр, дастандар мен толғауларды орындау мәнерін үйренген. 16 жасында халық әндерін талантты орындаушы, халықтық музыка дәстүрін жалғастырушы тұлға.

Оның «Жай қоңыр», «Наз қоңыр», «Майда қоңыр», «Хорлан», «Сандуғаш», «Гүлнәр» әндері көркемділігімен, саздылығымен дараланатын қазақ музыкасының інжу- маржаны. Классикалық «Хорлан» әні Естайдың есімін аңызға айналдырды. Бұл әннің әуені М.Төлебаевтың «Біржан мен Сара», Е.Г. Брусиловскийдің «Ер Тарғын» операларында, С. Шабельский мен Л. Шаргородскийдің қобызға арналған концерттерінде қолданады. М. Әлімбаевтың «Естай – Хорлан» атты поэмасы Естайға арналған. «Аңыздар» тарауында Естайдың Хорлан атты қызға ғашық болған махаббат тарихы баяндалады.

1939 ж. қыркүйегінде «Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері» деген құрметті атақ берілді. 1940 ж. Қазақстан Композиторлар одағына мүше болып қабылданды.

Шығармалары: «Майда қоңыр», «Жүректе», «Мәлике», «Өмір», «Қоңыр жел», «Дүние», «Шоққара ағаш», «Хұсни-Хорлан».