Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар

1.Еңбек ресурстарын қалай талдайды?

2.Негізгі құралдарды тиімді пайдалану көрсеткіштері қандай?

3.Материалдық қорларды пайдалануды қалай талдайды?

Дәріс сұрақтары

1.Өнімнің өзіндік құнын талдаудың ақпарат көздері, маңызы мен міндеттері. 2.Өнімнің өзіндік құнының құрамы.

3.Шығындарды калькуляция баптары бойынша өзіндік құнды талдау.

Кәсіпорынның талдау жұмыстары өнімді өткізу көрсеткіштерін зерттеумен басталады. Оның негізгі міндеттері:

• 
  өндірістің өнімін өткізу динамикасы мен жоспарды орындау деңгейін бағалау.
  
• 
  Осы көрстекіштердің өзгеру көлемін анықталған факторларға әсері;
  
• 
  өнімді өткізу және ішкі шаруашылық резервтерді өткізу көлемін анықтау.
  
• 
  Өткізілген резервтердің мейрамға үйреншікті әзірлеу.
  

Валдық өнім – бұл барлық өндірілген өнімнің орындалған жұмыстың құны және соның ішіне өндірістің дайын өнім кіреді.

Тауарлық өнім - өндірістің аяқталмаған қалдықтар мен ішкі шаруашылық айналымды қоспағанда.

Өндіріс көлемінің талдауы базистік және тізбектік өсу темпі мен өсімнен зерттеуі басталады.

Номенклатура – бұйымның атауы мен олардың кодтардың тізімі;

Ассортимент - өнімнің әр түрлеріне байланысты өткізу көлемінің тізімі және атауы;

Талдау процессі кезінде өндірістің тауарлық өніммен көлемінің өзгеруін зерттеп қана қоймай, сонымен қатар оның өткізу көлемін де. Кәсіпорынның қаржылық нәтижесі сату көлемінен әсер етеді, және оның қаржылық жағдайымен төлем қабілеттілігінен.

Өнімді өткізу екі нұсқалы әдіспен талдануы мүмкіндік. Кәсіпорынға табыс тауарлық өнімді жөнелту кезінде анықталған болса, онда тауарлық өнімнің келесідей баланс түрлері болады:

2.Ырғақтылық көлем кестесі мен ассортиментіне сәйкес өнімнің біркелкі өткізу жоспарымен қарастырылған.

Ырғақтылыққа байланысты жоспарды орындалуды бағалау тура және жанама көрсеткіштер қолданылды. Тура көрсеткіштер – ырғақтылық коэффициенті, варияция коэффициенті,, әр бір айға және квартал бойынша өндірілген өнімнің үлес салмағы.

Жанама көрсеткіштер ырғақтылығы қосымша жұмыс үшін төлеу, ішкі шаруашылық субъектінің кесірінен төлеу , ақау кесірінен жоғалтулар және т.б.

Өндірістің зиянсыздығын талдау «шығындардың-көлемдердің-табыстардың» арақатынасын талдаудың қисынды жалғасы болып табылады.

Ұйым өзінің күнделікті нақты жағдайын талдау барысында, сол өндірістің зиянсыздығын талдауға басты орын береді. Демек, өндірістің зиянсыздығын талдау моделі біршама шектеулер мен болжамдар тұрғысында құрылуы мүмкін. Бірақ ол осындай жағдайларына қарамастан, шешім қабылдау барысында қолданатын ең күшті құрал болып табылады. Зиянсыздықты талдаудың мақсаты – белгілі бір деңгейде өндіріс көлемі (немесе оның өнімділігі) өзгерген жағдайда, қаржылық нәтижесі нендей өзгеріске ұшырайтынын анықтау болып табылады. Зиянсыздық нүктесіндегі деңгейін талдау ол барлық деңгейдегі басшыларға, болашақта дұрыс шешімді қабылдау үшін, шоғырланған түрдегі ақпараттарды береді. Талдаудың бұл түрі тәжірибеде үнемі қолданады, өйткені оның көмегімен әртүрлі балама бағдарламаға күрделі есептеулер жүргізбей-ақ тексеруге болады.

Сындарлы өндіру көлемінде графиктерді пайдаланудың негізгі бағыттарының бірі – ол күтілетін табыстың деңгейін есептеп шығаруды межейді. Бүгінде бизнестің табыстылығын арттырудың бес әдістері бар:

1. 
   Сату бағасын көтеру;
   
2. 
   Айнымалы шығындарды төмендету;
   
3. 
   Тұрақты шығындарды төмендету;
   
4. 
   Сату көлемін арттыру;
   
5. 
   Сатылатын өнімнің құрылымын жақсарту .
   

Маржиналдық талдау маржиналдық табысты енгізуге және шығындарды тұрақтыға, өзгермеліге топтастыруға негізделген.

Мынаны есте ұстау керек «тұрақты» және «өзгермелі» ұғымдары өнім бірлігінің шығындарына емес, жиынтық шығынға қатысты. Өнім бірлігіне қолдануда кері сурет байқалады; өндіріс көлемі өзгергенде тұрақты шығын өзгеріп, өзгермелі шығын өзгеріссіз қалады.

Мұндай топтастыруда кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің құрылымы мыналарды ұсынады:

1.Сату көлемі.

2.Өзгермелі шығын.

3.Маржиналдық табыс

4.Тұрақты шығын

5.Операциялық пайда (сатудан түскен пайда).

Есеп беруде екі қаржылық көрсеткіш болады: маржиналдық табыс және пайда.

3. Өндірістің технологиялык және ұйымдастыру ерекшеліктеріне байланысты өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және өндіріс шығындарын есептеудің бірнеше әдістері пайдаланылады. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және өндіріске кеткен шығындарын есептеудің әдісі деп, кәсіпорынның шығынын бақылау үшін өнімнің нақты өзіндік кұнын есептеу және өндіріс шығындары туралы ақпараттарды есепте топтастыру, жинау бойынша әдістерінің жиынтығын атайды.

Өнімнің өзіндік құнының әдісіне әсер ететін негізгі факторлар ретінде мыналарды атауға болады:

- өндіріс типі;

- өндірістің күрделілігі;

- шығарылатын өнімнің номенклатурасы мен сипаты;

- өндіріс циклының ұзақтылығы;

- аяқталмаған өндірістің қолда бары, құрамы және көлемі.

Өнеркәсіп салаларында өнімнің өзіндік құнына бұл факторлардың тигізетін әсері бірдей емес, сондықтан өнімнің өзіндік құньш калькуляциялаудың әртүрлі әдісін қолдануға тура келеді. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістемесінде шығарылатын өнімнің номенклатурасы мен сипаты басты роль атқарады. Әдетте, өнімдер жай жөне күрделі болып бөлінеді. Жай өнім — бұл жеке бөлшектерден, түйіндерден, детальдардан тұрмайды. Жай өнім болып: көмір, рудалар, мұнай, газ, цемент, тері, ет және т.б. саналады.

Бұл аталған өнімдердің өзіндік құнын есептеу аса күрделі әдістемелерді пайдалануды талап етпейді. Бұндай жай өндірістерде бір ғана өнім түрі калькуляцияланады.

Күрделі өнім деп жекелеген бөлшектерден, түйіндерден, детальдардан тұратын өнімдерді айтады.

Мысалы, машиналар, станоктар, құрал-жабдықтар, автобустар және т.б. Күрделі өндірісте негізгі өнімнен басқа, дайын өнім ретінде оның бөлшектері, түйіндері, детальдары да калькуляцияланады. Бұл соңғылары калькуляциялау әдістемесіне қосымша қиындықтар туғызады.

Калькуляциялау әдістемесін анықтауда өндіріс циклының ұзақтығы басты роль атқарады. Кейбір салаларда оның ұзақтылығы бірнеше сағат кұраса (көмір, кара металлургия, электростанция, т.б.), ал басқаларында бірнеше күнге созылуы мүмкін