Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ғылыми қазына» мақсатты бағдарламасы
жүктеу/скачать 2.92 Mb. Pdf көрінісі
|
| ежелгі ру-ұлыс дәуірлеріндегі әдебиеті. Көбінше сол замандардағы түркі
ру-тайпаларымен бірге жасаған ортақ әдебиет» 2 екендігін атайды. Бұдан қазақ әдебиетінің тарихын түркі қағанатының туу, қалыптасу, даму кезеңдерімен байланыстыра отырып, зерттеушінің ту бастан дұрыс бағыт ұстанғанын аңғарамыз. Ғалым қазақ халқының үнемі көшіп жүрмегенін, жартылай отырықшылық тұрмыс кешіріп, егін егіп, қалалар салып қана қоймай, кейінгі ұрпақтарға өлместей мол мәдени мұра қалдырғанын жазады. Ол әрідегі сақ-ғұн жәдігерлері, түркілер дәуірінің «Күлтегін», «Тоныкөк», «Білге қаған» сына жазбаларын, оғыз-қыпшақ кезеңінің «Қорқыт Ата», Оғыз-нама», Қарахандықтар тұсында туған «Диуани лұғат ит-түрки», «Құтты білік», «Диуани хикмет», Алтынорда заманында жазылған «Қисас ул-әнбиа», «Кодекс куманикус» сынды көптеген жазба ескерткіштерді өзге түркі ұлыстарымен қатар қазақ халқына да ортақ рухани қазына ретінде қарастыру ләзім деп біледі. Сондай-ақ ғалымның түркі халықтары әдебиетінің тілі туралы жазған пікірлерінде де ғылыми тұрғыдан алғанда барынша дұрыс бағыт ұстанғанын көреміз. Мысалы, бір кездері бүтін Орта Азия аймағында ортақ жазба немесе кітаби тіл қызметін атқарған ескі шағатай тілі хақындағы мына пікірі сол уақыт бедеріндегі аса бағалы тұжырым болғандығына күмән келтірмейсіз: «Қысқасы, шағатай тілі ертедегі өзбек тайпасының ғана тілі емес, Орта Азия мен Қазақстан жерлерін мекендеген көп тайпаның тілі, солардың ортақ тілі. Батыс Еуропа халықтарының бір кездегі әдеби тілі латын тілі болғаны сияқты, шағатай тілі – Орта Азия, Қазақстан жерлерін мекендеген халықтардың бір кездегі әдеби тілі» 3 . Бір атап өтер нәрсе, әдебиеттанушы қай пікірін де белгілі бір дәлелге, қисынды ойға немесе мәдени-тарихи айғақтарға сүйеніп жазғандығы. Б. Кенжебаев – ғылымдағы жетістіктерін өз шәкірттеріне үйрете білген, соңына қымбат мұра ғана емес, қабырғалы мектеп қалдырған ұлық ұстаз. Ғалым Қазақ мемлекеттік университетінің филология, журналистика факультеттерінде дәріс оқи жүріп, қазақ әдебиетінің ежелгі дәуірлерін 2 Кенжебаев Б. Түрік қағанатынан бүгінге дейін. – Алматы: «Ана тілі» баспасы, 2004, 19-б. 3 Сонда, 17-б. 8 зерттеу мақсатында бірнеше дарынды шәкірттер дайындады. Жоғарғы курс студенттері мен аспиранттарға көне түркі жазба ескерткіштерін зерттеу мақсатында жеке тақырыптар ұсына отырып, оларға өзі тікелей жетекшілік жасады, қиын-қысталаңы мол түркітану – қазақтану соқпағына соны жол сілтеді. Соның нәтижесінде М.Мағауин «ХҮ-ХҮІІІ ғасырлардағы ақын-жыраулар поэзиясы» (1967), М.Жолдасбеков «Көне түркі әдеби ескерткіштері және олардың қазақ әдебиетіне қатысы» (1969), А.Қыраубаева қыпшақ әдебиетінің жазба мұрасы «Мұхаббат- нама» (1974) тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады. Бұған қоса, Б.Кенжебаевтың «Қазақ әдебиетінің көне дәуірі» (1970), «Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері» (1973), М.Жолдасбековтің «Асыл арналар» (1986), Х.Сүйіншәлиевтің «Ғасырлар поэзиясы» (1987), А.Қыраубаеваның «Ғасырлар мұрасы» (1988), Қ.Сыдиықовтың «Ақын- жыраулар» (1974), М.Мағауиннің «Қобыз сарыны» (1968) монографиясы мен «Алдаспан» (1970) атты антологиялық кітаптары жарық көрді. Сондай-ақ осы топтағы бірнеше зерттеуші атсалысқан «Ертедегі қазақ әдебиеті» (1967) хрестоматиясы да өз кезеңі үшін елеулі жаңалық болып саналды. Бұл ретте Н.Келімбетовтің ЖОО студенттеріне арнап жазылған «Қазақ әдебиетінің ежелгі дәуірі» (1986) атты оқулық кітабын да атап өткен абзал. 1960-жылдардың орта шенінде қолға алынған ежелгі әдебиет тарихын зерттеу жұмыстарына филология ғылымдарының докторы, профессор Х.Сүйіншәлиев те белсене араласқанын көреміз. Саналы ғұмырын әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің филология факультетінде ұстаздыққа арнаған ол сонымен бірге көне дәуір мұраларын зерттеуге барынша ден қойды. Еңбекқор ғалымның 1967 жылы «Қазақстан» баспасынан жарық көрген «Қазақ әдебиетінің қалыптасу кезеңдері» атты монографиясы ұлттық әдебиетіміздің терең қатпарларына тыңнан түрен салып қана қоймай, осы бағыттағы алғашқы арнайы зерттеу еңбегі әрі қазақ әдебиетінің ерте дәуірлеріне арналған тұңғыш оқулықтың бірінен саналды. Кейіннен аталған оқу құралы толықтырылып, әлденеше рет басылым көруінің өзі ғалым еңбектерінің қаншалықты рухани сұранысқа ие болғандығын айқын аңғартса керек. «Әдебиет тарихы еліміздің басынан кешкен ұзақ өмір сапары мен мәдени өсу кезеңдеріне байланысты баяндалуға тиісті. Сондықтан көркем сөз өнерінің даму жолын халқымыздың тарихына ұштастыра қарастыру абзал», 4 – деп жазған зерттеуші атақты түркітанушы Л.Н. Гумилевтің төмендегі пікірін ғылымдағы басты ұстанымына айналдырады. Яғни: «Өзіңнің тарихыңды жете білмей, оған деген жүктеу/скачать 2.92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|