Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі павлодар мемлекеттік педагогикалық институты

45 
№11 ДӘРІС
 
Аудармадағы трансформацияның негізгі типтері 
Аудармада тілдердің әр түрлі құрылымы трансформацияның қолданудың 
себебі болады (аналитикалық-ағылшын мен орыс-синтетикалық тілдер). 
Трансформациялық аударма-трансформациялық аударманың бір түрін 
қолданатын аударма түрі.
Трансформацияның келесідей түрлері, типтері болады: лексикалық пен 
грамматикалық, жиі лексика-грамматикалық трансформация түрлері кездеседі.
Лексикалық 
аударма 
лексиканың 
ерекшелетіндігі. 
Лексиканың 
ерекшелетіндігінің үш түрі: 
1) қосу, 
2) алып тастау, 
3) ауыстыру. 
Грамматикалық-аударма үрдісіндегі аударма тілі нормаларына сай, 
тұрлаулы сөйлем мүшелерін ауыстырған кездегі сөйлем құрылымының 
ерекшеленуі-толық трансформация болады да, тұрлаусыз сөйлем мүшелерін 
ауыстырғында-бөлшектік трансформация делінеді. 
Трансформацияның типтері (түрлері) 
1. Транскрипция - лексиканы аударудағы аударма тілінің (АТ) әріптері 
арқылы түпнұсқа бөлшектерінің үндік формасы қайта беру тәсілі. Қазір 
транскрипция - қарқынды хабардар ету ретінде жиі пайдаланылады (Георгий 
Женов, Georgji Zhonoff). 
Транслитерация – аударма тілінің (АТ) әріптері арқылы оның графикалық 
формаларын қайта жеткізу жолдары. 
2. Калькалау – түпнұсқадағы лексикалық бөлшектер кұрылымының 
морфемдер, немесе сөздер (тұрақты сөз тіркестері негізнде) Аударма тілде (АТ) 
олардың лексикалық баламаларымен ауыстыруы (shock worker-өндіріс 
жүлдегері, house of commons - палата общин – қазылар алқасы: бөлшектер 
бойынша аудару; ішкі форманы жеткізу) сияқты калькалауға болады (John Saw 
– Джон Со) бір сөзді сөзбе - сөз аударып; басқасы транскрипцияланады. 
Транскрипциядан өтеді. 
3. Ауысымдар мен оның типтері: 
- 
сөз формасының ауысымы – cut sausage - шұжықтан кес, cut the 
sausage - шұжықты кес.
- 
сөз таптарын ауыстыру – smoke- have a smoke 
- 
сөйлем мүшелерін ауыстыру – Moscow held a conference (ортақ етіс) 
- 
жалғаулықсыз байланысты жалғаулықтымен ауыстыру – I bought a 
bread and meat and milk and cheese. Жалғаулықсыз байланыс орыс тіліне тән 
болса, ал ағылшын тіліне – жалғаулықты байланыс. 
4. Қосу – негізгі тіл бөлшектерінің мағынасын орнықтыратын түрі 
(«Таймс» газеті ақпараттары бойынша) 
5. Алып тастау – негізгі тілдегі лингвистикалық пен стилистикалық 
нормаларын бұзбау үшін аударма жүзінде қолданылатын сөз немесе сөздерді 

46 
алып тастау тәсілі. Паронимия- заң тіліне тән құбылыс (Just & equitable peace - 
справедливый мир- әділ әлемі) 
6. Нақтылық- негізгі тіліндегі жалпылама мағынасындағы сөзді аударма 
тіліне нақтылау түрінде аудару to leave - покидать - кету, тастап кету, тастау 
7. Мұқият ауыстыру – тармағындағы негізгі тілдегі (НТ) лексика-
семантикалық бөлшектердің аударма тіліне (АТ) кең мағыналық бөлшектерімен 
ауыстыруы аударма ісінде сөз реалдарын аударғанда жиі қолданылады - do you 
use astra - ты пользуешся порошком «Астра» - Сіз «Астра» ұнтағын 
пайдаланасыз. 
8. Антонимикалық аударма – аудармадағы тұпнұсқаның дәлдік 
формасын болымсыз түріне (немесе керісінше) ауыстыратын лексика-
грамматикалық трансформациямен қатар, негізгі тілдің лексикалық бөлшектері 
аударма тіліне қарама-қарсы мағыналарымен ауыстырылып беріледі. Keep off 
the grass -Гүл еккен жермен жүруге болмайды. 
9. Экспликация- негізгі тілдің лексикалық бөлшектері оның мағынасын 
түсіндіретін 
сөз 
тіркестерімен 
ауыстырылғвн 
лексика-грамматикалық 
трансформация. Sidesman - намазға жығылған кездегі шеркеу басқарушының 
көмекшісі. 
10. Аудармадағы жоғалтулардың орнын толықтыру ісі – түпнұсқаның 
негізі тілін аударғанда жоғалтылған ұғым элементтері, бірақ та түпнұсқа мен 
аударманың дәлме-дәл сәйкес болуы міндетті емес бола тұра, аударма мәтіні 
басқа құралдармен беріледі. (біліктілігі төмен сөйлеу әрекеті, диалектизмдер 
туралы кейін немесе мәтін соңында сілтеме ретінде берілуі мүмкін...)  
I’ve got 400 bucks -Менде 400 капуста, “It was a shock”-Tina said - қуануға 
болады 
11. Ауыстыру (транспозицялар) – бұл ағылшын мен орыс тілдеріндегі 
сөздердің әр түрлі орын тәртіптерімен байланысты трансформациялар. Орыс 
тілінде ауыстырудан еш нәрсе өзгерілмейді, ағылшын тілінде барлығы 
өзгеріске түседі. 
- 
сөздердің синтаксистикалық орын тәртібі - сөйлем мүшелері Mary 
loves John. 
- 
коммуникативтік –тақырып пен реманың белгіленуі. 
Ағылшын тілінде сөздердің синтаксистік орын тәртіптері еркін болса, 
коммуникативтігі- қатаң түрде бекімін тапқан Т - Р, ақпаратты басынан іздеу 
керек Р – Т. 
Жоғарыдағы керсетілгендер сөздердің тура объективтілік орын 
тәртіптемесіне жатады. Сонымен қарат субъективтілік (инвертивтілік) түрлері 
бар – Often does he come to her - ол оған жиі келеді 
12. Мағыналық даму – контекст пен сөздік, аудармадан тыс шығып кету 
болмағанда, мағыналық даму аудармасы қолданылады. Толық сөйлемнің 
мағынасын түсіну керекті, содан кейін оның аудармасын табу қажет. 
13. Толық безендіру тәсілі – контекстуальдік пен сөздік мағынасына 
сүйенбейтін сөздерді іздеп, не туралы айту керектігін түсіне білу. Мысалы, жиі 
кездесетін (әдептілік сақтайтын - Сәлеметсіз бе! Қош келдіңіздер!) лексикалық 
бірліктерді аударуға тура келеді. 

47 

жүктеу/скачать 0.88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: