Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі т. М. Мендебаев, Е. С. Асқаров

111 
 
 
4. МЕТРОЛОГИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ҦҒЫМДАРЫ 
 
 
 
Метрология дегеніміз – ӛлшемдер, олардың бірлігімен талап етілетін, 
дәлдігін қамтамасыз ететін әдістер мен қҧралдар туралы ғылым. 
Адамдар қай уақытта болмасын, әрқашан ӛлшеу қажеттілігі туындайтын 
ортада еңбек етеді. Мысалы, ӛлшеуге жататын ҧғымдар – арақашықтық, уақыт, 
салмақ, т.с.с. Адам мҧндай мӛлшерлік ақпаратсыз дҧрыс әрекет ете алмайды 
және негізделген шешімдер қабылдай алмайды. 
Адам ӛзінің саналы ғҧмырын ылғи есептеу, ӛлшеу, анықтау, мӛлшерлеу 
сияқты әрекеттермен ӛткізеді. Ӛйткені есепсіз жасалған әрекет кӛбіне, 
ысыранды шешімдерге, бостан-бос тӛгілген қаржылық шығындарға әкеп 
соғады.
Заманауи метрология ғылыми пән ретінде ӛзіне тән даму кезеңдерінен 
ӛтті.
Бастапқысы – отандық және шетел ӛлшем бірліктерінен эталондардан, 
ҥлгілерден басталады, оны ӛлшеу ғылымы дейді.
Ғылыми прогрестің, техниканың және технологияның даму қарқыны 
«бастапқы метрологияны» – ӛлшеу ғылымы пәрменін кеңейте тҥсіп, оны 
физика ғылымының бір ӛзекті тарауына жеткізді. 
Сӛйтіп, ғылыми метрология аясына математикалық әдістер енгізіліп, 
ӛнеркәсіпте заманауи жабдықтар қҧрылып, олардың мҥмкіндігінде қоршаған 
ортамызда болып жатқын қҧбылыстарды ӛлшейтін ӛлшеуіш қҧралдары пайда 
бола бастады. 
Осы ҥрдісті академик А. П. Александров: 
«Біздің заманға ең қажетті ғылым метрология, ол арқылы физикалық әлем 
танудың фундамендалдық негізі қҧрылады, халықтың әл-ауқатының жетілуі де, 
оған байланысты» – деп сипаттады. 
Заманауи метрологияның: 
– ӛлшеудің жалпы теориялық проблемаларын қарастыратын теориялық 
метрология; 
– тарихи метрология, оның даму барысы; 
– ӛзара байланысты жалпы ережелерді, талаптар мен нормаларды,
сонымен қатар мемлекет тарапынан бақылау мен регламенттеуді қажет ететін 
басқа да мәселелерді қамтитын заңнамалық метрология; 
– ӛлшеу қҧралдары мен әдістерді тәжірибелік қолдану мәселелерімен
айналысатын қолданбалы метрология сияқты тҥрлері бар. 
Метрология ӛндіріс тиімділігін, техникалық деңгейді және ӛнім сапасын 
жетілдіруде ҥлкен мәнге ие болуда. Ғылым мен техниканың дамуы ӛлшеу 
дәлдігінің тҧрақты тҥрде жоғарылауын талап етуде. Қазірдің ӛзінде адам 
нанотехнологияны жасап шығарды, яғни молекулалар деңгейінде жҧмыстар 
жҥргізілуде, бҧл дегеніміз – микропроцессорлы техниканы жасап шығару. Сол 
себепті метрологияны дамыту, метрологиялық ҧйымдар мен қызметтердің 
жҧмысын жетілдіру сҧрақтарына ғылыми-зерттеу институттарының, ғылыми-
ӛндірістік бірлестіктердің, ӛндірістік ӛнеркәсіптердің жетекшілері ӛте жоғары 
деңгейде мән беру керек. Жаңа ӛнімді жасап шығарудың, технологиялық 

112 
ҥрдістерді дайындау мен ҥйренудің, ӛндірісті ҧйымдастырудың бастапқы 
кезеңдерінде метрологиялық қамтамасыздандырудың мәселелері шешілсе, 
шығын азайып, тиімділік жоғарылайды.

жүктеу/скачать 3.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: