Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі т. М. Мендебаев, Е. С. Асқаров

118 
аралықтарға жылдам жіберілетін болды. Ӛлшеу ақпараттары адамдардың 
қатысуынсыз технологиялық ҥрдістерді басқаруға қолданыла алатын болды. 
Бҧл бақылау ӛлшеу қҧралдарының (БӚҚ) пайда болуынан кӛрініс тапты,
ол қҧралдар адамдардың қатысуынсыз технологиялық ҥрдістерді басқара алады 
және егерде бір жағдайлар туындаса, оны тҥзетуге бҧйрық береді. 4.3-суретте 
қуатты компьютер базасындағы заманауи электронды осциллограф кӛрсетілген. 
Заманауи машиналар мен аспаптар ӛте жоғары жылдамдықта және шарттары 
сан алуан жағдайда жҧмыс істейді, автоматты жҥйе басқарудың кӛп 
міндеттерін ӛзіне жҥктейді, ал осындай жағдайда барлық ҥрдістерді бақылауға 
адамдардың физикалық тҧрғыдан шамасы жетпейді. Мысалы, жолаушылар 
тасымалдайтын заманауи теміржол қҧрамы 300 км/сағ жылдамдықпен жҥреді. 
Бҧл жылдамдықта адамның қҧрам жылдамдығы, тҥзілім температурасы, 
майлар, майдың қысымы және басқа да ақпараттарды беріп тҧратын 
аспаптардың кӛрсеткіштерін қарап отыруға мҥмкіндігі жетпейді. Оперативті 
басқарудың кӛптеген міндеттерін компьютер ӛзі атқарады.
Немесе, қарулы кҥштер ҧшағын алуға болады, ҧшқыш атқыш машинаның 
барлық параметрлерін (жылдамдығын, бағытын, кӛздеген объектінің жағдайын, 
ауаның қысымын, жанармайдың кӛлемін, қосымша қару жарақтарды, 
қозғалтқыштың қуатын және т.б. ) ӛзі бақылай алмайды, кӛп міндеттерді 
автоматты жҥйе орындайды.
4.3 – сурет 
Жаңа заманға сай ӛлшеуді дамытудың бағыттары мен жағдайы 
Тҧрақты тҥрде ӛлшеудің дәлдігін жоғарылату талап етіледі. Бҧл 
тапсырманы шешудің негізгі жолдарының бірі – физикалық эталондардың 
иерархиялық қағидадан автономды қағидаға ӛтуі. 
Автономдылық – бҧл ӛлшеу қҧралдарына (ӚҚ) белгілі жоғары дәлдіктегі 
табиғат константаларының негізінде ӛлшемдерді қолдану болып табылады. 
Фундаменталды табиғат константалары – бҧл жарық жылдамдығы, электрон 
массасы (физикалық шамалар) немесе атақты Планк тҧрақтысы формуласына 
кіретін сандық коэффициенттер және т.б. Бҧл шамалар тәжірибе жҥзінде мҥлде 
ӛзгермейді.
Автономдық ӛлшемдер иерархиялық салыстырып тексеруді талап 
етпейтін, дәлдігі жоғары ӚҚ-н қҧрастыруға мҥмкіндік береді. Қазіргі уақытта 
кванттық метрология негізінде аспаптар жасалуда, олар электромагниттік 
сәулеленудің атом бӛліктерімен ӛзара әрекет етуіне негізделген. Осы қағидамен 

119 
жиіліктің, уақыттың, ҧзындықтың және т.б. шамалардың эталон бірліктері 
дайындалған.

жүктеу/скачать 3.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: