Ќазаќстан республикасы білім жєне ѓылым министрлігі
жүктеу/скачать 2.24 Mb. Pdf көрінісі
|
| Махдибаев по просьбе моей прислал мне распросные сведения о
Казыкурте на киргизком языке» [137],- дейді Ә.Диваев. Ә.Диваев жүздеген мақал-мәтел, он шақты ән, 180-дей ертегі, бірнеше қазақ эпосын т.с.с. жинаған. 1920-1921 жылдар аралығындағы Сырдария мен Жетісу экспедиция нәтижелерін сараптаған Ә.Диваевтың бір пікірі бар: «Благодаря этим материалам мы можем в значительной степени пополнить новыми терминами наши тюрко- джагатайские словари. Сказочный эпос дает бессмертные киргизкие типы тазша, косе, чикбермес Чагайбая и т..т. .. Этнографический материал из области киргизского сказочного эпоса., а также пословицы и поговорки, влившись живой струей в собранный и напечатанный уже ранее материал, рельефно осветят Вам все стороны киргизского быта... Весьма обильный животный эпос, главным образом о лисице, окажется благодарным материалом для сравнительной этнографии (ср. хотя бы роль лисицы в китайском фантастическом романе). Предания о происхождении казах- киргизов, дунган, таранчей, ногаев и родословные о них таблицы... послужат необходимым пособием при составлении истории киргиз-казахского народа и турок вообще»[138],- дейді. Ә.Диваев жинаушылығының тағы бір ерекшелігі- ол экспедиция кезінде тұрғылықты жинау тәсілін де қолданған. Бұл жинау тәсілі, негізінен, қырық бес жыл Түркістан жерімен байланысты болды. Жылдың әр мезгілінде Ә.Диваев ауылдарды аралап, халықтық мейрамдарда, тойларда т.б. елмен бірге болып, халықтың тұрмыс- тіршілігін, әдет-ғұрпын тікелей бақылауына мүмкіндік алды. Ә.Диваев әзірлеген жинау бағдарламасы экспедиция мүшелерінен тарихпен қатар халықтың рухани мәдениетін де зерттеуді талап етті. Халық ауыз әдебиетінің мұрасын жинау мәселесі баспасөз жүзінде, әсіресе «Еңбекші қазақ» газетінің бетінде талай рет көтерілген-ді. Бірақ жинау жұмысының кең түрдегі бағдарламасы 82 1920 жылдардың бас кезіндегі Жетісу, Сырдария экспедицияларының іс-тәжірибесінен кейін ғана барып жасалған. Мұндай бағдарламаны жасауда Ә.Диваев елеулі еңбек етті. Ол экспедицияға қатысушы адамдарға арнайы нұсқау беріп, қазақтың ауыз әдебиетінің Қазан төңкерісіне дейінгі және Кеңес дәуіріндегі барлық жанрларын жинау жөнінде іскер басшылық жасады. Сондықтан да жинаушылар қазақтың халық поэзиясының ұсақ жанрларына дейін хатқа түсіріп отырды. Кейін, Ә.Диваев Сырдария, Жетісу экспедицияларының материалын жүйе-жүйеге бөліп, саралаған кезде: «...1) мақалдар мен мәтелдер, жорамалдар мен жұмбақтар; 2) әдет-ғұрып, махаббат өлеңдері мен бесік жырлары, жоқтау өлеңдер; 3) ертегілер, мысалдар, перілер жөніндегі әңгімелер, ескі нанымдар, арбаулар; 4) халық медицинасы, бақсылар, көз байлаушылар, арбаушылар, олардың жын шақыру белгілері т.б.; 5) қазақ пен қырғыздың шығуы жайындағы тарихи материалдар, үлкен орданың пайда болуы, тұрғын мекені атап көрсетілген қазақ рулары жөніндегі кесте (шежіре); 6) батырлар жыры, аңыздар, аңыз әңгімелер; 7) үйленумен байланысты көңілді жайда айтылатын салт, жора өлеңдері, өлген адамды жерлеумен байланысты салт, жырлар, ас т.б. жазып алынғандығын атап көрсетті. Осыдан кейін ауыз әдебиетінің жиналуға тиісті материалдарының тақырыбы кеңейе береді. Эпос, мақал-мәтел, ертегілер жер-жерден көп жазылып алынады. Дегенмен алғашқы кезде жинаушылардың кейбіреулері Г.Н.Потанин сияқты 1917 жылғы төңкеріске дейінгі түркітанушылардың жазған жобасы мен бағдарламасына ғана сүйенеді. Онда ауыз әдебиетінің тәуір деген үлгілерін сұрыптау, жинау жайы көрсетілмеген болатын. Ә.Диваев жинаған материалдардан экспедицияға қатысқан адамдарды ақындар шеберлігін зерттеу ісіне жұмылдырғанын анық көруге болады. Ә.Диваевтың фольклор материалдарын жинау жұмысындағы негізгі мақсаты «Қазақтың жанды бейнесін барлық жағынан көрсетуге» ұмтылу болатын. Мәселен, экспедиция кезінде А.В. Затаевич жазып алған «Қобыланды», «Ақ қайың», «Дударай», «Көрұғлы», «Шалқар көл» сияқты өлеңдердің ішінде неше түрлі атаулар келтірілген: «... гүлдер, жүктеу/скачать 2.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|