Ќазаќстан республикасы денсаулыќ саќтау министірлігі
жүктеу/скачать 3.66 Mb.
|
| Басты экзокриноциттер негізінен бездің денесі мен түбінде орналасады. Бұл жасушалардың дөңгелек пішінді ядролары жасушаның орталық аймақтарында орналасады. Жасушаның базальдық бөлігіне айқын базофилиялық қасиет тән. Жасушаның апикальды бөлігінде белокты секреттің түйіршіктері байқалады. Базальды бөлікте жасушаның жақсы жетілген синтетикалық аппараты қоныс тепкен. Апикальды бетінде қысқа микробүрлері бар. Секреторлық түйіршіктердің диаметрі – 0,9-1мкм. Басты жасушалар профермент (зимоген) – пепсиногенді бөліп шығарады. Ол тұз қышқылының қатысуымен ферменттің белсенді түрі – пепсинге айналады. Сүттің ақуыздарын ыдырататын химозин де басты жасушаларда түзіледі деген болжам бар. Басты жасушалардың секрециясының әртүрлі фазаларын зерттеу барысында секрет түзу мен жинаудың белсенді фазасында бұл жасушалар үлкен көлемді болып, онда зимоген түйіршіктері жақсы анықталатындығы белгілі болды. Секрет бөлінген соң жасушаның көлемі мен түйіршіктердің мөлшері олардың цитоплазмасында әжептәуір азаяды. Кезбе нерв тітіркенген кезде жасушалар пепсиногеннің түйіршіктерінен тез босанатындығы тәжірибе жүзінде дәлелденген.
Париетальды жасушалар сәулелік микроскопта оңай ажыратылады. Өйткені олар көлемі жағынан ең ірі жасуша болып келеді, басты жасушалардың базальды бөліктеріне жанаса жеке-жеке орналасады. Олардың цитоплазмасы оксифильді, конго-рот бояуымен қанық сарғыш-қызыл түске боялады, ядросы орталық бөлігінде орналасқан дөңгелек пішінді болып келеді. Электронды микроскопиялық деңгейде париетальды жасушалардың ерекшеліктеріне жасушаішілік секреторлық түтікшелер жүйесінің болуы жатады. Жасушалардың апикальды бетінен түтікшелердің қуысына көптеген микробүрлер шыға орналасады. Бұл түтікшелер жасушааралық түтікшелерге ұласып, одан әрі мүшенің қуысына ашылады. Түйіршікті эндоплазмалық тор нашар дамыған, бірақ митохондриялардың саны мол болады. Бұл жасушалар тұз қышқылының компоненттерін, Н+ және С1− иондарын жекелеп өндіреді. Олармен бірге В12 витамінің сіңірілуіне қажетті ішкі Касл факторын да бөледі. Иондардың бөлінуінде ерекше мембраналық ақуыздар қызмет атқарады және бұл тасымал К иондарының көмегімен іске асырылады. Бұл үрдістердің жүруі үшін энергия күші жұмсалады, сондықтан париетальды жасушаларда митохондриялар саны мол болады. Бездерде шырышты жасушалардың екі түрі бар. Олардың біріншілері меншікті бездердің денесінде орналасып, кейде қосымша жасушалар деп те аталады. Жасушалардың базальды бөлігінде тығыздалған ядролары болады. Бұл жасушалардың апикальды бөлігінен көпген дөңгелек және сопақша түйіршіктер, митохондриялардың шағын мөлшері мен Гольджи кешені табылған. Екінші шырышты жасушалар меншікті бездердің тек мойынында ғана орналасады, сондықтан оларды мойындық мукоциттер деп те атауға болады. Бұл жасушалардың өзін екіге бөледі: мойындық мукоциттер және аз дифференцияланған эпителиоциттер. Шырыш өндіретін мойындық мукоциттердің жазықтанған, кей кезде қисық үшбұрыш пішінді ядролары жасушалардың табанында жатады. Бұл жасушалардың апикальды бөлігінде секреторлық түйіршіктер жайғасады. Мойындық жасушалар бөлетін шырыш негізгі бояулармен нашар боялады, бірақ муцикарминмен жақсы айқындалады. Асқазанның үстіңгі жасушаларымен салыстырғанда мойындық жасушалардың көлемдері кіші және құрамдарында шырыш тамшыларының мөлшері едәуір аз болады. Олардың секреті құрамы жағынан асқазанның безді эпителиі бөліп шығаратын мукоидті секреттен өзгеше болады. Аз дифференцияланған мойындық жасушаларда бездің басқа жасушаларындай емес, керісінше, митоз көріністері көбірек байқалады. Бұл жасушалар бездердің секреторлық эпителиінің де, асқазан шұңқырларының эпителиінде де регенерациясының көзі болып табылады. Олар төмен қарай өте баяу орын ауыстырады, ал жоғарғы эпителийдің алмасуы әрбір 4 тәулік сайын өтіп отырады. Жоғарыда айтылғандай, пилорикалық бездер асқазанның ұлтабарға ұласар аймағында орналасқан. Олардың саны 3,5 млн. шамасында. Пилорикалық бездер меншікті бездерден бірқатар белгілерімен ерекшеленеді: олар сирегірек орналасқан, әлдеқайда көбірек тармақталған, саңылаулары кең, көпшілігінің париетальдық жасушалары жоқ. Пилорикалық бездердің аяққы бөлімдері негізінен меншікті бездердің шырышты жасушаларын еске салатын жасушалардан тұрады. Олардың ядролары қабысыңқы және жасушалардың табанында орналасады. Бояудың арнаулы әдістерін қолданған кезде цитоплазмада шырыш айқындалады. Пилорикалық бездердің жасушалары дипептидазаларға бай болады. Пилорикалық бездер бөліп шығаратын секрет сілтілік реакцияға бейім. Бездердің мойынында сондай-ақ аралық-мойындық жасушалар қоныстанады. Олар бұған дейін асқазанның меншікті бездерінде сипатталған. Шырышты қабықшаның құрылысы пилорикалық бөлікте кейбір ерекшеліктерге ие: асқазан шұңқыршалары бұл аймақта асқазан денесіндегіден гөрі тереңірек және шырышты қабықшаның бүкіл қалыңдығының жартысына жуығын алып жатады. Асқазаннан шыға берісте бұл қабатта анық білінетін айналмалы қатпар бар. Оның пайда болуы пилорикалық сфинктерді құрайтын бұлшық етті қабықшаның қуатты айналмалы қабатына байланысты. Ал сфинктер тамақтың асқазаннан ішекке өтуін реттейді. Эндокриноциттерді сәулелік микроскопта ажырату мүмкін емес. Арнайы әдістер арқылы анықтау кезінде олардың пішіні жазықтанған, секреторлық түйіршіктері жасушалардың барлық көлеміне жайыла орналасқандығы байқалады. Бездің қуысына қарап орналасуына байланысты эндокриноциттерді екіге бөледі: «ашық» және «жабық». Бірінші жасушалардың апикальдық ұшы бездің қуысына шыға орналасады, ал екіншілерінің без қуысымен байланысы болмайды. «Ашық» жасушалар рецепторлық-секреторлық болып табылады, яғни РН-тың мөлшері, кейбір химиялық заттар олардың тітіркенуіне әкеледі де олар өзгерістерге тез жауап қайтара алады. Кейбір гормондардың ықпалы қалыпты эндокринді жолмен жеткізіледі, кейбіреулері паракринді жолмен әсер етеді. Асқазанда барлығы әртүрлі бездердің құрамында он шақты эндокриноциттер ажыратылады. Бездерде олар әрқилы орналасқан. Жасушалардың кейбіреулері меншікті, кейбіреулері кардиальды, кейбіреулері пилорикалық бездерде көбірек кездеседі. жүктеу/скачать 3.66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|