Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының Қауымдастығы к. Ж. Төребаева, М. Н. Есенғұлова психологиялық-педагогикалық диагностика

88
– тест қорытындысының тұтастай бірігіп таратылады жəне 
оның репрезентативтілігі тəжірибие арқылы құрылады. Сыртқы 
валидтіліктің ерекшелігі арнайы құрал-жабдықтарда қолданылады 
жəне тест белгілі бір тақырып көлемінде өткізіледі. Репрезентативті 
таңдаулар – тəжірибиенің нəтижесінің көрінуіне белгілі бір тұтас 
əсерін тигізеді. Репрезентативтілік жолдар сапалық жəне сандық 
мінездемелер арқылы байқалады жəне зерттеу нəтижесіне өз əсерін 
тигізеді.
Сандық негіздегі тəжірибиелік топтар тұтастай өз белгісін 
сақтайды. Топтардың сапалық сипаттамасы - əлеуметтік, 
демографиялық, интеллектуалдық, кəсіби жəне т.б. зерттеулер өз 
əсерін тигізеді. Репрезентативті таңдаулардың сандық белгілерінің 
құрылуы теоремалар арқылы іске асады. П. А. Чебышеваның 
репрезентативтік қателерді жою үшін мына формулаларды 
қолданған:
n = [ t2 W ( 1-W ) N ] / [ d2 N + t2 W/ 1-W/ ],
n = [ t2 W ] –эксперименталды өлшемнің саны.
t – коэффициенттің аз болатын қателері.
( d ) – белгілі P t қорытындыны бақылауда көрінетін көрсеткіш.
d – жіберілген қателардің өлшемі (0,06).
W – берілген жағдайлардың бөлімі (0,8).
( 1-W ) – белгісіз жағдайлардың бөлігі (0,2).
N – тұтастай біріккен сандардың саналуы.
Тапсырма. 
Бақылауға 
арналған 
объектінің 
минималды 
репрезентативтілігі, егер тұтастай бірігу - 5000 адам, тестілеу 
арқылы зерттеуге алынған адам - 0,8.
Берілгені: 
t=198; d=0,05; W=0,8 (0.9); 1-W=0,2 (0,1); N=5000.
Шешімі:
N – эксперименталды таңдау саны.
n=[1,98 2*0,8 (1-0,8) 5000] / [0,05 2*5000+1,98x2 0,8 (1-0,8) ]=235.
Жауабы: n=235 (135).
Ішкі валидтілік – мынадай жолдармен көрсетіледі, зерттелінуде 
қолданылатын тесттердің таңдалуы тəжірибеден өткізіледі. 
Валидтілік əдістемелерді, критерийлерді қолдану «мінездемелерді 
топтау» (балалардың, жас-өспірімдердің, ересек-əйелдердің, белгілі 
мамандардың топтамаларын жəне т.б. даму деңгейіне байланысты 
топтама жасау).
Нəтиже көрсеткіштерінің коэффициенттері корреляцияға 

89
негізделеді жəне алынған қорытындылардың əр түрлі топтардағы 
тесттердің валидтілігіне байланысты болады. 
Бақылауда қолданылған тесттердің аралық критерийлерін 
тесттердің көмегі арқылы шығарамыз (f-критерий) Фишера, 
t-критерий Стъюдента, v-критерий Уэлма.
Тапсырма.
Зерттеу объектісі тəжірибие арқылы таңдау оқуларына байланыс-
ты жүргізіледі (ОСО тест қолданамыз).
Берілгені:
1-топ (9 класс оқушылары-15 жаста). Сандық қолданылуы n=471. 
Орташа көрсеткіш Mx-3,75.
Ортаквадраттылық тоқтатылуы =1,4.
2-топ (10 класс оқушылары-16 жаста). Сандық қолданылуы 
n=178. Орташа көрсеткіш Mx-3,66.
Орта квадраттылық тоқтатылуы=0,8.
3-топ училищенің курсанттары-18 жаста. Сандық қолданылуы 
n=104. Орташа көрсеткіш Mx-3,20.
Ортаквадраттылық тоқтатылуы=1,1.
tp 1-2 = 0,82h/p
tp 2-3 = 5,75p
tp 1-3 = 7,86p
tp = 1,96
tp = (Mx1+Mx2)6|/ (n1-1) Q1 2+ /n2-1Q2 2/ 1/n1+1/n2) / (P1+n2-2);
Жауабы: n=649.
Тесттің сенімділігі мен валидтілігін практика барысында 
тесттерді қолдану жəне оларды өңдеу барысында осы теориялық 
білімді жан-жақты етіп бекітуге мүмкіндік береді.
Л. Тэрстон, 1931 жылы «Тесттің сенімділігі жəне валидтілігі» 
моногрфиясында, топтық тесттердің стандарттылығына өтініштер 
жасады, ал 50-жылдары С. Стивенстің (1956) жəне Г. Леонгардтың 
(1961) жұмыстарында тек факторларды талдау ғана емес, сонымен 
бірге дисперсионды талдаулар мен шкала теорияларын жарыққа 
шығарды.
Психологиялық диагностика – жеке баламен немесе топтың 
психологиялық даму деңгейін, мектептегі оқуға бейімделуін, мек-
теп жағдайларына қалыптасуын нақты бағалау үшін теорияны, 
əдіснаманы жəне əдісті қарастыру.
Валидтілік, дəлділік жəне сенімділік осы психодиагностикалық 
əдістемелердің негізгі талаптары болып келеді. Валидтілік арқылы 

90
зерттеуде қолданылатын əдістердің сəйкестігі негізінде бағаланып 
тұрған сапалылықты анықтайды. Дəлділік, зерттелініп отырған са-
па лы лықтың айырмашылықтарын таба алуын көрсетеді. Мысалы, 
сауалнама əдісінде немесе сұрақнама əдісінде балаға беріліп отырған 
сұрақтарға «жоқ» немесе «ия» деп жауап беруі осыған дəлел. 
Сенімділік – осы əдістерді қолдану кезінде бір нəтижеге алып 
келуі. Балалар психодиагностикасының практикасында тек валидті, 
яғни дəл жəне сенімді əдістер қолданылуы керек, себебі, дұрыс емес 
мəліметтер мен қорытындыларда қателердің жіберілуі мүмкін. Со-
нымен бірге, балалардың оқуға бейімделуінің қабілеттілігі жəне 
мектептегі жағдайға жетілдірудің жобалары əрбір сауалнамада да-
мып отырады. Балалардың бейімделу қабілеттерін жақсарту үшін 
қойылатын сұрақтарды оларды дамыту шарттарына көп назар аудары-
лады. Кейбір кездерде оларға қолданылған психологиялық тесттердің 
қорытындысында ең төменгі көрсеткіштерді көрсеткенімен, дұрыс 
дамып, тəрбиеленуінің арқасында өзінің құрдастарына тез жетеді. 
Бүкіл психодиогностикалық əдістемелерді балаларға қолдану 
алдындағы қабылдау мен талдаудың негізгі кезеңдері мыналар:
- берілген əдістеме арқылы зертелінетін сапаның немесе 
қасиеттердің нақты анықтамасы;
- объективті белгілердің жүйесін таңдау. Олардың негізінде 
балаларға сəйкес сапалылықтың жəне қасиеттердің бойында болу-
ын көрсету;
- таңдалған амалдарды белгілеу.

жүктеу/скачать 4.16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: