Резолюция международной научно-практической конференции

(Уральск, 14-15 июля 2009 г.)

Река Урал – ныне единственная в Европе незарегулированная в своем нижнем течении река, где сохранились естественные местообитания ценных пород рыб.

В 30-е годы Центральным институтом осетрового хозяйства было начато изучение условий развития осетровых в бассейне р. Волги, дающей наибольшее количество этой ценной промысловой рыбы. Но, к концу 60-х многие нерестилища здесь оказались выведенными из строя. Развитию осетровых был нанесен серьезный ущерб. Одновременно повысился удельный вес р. Урал в воспроизводстве осетровых рыб. На единицу объема стока р.Урал дает в 10 раз больше осетровых, чем р.Волга. Несмотря на то, что Урал несет воды в 25 раз меньше, чем Волга, он играет огромную роль в опреснении северо-восточных мелководий Каспийского моря и поддержании там условий для развития кормовой базы и молоди рыб. В 70-е годы р.Урал давала треть мировых уловов осетровых – до 100 тыс.ц в год, в том числе 90% мировых уловов севрюги. К концу 70-х годов доля Урала в мировых уловах осетровых достигла 30-35 %, а с учетом ее маловодности за Уралом закрепилась слава самой рыбной реки умеренных широт северного полушария. Этой славой он обязан тому, что во второй половине 20 века он оказался единственной в мире рекой с полностью сохранившимися естественными нерестилищами таких видов осетровых как белуга, русский осетр, шип, севрюга. В настоящее время численность проходных осетровых, входящих в воды Урала на территории области катастрофически сократилось. Причин резкого сокращения численности осетровых много. Среди них основная – массовое браконьерство, порожденная большим спросом на икру и общим экономическим спадом на селе. Если остановить истребление осетровых браконьерами, проводить мероприятия по искусственному воспроизводству, создать воспроизводительные участки на наиболее ценных нерестилищах и зимовальных ямах в области, то Урал может вернуть себе славу самой рыбной реки Европы.

Участники конференции, заслушав и обсудив доклады ученых Западно-Казахстанского аграрно-технического университета им. Жангир хана, Астраханского государственного технического университета, специалистов Комитета рыбного хозяйства Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан, депутатов Сената и Мажилиса Парламента Республики Казахстан, ученых Института степи УрО РАН, других ведомств, вузов, специалистов производственных организации,

-отмечая продолжающееся развитие процессов сокращения численности осетровых рыб в бассейне реки Урал;

-руководствуясь позицией и решениями международного природоохранного сообщества относительно важности охраны осетровых и их искусственного воспроизводства и законодательством Казахстана в этом аспекте;

- учитывая тенденции усиления ихтиологических исследовании и мероприятий по искусственному воспроизводству осетровых;

- сознавая усиление наряду с этим антропогенного пресса и влияния бизнес структур на территории бассейна р. Урал и их рыбных запасов;

- стремясь к сохранению и воспроизводству осетровых в среднем течении р.Урал,

1. 
   считать первоочередной задачей разработку «Государственной программы сохранения генофонда осетровых и развития товарного осетроводства»;
   
2. 
   обратиться в Парламент РК с просьбой провести парламентские слушания по вопросу о состоянии популяции осетровых, в частности по проблеме их искусственного воспроизводства в среднем течении реки Урал;
   
3. 
   расширить казахстанско-российское сотрудничество по созданию трансграничных особо охраняемых природных территорий в бассейне р. Урал;
   
4. 
   поддержать создание межгосударственного комитета по управлению природопользованием и охраной р. Урал, основными вопросами которого являются поддержание крупнейшей европейской популяции осетровых, сохранение пойменных лесов;
   
5. 
   усилить государственный контроль за использованием и воспроизводством рыбных ресурсов;
   
6. 
   внести в рыбоохранное законодательство сооветствующие изменения;
   
7. 
   рассмотреть вопрос о строительстве в г. Уральске Западно-Казахстанской области осетрового рыбоводного завода;
   
8. 
   проработать вопрос о создании «Центра мониторинга биоразнообразия» на базе Западно-Казахстанского аграрно-технического университета им. Жангир хана для координации работы, обмена опытом, проведения научных исследовании, научных конференции и обучения кадров;
   
9. 
   Западно-Казахстанскому филиалу «Научно-производственный центр рыбного хозяйства» Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан совместно с Институтом степи УрО Российской академии наук провести экспедиционное обследование нерестилищ и зимовальных ям в среднем течении реки Урал;
   
10. 
    обратить внимание международных донорских организаций, фондов и представителей бизнеса для обеспечения финансовой поддержки проектов по восстановлению численности осетровых;
    
11. 
    призвать СМИ шире пропагандировать программы по сохранению осетровых;
    
12. 
    МОН РК, МСХ РК решить вопрос о целевой подготовке научных кадров по рыбному хозяйству в передовых вузах мира.
    

Во время работы конференции были обсуждены наиболее актуальные проблемы развития фундаментальных и прикладных исследований естественного и искусственного воспроизводства осетровых в среднем течении реки Урал, намечены пути и перспективы международного и межрегионального сотрудничества в данной области, сформулированы рекомендации и предложения для ряда государственных, научных и общественных организации.

Резолюция обсуждена и принята на пленарном заседании международной научно-практической конференции «Проблемы воспроизводства осетровых в среднем течении реки Урал, и пути их решения», 14 июля 2009 г.

«Жайық өзенінің ортаңғы ағысында бекіре тұқымдас балықтардың көбею мәселесі және оны шешу жолдары»

атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның

(Орал, 2009 жыл 14-15 шілде)

Жайық өзені – балықтардың құнды тұқымдарының табиғи мекендері сақталған, өзінің төменгі ағысында реттелмеген Еуропадағы жалғыз өзен.

XX ғасырдың 30–шы жылдары бекіре шаруашылығының Орталық институты осы құнды балықтың ең көп мөлшерде өнімін беретін Еділ өзені бассейнінде бекіре тұқымдас балықтардың даму жағдайларын зерттей бастады. Бірақ, 60-шы жылдардың соңында осы аймақтағы уылдырық шашатын орындар істен шығып қалды. Бекіре тұқымдас балықтардың дамуына елеулі зиян келтірілді. Сонымен қатар, бекіре тұқымдас балықтардың көбеюінде Жайық өзенінің алатын үлестік салмағы өсті. Жайық өзені ағын көлемі бірлігіне бекіре балықтарын Еділ өзенінен 10 есе артық береді. Жайық өзені Еділ өзенімен салыстырғанда суды 25 есе аздау әкелетіндігіне қарамастан Каспий теңізінің солтүстік-шығыс тайыз су аймағының тұшыландыруда және азықтық қор мен балық шабақтарының дамуына жағдай қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. 70–ші жылдары Жайық өзені дүниежүзілік бекіре тұқымдас балық аулауда бірден үш бөлігін беріп отырды, жылына 100 мың центнерге дейін, соның ішінде сүйрік балығын дүниежүзілік аулаудың 90% құрады. 70-шы жылдардың соңына қарай Жайық өзенінің дүниежүзілік бекіре тұқымдас балық аулауда үлесі 30-35% жетті, ал оның аз сулылығын ескере отырып Жайық өзеніне солтүстік жартышардың қоныржай белдеуінің ең балықты өзені атағы бекітілді. Осы атақты алуының басты себебі 20 ғасырдың екінші жартысында оның қорытпа, орыс бекіресі, пілмай, сүйрік секілді бекіре тұқымдас балық түрлерінің толық сақталған табиғи уылдырық шашатын орындары бар дүние жүзіндегі жалғыз өзені болуында. Қазіргі кезде облыс аймағында Жайық өзеніне кіретін өтпелі бекіре тұқымдас балықтардың саны қауіпті деңгейге кеміді. Бекіре тұқымдас балықтардың санының тез кемуінің себептері көп. Соның ішіндегі негізгісі: ауыл жағдайының жалпы экономикалық төмендеуі мен уылдырыққа деген үлкен сұранысқа негізделген жалпылай қарақшылық балық аулау. Егерде қарақшылықпен бекіре балықтарын жоюды тоқтатса, оларды жасанды жолмен көбейту бойынша іс-шаралар өткізілсе, облыстың ең бағалы уылдырық шашатын орындарында және қыстау шұнқырларында көбейту аймақтарын ұйымдастырса, онда Жайық өзені, өзіне, Еуропадағы ең балықты өзен - атағын қайтарады.

Конференцияға қатысушылар Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті, Астрахань мемлекеттік техникалық университеті ғалымдарының, Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Балық шаруашылығы комитетінің мамандарының, Қазақстан Республикасы Парламент Сенаты мен Мәжілісі депутаттарының, РҒА ОрБ Дала институты ғалымдарының, басқа да ұйымдар, жоғарғы оқу орындары, өндірістік кәсіпорындар мамандарының баяндамаларын тыңдап және талқылай отырып:

- Жайық өзені бассейнінде бекіре балықтарының санының кему үрдісінің жалғасуына тоқтала отырып;

- халықаралық табиғат қорғау қауымдастығының бекіре балықтарының қорғау және олардың жасанды көбейту маңыздылығы бойынша көзқарасы мен шешімдері және осы бағыттағы Қазақстан заң жүйесін басшылыққа алып;

- ихтиологиялық зерттеулер және бекіре балықтарының жасанды көбейту бойынша нығаю тенденцияларын ескере отырып;

- соңымен қатар, антропогендік қысым және бизнес құрылымдарының Жайық өзені бассейіні аймағына және оның балық қорына әсерінің күшеюін сезіне отырып;

- Жайық өзенінің ортаңғы ағысында бекіре тұқымдас балықтарын сақтауға және оларды көбейтуді қолдап, төмендегілерді,

1. 
   «Бекіре тұқымдас балықтары генофондын сақтау және тауарлық бекіре шаруашылығын дамыту мемлекеттік бағдарламасын» құрастыруды алдынғы қатардағы міндет деп есептеу;
   
2. 
   бекіре тұқымдас балықтары популяциясы жағдайы, соның ішінде жеке Жайық өзенінің ортаңғы ағысында бекіре тұқымдас балықтарын жасанды көбейту мәселесі бойынша парламенттік отырыс өткізу өтінішімен ҚР Парламентіне сұраныс жасау;
   
3. 
   Жайық өзені бассейнінде ерекше қорғалатын шекараралық табиғи аймақтар ұйымдастыру бойынша қазақстан-ресейлік ынтымақтастықты кеңейту;
   
4. 
   негізгі сұрақтары ірі еуропалық бекіре тұқымдас балықтар популяциясын сақтау, жайылма ормандарын қорғау болып есептелетін Жайық өзенінің табиғатын пайдалану және оны қорғау бойынша халықаралық комитетін ұйымдастыруын қолдау;
   
5. 
   балық қорларын пайдалану және көбейтуде мемлекеттік бақылауды күшейту;
   
6. 
   балық қорын қорғау заңнамасына қажетті өзгерістер енгізу;
   
7. 
   Батыс Қазақстан облысының Орал қаласында бекіре балық өсіру зауытын салу жөнінде сұрақты қарастыру;
   
8. 
   Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университетінің жанында «Биотүрлілік мониторингі орталығын» ұйымдастыру сұрағы бойынша жұмыстарды үйлестіру, тәжірибе алмасу, ғылыми зерттеулер, конференциялар өткізу, мамандарды оқыту үшін жұмыстану;
   
9. 
   Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Балық шаруашылығы комитетінің «Балық шаруашылығының ғылыми-өндірістік орталығы» Батыс Қазақстан филиалына РҒА ОрБ Дала институтымен бірлесіп Жайық өзенінің ортаңғы ағысында бекіре тұқымдас балықтарының уылдырық шашатын орындары мен қыстау шұнқырларын экспедициялық зерттеу өткізу;
   
10. 
    бекіре тұқымдас балықтарының санын қалпына келтіру бойынша жобаларды қаржылық сүйемелдеуді қамтамасыз ету үшін халықаралық қаржылық үйымдардың, қорлардың және бизнес өкілдерінін назарын аудару;
    
11. 
    бұқаралық ақпараттық құралдарын бекіре тұқымдас балықтарын сақтау бойынша бағдарламаларды кеңінен насихаттауға шақыру;
    
12. 
    ҚР БЖМ, ҚР АШМ әлемнің алдыңғы қатарлы жоғарғы оқу орындарында балық шаруашылығы бойынша ғылыми кадрларды мақсатты дайындау бойынша сұрақты шешу.
    

Конференция жұмысы барысында Жайық өзенінің ортаңғы ағысында бекіре тұқымдас балықтарын табиғи және жасанды көбейтудің іргелі және қолданбалы зерттеулері дамуының ең өзекті мәселелері талқыланды, осы бағыттағы халықаралық және аймақаралық ынтымақтастықтың болашағы мен жолдары белгіленді, мемлекеттік, ғылыми және қоғамдық ұйымдарға ұсыныстар жасалды.

Қарар 2009 жылдың 14 шілдесінде «Жайық өзенінің ортаңғы ағысында бекіре тұқымдас балықтардың көбею мәселесі және оны шешу жолдары» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның пленарлық отырысында талқыланып, қабылданды.

СОДЕРЖАНИЕ

Введение…………………………………………………………………………….	3
Приветственное слово ректора Западно-Казахстанского аграрно-технического университета имени Жангир хана профессора Бозымова К.К……………………………………………………………………………………	4
Приветственное слово заместителя акима Западно-Казахстанской области Салыкова Е.Г...............................................................................................................	6
Сарсемалиев Г.А. Проблемы сохранения и рационального использования биологических ресурсов Каспийского моря………………………………………	7
Курмангалиев Р.М., Онаев М.К. Гидроэкологические проблемы трансграничных водотоков Урало-Каспийского бассейна и пути их решения…….…………………………………………………….................................	10
Пономарев С.В., Пономарева Е.Н. Анализ основных антропогенных факторов влияющих на состояние популяции осетровых рыб Каспийского бассейна…………………………………………………………………………….	15
Лазаренко О.В. Перспективы размещения осетровых заводов в среднем течении реки Урал…………………………………………………………………	22
Чибилёв А.А. История формирования ихтиофауны Урало-Каспийского региона……………………………………………………………………………...	24
Чибилёв А.А., Сивохип Ж.Т. Бассейн р.Урал как еврорегион устойчивого территориального развития………………………………………………………...	32
Ким А.И., Курманов Б.А. Состояние естественного воспроизводства осетровых рыб в среднем и верховьях нижнего течения р.Урал………………...	39
Курманов Б.А, Ким А.И. Влияние гидрологического режима среднего и верховьях нижнего течения р.Урал на эффективность естественного воспроизводства промысловой ихтиофауны…………………………………….	44
Мурзашев Т.К., Сариев Б.Т. Современное состояние естественных водных биоресурсов Западно-Казахстанской области и перспективы их использования………………………………………………………………………	50
Ахмеденов К.М. Устойчивость структуры землепользования территории Волго-Уральского междуречья (в пределах ЗКО)……………………………….	56
Нагиева А.Г., Кучеров В.С. Лиманное орошение и плодородие почв………..	71
Кучеров В.С., Гумарова Ж.М. Экология поймы реки Урал при различном водном режиме……………………………………………………………………..	74
Корякина О.В. Направления совершенствования эффективности сельскохозяйственного производства…………………………………………….	78
Мурзашев Т.К., Нуржанова Ф.Х., Лукманова Ж.Г., Сидихов Б.М, Сариев Б.Т. Паразиты отдельных видов рыб водохранилища на реке Барбастау…………………………………………………………………………….	81
Кереев Я.М., Мурзашев Т.К., Киреева Б.К., Нуржанова Ф.Х., Лукманова Ж.Г., Сидихов Б.М, Сариев Б.Т. Анализ эпидемиологической ситуации по описторхозу в ЗКО………………………………………………………………….	84
Сергалиев Н.Х., Ахмеденов К.М. Проблемы геоэкологического состояния малых рек Западно-Казахстанской области………………………………………	87
Сергалиев Н.Х., Шукуров М.Ж.,Туменов А.Н., Сариев Б.Т. Выращивание молоди русского осетра и шипа Урало-Каспийской популяции в бассейнах…..	93
Фомин В.П., Невзоров Г.Г. Туристік-өлкетану экспедициясы – оқушылардың экологиялық тәрбиесінің бір түрі...............................................................................	97
Резолюция…………………………………………………………………………...	119
Қарар ......................................................................................................................	121