Хабарлау, мәлімдеу мақсатында қолданылатын құрылымдар

• 
  ... туралы сізді хабардар етеміз.
  
• 
  ... ұйым хабарлайды.
  
• 
  ... сізге хабарлаймын.
  
• 
  ... туралы сізге мәлімет жеткіземін.
  
• 
  ... туралы баяндаймын.
  
• 
  ... туралы мәлімдеймін.
  

19. 
    Қалыптасқан құрылымдар:
    

• 
  көмек көрсету.
  
• 
  тексеріс жүргізу.
  
• 
  тез арада хабарлаңыз.
  
• 
  қажетті жағдай жасаңыз.
  
• 
  ұсыныс қабылданды.
  
• 
  жөнелтуге дайындаңыз.
  
• 
  шешім қабылдаңыз
  
• 
  ақпарат беріңіз.
  
• 
  қоғамдық пікір.
  

10. Мекемеге немесе жеке қызметкерге келіп түскен хатқа жауап қайтарған кезде бірінші жолдың ортасына «Сізден 12. 07. 2006 ж. № 1970 нөмірмен келіп түскен хатқа орай» деп атап көрсетілуі керек.

11. Ресми қабылданған қаулы я шығарылған жарлық т. б. ресми құжаттардың негізінде, оның орындалу орындалмауы жөнінде немесе сол құжат бойынша іске асырылып жатқан шаралар жөнінде дайындалған іс қағаздарында немесе ұйым, мекеме басшысы нұсқауларының орындалу барысына орай жазылған іс қағаздарында алғашқы құжат туралы айтылуы керек. Мысылы, «Қазақстан Республикасы Президентінің 12. 07. 2006 ж. ... туралы шығарылған Жарлығына сәйкес» немесе «Білім және ғылым министрінің 15. 10. 2006 ж. ... жөніндегі нұсқауына сәйкес» т. с. с.
Іс құжаттары – қарым – қатынас жасаудың тәсілі.

Бізге белгілі, әдеби тілдің бес негізгі стилі бар: ғылыми, ресми – іс қағаздары, публицистикалық, көркем әдебиет (кітап стильдері) және ауызекі сөйлеу тілінің стилі.

Бұлай бөлудің бірнеше негізі бар. Біріншіден, бұлар тілдің қоғамдық қызмет аясына жатады. Іс құжаттары тілі үшін мұндай қызмет аясында құқықтық қатынастар саласы, яғни, басқару саласы жатады. Бірақ мұнда құқықтық қатынастар мемлекетаралық қатынастарда, мемлекеттің өз адамдарымен және олардың бірлестіктерімен, сондай – ақ мекемелер мен оқу орындары ішіндегі азаматтар мен оқытушылар арасындағы ресми қатынастар және шаруашылық субъектілерінің арасындағы ресми қатынастарда орын алады. Осыған байланысты іс – құжаттары стилінің үш түрі ажыратылады. Олар: дипломатиялық, заң шығарушылық және күнделікті іс жүргізу стильдері.
Ресми іс жүргізу стилі

Дипломатиялық стиль

Заң шығарушы стиль

Күнделікті іс жүргізу стилі

Екіншіден, ресми іс жүргізу стилі әлеуметтік сананың ерекше формасы – құқықтық санамен сәйкеседі. Біздің әрқайсымыз белгілі бір дәрежеде өз құқығымыз туралы, мысалға отбасы қарым – қатынасындағы міндеттемелерімізбен жауапкершіліктеріміз туралы білеміз. Мұндай құқықтық нормаларды тәжірибе жүзінде меңгеруіміз бізге басқа адамдармен қатынас жасауға мүмкіндік береді. Адамдарды басқару, заңдар, ережелер, жарғылар негізінде, сондай – ақ моральдық – этикалық ұйғарымдар мен тыймдар негізінде жүргізілгендіктен, басқарушы үшін құқықытық және моральдық нормаларды білу ерекше мәнге ие болады.

Іскерліқ қатынастың өзіндік мәні, әсіресе, нақты түрде жазба мәтінде, құжаттарда көрінеді. Сондықтан қандайда бір қызметтің өзі белгілі бір құжаттарды толтыра білу міндеттерін және түрлі жанрдағы қызметтік қарым – қатынастарды кәсіби түрде игеру қажеттігін талап етеді.
ХVІІІ ғасырдағы іс қағаздары стилінің грамматикалық ерекшеліктері.

ХVІІІ ғасырдағы ресми іс қағаздар тілінде тек зат, құбылыс атаулары ғана емес сын есім, етістік үстеу сөздер де араб – парсы сөздерімен берілген.

Мысалы: Атғақ – бірауыздан, ғаяндур – аян, махзун қылдыңыз – мені қапа қылдыңыз, ғадаулік қылу – жаулық қылу, офат лынды – опат болды. Шылаулардың қолданылуында біркелкілік жоқ: арабша уа, һәм шылаулары өте жиі қолданылған. Мен шылауының орнына бірлән, иле, илән шылаулары қолданылған. Шейін, дейін шылауларының орнына ше шылауы қолданылады. Мысалы, бұ уақытқа ше.

Синтаксистік құрылымының негізгі ерекшелігі – сөйлемдердің шұбалаңқы, жіктері әрең ажыратылатындай түрде келуі.

Жалпы ХVІІІ ғасырдағы ресми іс қағаздары сол кезеңдегі тілді көрсететін нұсқаға жатады. Бұл нұсқалардың құнды бір ерекшелігі – хатқа түскендігі, сондықтан да бұлар сол тұста қазақ даласында тілдің белгілі бір стилінің қандай сипатта болғанын қиналмай көрсететін материал болып табылады. Бұл кезеңдегі қазақ қоғамының әлеуметтік топтарын атайтын сөздер: хан, ханзада, қараша, (қарашы варианты да кездеседі) қара, ақ сүйек, құл, кұң, байғұс, кедей, батыр, бек. Сол кездегі билік иесін білдіретін хан сөзіне қарама – қарсы әлеуметтік топ қара, қараша, қараша халық атауларымен берілген. Ақ сүйек сөзіне антоним ретінде қара сөзі қолданылған. ХVІІІ ғасырда қазақ жерінде құл, күң ұстау, қолға түскен әскери тұтқындарды құл есебінде сату бар болғандықтан құл, күң сөздері номинативті мағынасында қолданылған.

Экономикалық жағынан тәуелді топтарды білдіретін атауларға кедей, жарлы, байғұс сөздері жатады. Қазір біз байғус сөзін сорлы, бейшара сөздерінің синонимі ретінде қолдансақ, ХVІІІ ғасырда бұл сөз әлеуметтік топтың атауын білдірген.

ХVІІІ ғасырда жазылған іс қағаздар тілінің жалпы халықтық тілінен айырмашылығы көп болды. Бұл туралы профессор М. П. Вяткин былай деп жазады: “Хандардың хаттарын жазған қазақтар емес татар молдалар – патша үкіметінің агенттері болатын… Мұнда татар элементтері басым, ал қазақ тіліне тән элементтер мүлде аз.

Орта Азия тілдеріне тән архаизмдер мен арабизмдер араласқан татар тілі хандар канцеляриясы практикасында ұзақ уақыт берік сақталып, ресми хат – хабарлардың барлығында қолданылды. Бұл тіл қазақ халқының көпшілік бұқарасына мүлде түсініксіз болды ”.

ХVІІІ ғасырда Патша үкіметі қазақ жеріне ислам дінін тарату саясатын ұстанды. Екатерина ІІ – нің 1783 жылғы указы бойынша мешіттер салынды, оған Қазан татарларының молдалары жіберілді. Олар соншама көбейіп, күшейіп, кей жерлерде жанұялық, азаматтық істерге билік айту правосына да қол сұқты. Ауылдағы оқу – ағарту ісі негізінен солардың қолдарында болды. “… ХІХ ғасырдың екінші ширегінен бастап патша үкіметі мешіт салу ісін тоқтатады. Кейін тіпті ислам діні патшаның отарлау саясатына кедергі келтіре бастайды, өйткені ислам дінінің күшейюі, қазақ арасында Орта Азия хандықтарының (оның арқа сүйер англия, Түркия мемлекеттерінің) ықпалын күшейтіп, мұсылман еместерге (“кәпірлерге”) қарсы идеологияны туғызу қаупі болғандықтан патша үкіметі әрі қарай бұл дінді қолдауды тоқтатады, тіпті христиан дінін уағыздап, қазақтарды шоқындыру ісін де ойластырады.” Осындай саяси, әлеуметтік жағдайлар қазақ тіліне, оның бір тармағы ресми іс қағаздар тіліне де әсерін тигізбей, із қалдырмай қойған жоқ.

ҰСЫНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

2. М. Қасымбеков. Қ. Әлімқұлов. Екі тілде іс жүргізу – Алматы. 1994 ж.

3.М. Қасымбеков. Қоғамдық – саяси терминдер мен атаулардың қазақ тілінде іс қағаздарын жүргізудің және құжаттардың дұрыс толтырудың анықтама сөздігі. - Алматы . 2001ж.

4.С. Әбдіманапов. М. Жамбеков. Синхронное делопроизводство на казахском и русском языках. Атамұра – Қазақстан 1994 г.

5.Скала Б. В. Скала Н. В. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу (мемлекеттік және ресми тілдерде іс қағаздарын жүргізудің үлгілері). Алматы. “ LEM ” 2001ж.

6. Ғ. Сапарғалиев. Заң терминдерінің түсіндірмелі сөздігі. Алматы “Жеті – жарғы”. 1995ж.

7. С. Шаталов. А. Шаталова. Правила оформления процессуальных документов. Москва. “ ИНФРА” 2001г.

8.А. Нұрмаханов. Т. Алпысбаев. Д. Қадыров. Ж. Рахимов. Терминологиялық жинақ. Алматы. 2002 ж.

9.Салагаев. В. Шалабай.Б. Іс қағаздарын жүргізу. (Составление деловых бумаг) . Алматы. «Раритет» .2003 г.

10. Ақанова.Д. Х. Алдашева. А. М. Ахметжанова. З. Қ. Қадашева. Қ. Қ. Сүлейменова. З. Д. Ресми – іскери қазақ тілі. (Грамматикалық түсінік). Алматы. «Арман». 2002 ж. І – ІІ кітап.

11. Ергазиева Н.И. «Формирование и развитие официально-деловой речи в казахском языке» автореф. Дисс. Канд. Филол.н.- Алматы, 1979г. 29 с.

12.Республика Казахстан. Закон о языках в Республике Казахстан от 11. 07.97.г. № 151-1.- Алматы: Жеті жарғы, 1997-48 с.

13.Президент РК. О расширении сферы употребления государственного языка в государственных органах. Указ №769 от 14.08.1998г.// САПП.-Алматы. 1998.- №28.- С. 60.

14.Қайдаров А.Т. Тіл тағдыры - ел тағдыры // Егемен Қазақстан.- 1998.-16 сәуір.

15.Алдашева А. Ахметжанова З. Қадашева Қ. Сүлейменова Э. Ресми іс қағаздары.- Астана. 2000. 216 б.

16.Касымбеков М. Словарь-справочник общественно - политических терминов и наименовании, ведения делопроизвоство и правильного заполнения документов на казахском языке. – Алма-Ата: Казахстан, 1992. 288 с.

17. Салагаев В. Шалабай Б. Іс қағаздарын жүргізу. Составление деловых бумаг: Учебное пособие.- Алматы: Раритет; Республиканский издательский кабинет казахской академии образования им. И. Алтынсарина, 2000. 208с.

18.Сыздықова Р. Емле және тыныс белгілері. – Алматы, 1996.

19. Салагаев В. Культура делового общения. Деловая риторика. Деловые документы: Учебное пособие. – Алматы: Раритет; Республиканский издательский кабинет Казахской академии образования им. И. Алтынсарина, 2000. 200 с.

20.Печникова Т.В., Печникова А.В. Документационное обеспечение деятельности организации. Учебное пособие. – М.: Ассоциация авторов и издателей «Тандем». Издательство ЭКМОС, 1998. 208 с.

21. Кирсанов М.В., Аксенов Ю.М. курс делопроизводства: Документационное обеспечение управления: Учебное пособие. –2-е изд. – М.: ИНФРА-М; Новосибирск: НГАЭиУ, 1998. 272 с.

22.Андреева В.И. Делопроизводство. Требования к документообороту фирмы. – М. 1996.

23.Документы и делопроизводство: Справочное пособие. – М. Экономика, 1991.

24. Кузнецова Т.В., Илюшенко М.П. Основы документоведения: Учебное пособие. – М., МГИАИ, 1988.

25. Стенюков М.В. Документы. Делопроизводство. – М.: ПРИОР,1995.

26. Деловое досье фирмы. – М.: ИВЦ Маркетинг, 1993. – 85 с.

27. Кузнецова Т.В. Делопроизводство в бухгалтерии. Практическое пособие. М. ЗАО «Бухгалтерский бюллетень», 1998. – 224 с.

28. Басаков М.И. Основы делопроизводства в вопросах и ответах: Учебное пособие. Ростов-на-Дону: «Феникс», 1997.-192с.

29. Составление и оформление служебных документов. Практическое пособие для коммерческих фирм. Под. ред. проф. Т. В. Кузнецовой. - М: ЗАО «Бизнес школа» Интел-Синтез». 1998. 192с.

30.Фриш Г.Л. Номенклатурная документация общеобразовательного учреждения.-М: УЦ «Перспективы». 1999. 160с

31.Павлюк Л.В. КиселеваТ.И. Воробьев Н.И. Справочник по делопроизводству, архивному делу и основам работы на компьютере. - СПБ: Издательский Торговый Дом «Герда», 1999. 304с.

32. Кушнаренко Н.Н. Документоведение.-К.:О-во «Знания», КОО,2001.-460с.

а) Мекемелер мен кәсіпорындарды тексеру кезіндегі өртке қарсы қызмет инспекторларының толтыратын құжаттарының үлгісін көрсетіңіз.

ә) Болған өрттің себебінен өкіметке келтірілген шығынның мөлшерін анықтау үшін толтырылатын құжаттың үлгісін көрсетіңіз.
2 - тапсырма.

а) Өрттің шығуына байланысты қылмыстың іс қозғау құжаттарының түрлерін көрсетіңіз.

ә) Шақыру хатының үлгісін жазыңыз.
3 -тапсырма

а) Бөгде бір азаматтың автокөлігін уақытша жүргізу үшін жазылатын қолхаттың үлгісін көрсетіңіз.

ә) Хабарламахат оның жазылу ережесі.

б) Бұйрық дегеніміз не? Бұйрықты шығаруға кім құқылы.

15-үй, 45 пәтерде тұратын Д. Қайратұлына

2006 жылдың 20 наурызында жасалған келісімге сәйкес Сіз электр энергиясын пайдалану төлемақысын ай сайын төлеп тұруға міндеттенгенсіз. Алайда келісімнің талаптары орындалмай отыр. 2006 жылдың 1 сәуіріне дейінгі сіздің қарызыңыз 180 000 (жүз сексен мың ) теңге.

Егер осы жылдың 15 сәуіріне дейін қарыз төленбесе, біз өз тарапымыздан электр энергиясымен қамтамасыз етуді тоқтатамыз.

Сондай – ақ, қарыз төленбеген жағдайда, сізге қатысты іс қозғалатынын және сот ісіне қатысты шығынды Сіз төлейтініңізді ескертеміз.

орынбасары Б.Жұманов

2006 жыл 20 наурыз.
3-жаттығу. Сөз тіркестерін аударыңыз.

Келісімге сәйкес, ай сайын, төлеп тұруға, міндеттену, келісімнің талаптары, сіздің тарапыңыздан, сіздің қарызыңыз, қарызыңыздың көлемі, өз тарапымыздан, іс қозғау, сот ісіне қатысты шығын.

1. Хабарламахат С.Сейфуллин көшесі, 7-үй, 15-пәтерде тұратын ...... жіберілген.

2. Өзара келісімшарт 2003 …. 14 ..... жасалған.

3. Келісімнің .........А. Жақыпұлы орындамай отыр.

4. Оның ........... көлемі 120 000 теңге.

5. Қарыз төленбеген жағдайда А. Жақыпұлына қатысты іс..........

6. Сот ісіне қатысты ....... А. Жақыпұлы төлейді.

7.Сондай-ақ, кәсіпорын ............. электр энергиясы тоқтатылады.

Б.Серікбаев мырзаға

2006 жылдың сәуірінде жасалған келісімшарт бойынша «Адал» акционерлік ашық қоғамы «Қарлығаш» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне әр айдың бесінші күні шикізат жеткізуге міндеттенген болатын.

2006 жылдың шілде, тамыз айларында «Адал» ААҚ келісімде көрсетілген мерзімде шикізат жеткізбегендіктен, 500 000 (бес жүз мың) теңге зиян шектік.

«Қарлығаш» акционерлік қоғамы 2006 жылдың 15 қыркүйегінен бастап өзара жасалған келісімшарттан бас тартатынын мәлімдейді.

«Қарлығаш» ЖШС – ның президенті Р. Бекболатова.

2006 жылғы 25 қараша

13. 
    Хабарламахат кімге арналған ?
    
14. 
    Екі кәсіпорын арасындағы келісімшарт қай кезде жасалған ?
    
15. 
    Келісімшарт бойынша "Адал" ААҚ кандай міндеттеме алған ?
    
16. 
    "Қарлығаш" ЖШС неліктен 500 мың теңге зиян шекті ?
    
17. 
    «Қарлығаш» акционерлік қоғамы неден бас тартатынын мәлімдеді ?
    
18. 
    Хабарламахатты кім жіберген ?
    

келісімшарт жеткізу

шағын шегу

шикізат бас тарту

зиян мерзімде

келісімшарттан бойынша

көрсетілген кәсіпорын


8-жаттығу. Хабарламахат үлгісімен танысыңыз

Алматы қаласы, Әуезов көшесі,

45 үй, 18 пәтерде тұратын

Б. Қадыров мырзаға

2006 – 2007 оқу жылындағы 3 семестрдің төлемақысы келісімде көрсетілген мерзімде төленбегендіктен, қызыңыз Айман Қадырова сессияға жіберілмейді.

1 ай мерзім ішінде оқу төлемақсы төленбесе, қызыңыз Айман Қадырованың оқудан шығарылатынын мәлімдейміз.
Абылай хан атындағы Қаз ХҚ және

ӘТУ – нің ректоры С.А. Қалиев

2006 ж., 20 ақпан
келісімшарт бойынша — по договору

міндеттену — обязываться, взять обязательство

зиян шегу — понести убыток

бас тарту — отказываться
9-жаттығу. Сұрақтарға жауап беріңіз.

13. 
    Хабарламахат кімге жіберілген ?
    
14. 
    Келісімшарт қашан жасалған ?
    

3. 
   Келісімшарт бойынша Б.Кеңесбаев қандай міндеттеме алған ?
   

15. 
    Неліктен А.Кеңесбаева қысқы сессияға жіберілмейді ?
    
16. 
    Университет ректоры Б.Кеңесбаевқа не туралы мәлімдейді ?
    
17. 
    Хабарламахатты жіберуші кім ?
    

Шикізат жеткізу, міндеттеме алу, келісімшарт бойынша, көрсетілген мерзім, келісімшарттан бас тарту, Оспанованың оқуы үшін, хабарламахат жіберу, сессияға жібермеу, оқудан шығару, хабарламахат алу, хабарламахат арқылы хабарлау.

18. 
    Себеп бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем. Неліктен ? Не себепті?
    

бұйрық + (ген) + дықтан

райы (қан) (діктен)

(кен)

Бәрі жиналмаған + дықтан, жиналыс уақытында өтпеді.

1. Кәсіпорын өкілі келмеді. Сондықтан келісімшарт жасалмады.

2. Ол оқу төлемақысын төлемеді. Сондықтан оқудан шығарылды.

3. Сенімхат нотариалдық кеңседе куәландырылмады. Сондықтан ол өз күшін жояды.

4. Жұмысқа қабылдау туралы бұйрық шықпады. Сондықтан мен жұмысқа әлі кіріскен жоқпын.

5. Олар шикізатты уақытында жеткізбеді. Сондықтан біз келісімшарттан бас тартамыз.

6. Сіздің тарапыңыздан талапарыз түспеді. Сондықтан біз ешқандай шара қолдана алмаймыз.

7. Келісімшарт талаптары орындалмады. Сондықтан біз сотқа талапарыз жаздық.

9. 
   Оның еңбекақысы жоғары — кездесу ұзаққа созылмады
   болғандықтан.
   
10. 
    Олар кездесуге уақытында — қазір осы мәселені көтеріп келгендіктен. отырмыз
    
11. 
    Біз бұрын фирма басшысына — басқа қызметке ауыспады
    өтініш білдіргендіктен
    
12. 
    Кейбір қызметкерлер жұмыс — қала әкімі мәжіліске кешігіп келді
    тәртібін ұдайы бұза бергендіктен
    

5. 
   Ол келесі жылы зейнеткерлікке – оған үстемақы қоспады шығатындықтан
   
6. 
   Қабылдауда адамдар көп – біріші рет ескертулер алды болғандықтан
   

9. 
   Жүргізілуге тиіс, арқылы төлемақы, оқу үшін, "Бақыт" коммерциялық банкі.
   
10. 
    Біз, міндеттенеміз, тауарды, уақытында, көрсетілген, жеткізуге.
    
11. 
    Талаптар, сәйкес келеді, 1998 жылғы 18 наурызда, келісімшартка, қол койған.
    
12. 
    Келісілген, төленбеген, сома, жағдайда, талапарыз, сотқа, мәжбүр, беруге, боламыз.
    

Етістіктің жіктік

бұйрық + са, се, + жалғауы

райы

9. 
   Сіздер шикізатты уақытында жеткізіп тұрсаңыздар, біз оның төлем-ақысын кешіктірмейміз.
   
10. 
    Егер мен келісімшарт талаптарын орындамасам, онда мен кінәлі боламын.
    
11. 
    Егер олар бізге ескертпесе, онда біз қайдан білеміз.
    
12. 
    Екі күн ішінде сіздерден жауап алмасақ, біз сотқа арыз беруге мәжбүр боламыз.
    

Біз келісімшарт талаптарын орындаса ..., сендер шикізатты жеткізсе..., сен жылу төлемақысын төлемесе..., мен оған құттықтау жіберсе..., біз хабарламахат жазса..., сен сағат 3-те келсе..., сіздер келісімшарт жасаса..., сіз оған айтса....

9. 
   Студенттер оқу төлемақысын 1. Еңбек төлемақысы
   төлемесе, қысқартылады
   
10. 
    Келісімшарт бойынша жеткізі- 2. Екінші хабарламахат
    лім мерзімі көрсетілсе, жібереміз
    
11. 
    Құрылысшылар жұмысты 3. Біз шығынды өтеп
    уақытында аяқтамаса, беруіміз керек
    
12. 
    Олар біздің кінәмізден 4. Сол уақыттан
    зиян шексе, кешіктірмеу керек
    

3. 
   Бұл хабарламахат бармаса, 5. Олар оқудан шығарылады
   

2. «Ардагер» азық-түлік дүкенінің меңгерушісі Ғ.Асанованың атынан сүт өнімдерін өндіретін «Қайсар» ЖШС-ның президенті Дәулет Болатұлына хабарламахат жазыңыз. Өзара жасалған келісімшарт бойынша (20.04.2006 ж.) «Қайсар» ЖШС сүт өнімдерін күнделікті жеткізіп тұруға міндеттеме ал-ған. Бүл міндеттеме орындалмады. Осыған орай «Ардагер» азық-түлік дүкені 50 мың теңге зиян шекті. Шығынды «Қайсар» ЖШС өтеу керек. Өтемесе, сотқа талапарыз береді.

7. «Қоңырқаз» ЖШС-ның президенті Құрмет Болатұлының атынан "Болашақ" ААҚ-ның президенті Әнуар Асқарбекұлына хабарламахат жазыңыз. Өзара жасалған келісімшарт бойынша (01.02.2006 ж) «Болашақ» ААҚ әр айдың бірінші күні құстарға арналған жем жеткізуге міндеттеме алған. Келісімшарт талаптары орындалмады. «Қоңырқаз» ЖШС келісімшарттан бас тартады.
БҰЙРЫҚ
Бұйрық — қандай да бір міндеттерді (өндірістік немесе жеке құрам бойынша) шешу үшін мекеме басшысы шығаратын өкімдік кұжаттардың бірі.

Кәсіпорын жұмысын ұйымдастыру, қаржыландыру, жоспарлау, өнімді өткізу сияқты өндірістік мәселелерді шешуге бағытталған бұйрықтар негізгі қызмет бойынша бұйрық деп аталады. Ал азаматтарды жұмысқа қабылдау, жұмыстан босату, басқа жұмысқа ауыстыру т.б. сияқты мәселелерді шешуге бағытталған бұйрықтар жеке құрам бойынша бұйрық деп аталады. Барлық бұйрықтарда, ең алдымен, мекеменің атауы, күні, айы, жылы және бұйрық нөмірі көрсетілуі тиіс. Сосын "БҰЙРЫҚ" деген сөз және не туралы бұйрық екені жазылады.

Мысалы:

Штаттық кестеге өзгерістер енгізу туралы

Жұмысқа қабылдау туралы

Жұмыстан босату туралы

Уақытша ауыстыру туралы

Үстемақы белгілеу туралы және т.б.

Негізгі қызмет бойынша бұйрықтар жеке құрам бойынша бұйрықтардан бөлек нөмірленіп, жеке жүргізіледі.

Негізгі қызмет бойынша бұйрық мәтіні екі бөліктен түрады. Бірінші констатациялық бөлікте бұйрық беруге негіз болған дерек көрсетіледі. Ол мемлекеттік органдардың (үкімет, салық инспекциясы т.б.) нормативті құжаттары, директорлар кеңесінің, акционерлердің жалпы жиналысының шешімдері немесе өндірістік қажеттілік болуы мүмкін. Негізгі қызмет жөніндегі бұйрық негізі, әдетте, " ... байланысты ", " ... жүзеге асыруда", " ... жақсарту мақсатында ", " ... орындау мақсатында ", " ... жетілдіру мақсатында ", "... үшін ", "... сәйкес" деген сияқты тұжырымдаулармен басталады. Егер берілетін бұйрық түсіндіруді қажет етпейтін болса, констатациялық бөлік жазылмайды. Негізгі қызмет бойынша бұйрықтың екінші бөлігі өкімдік бөлік деп аталады. Ол " БҰЙЫРАМЫН " деген сөзден басталады. " БҰЙЫРАМЫН " деген сөз бас әріптермен жазылады. Бұйрықтың өкімдік бөлігінде кімге не тапсырылатыны, оның орындалу мерзімі көрсетіледі. Егер тапсырмалар бірнешеу болса, әр тармақ (пункт) азат жолдан басталады. Соңғы тармақта бұйрықтың орындалуын қадағалайтын жауапты адам көрсетіледі. Барлық бұйрықтардың мәтінінде етістік бұйрық райдың үшінші жағында жазылады.

Мысалы: жүргізілетін болсын, тыйым салынсын, қабылдансын, жүктелсін, босатылсын, белгіленсін, тағайындалсын, ауыстырылсын және т.б.

Жеке құрам бойынша бұйрықтар кадрлар бөлімінде дайындалады. Онда мекеме жұмысшыларының атқаратын қызметіне байланысты қабылданған шешімдер орын алады. Мұндай бұйрықтарда негіз (бұйрық шығаруға негіз болған құжат) бұйрық мәтінінен кейін көрсетіледі.

Мысалы: А. Алғожинның өтініші немесе факультет деканы

Г. Жалғабаеваның мәлімдемесі және т.б.

Сонымен қатар жеке құрам жөніндегі бұйрықтарда оның себептері көрсетіледі.

Мысалы:

- зейнеткерлікке шығуына байланысты

- кәсіпорынның жойылуына байланысты

- келісімшарт мерзімінің аяқталуына байланысты

- өз өтініші бойынша

- бала күтімі үшін демалыс алуына байланысты

- еңбек тәртібін ұдайы бұза бергендігіне байланысты

- ресми сапарға кетуіне байланысты

- себепсіз жұмыстан қалуына байланысты

- айрықша жұмыс жағдайлары үшін және т.б

Сондай-ақ күтпеген оқиғаларға (тасқын, сел, жер сілкінісі т.б) байланысты шығарылатын бұйрықтар төтенше жағдайға байланысты бұйрықтар деп ата-лады. Мұндай бұйрықтар төтенше жағдайға байланысты іс-әрекет, жұмыс тәртібін реттеу мақсатында беріледі. Онда лауазымды адамдарға жүктелетін міндет түрлері көрсетіледі. Ал қаржы-экономикалық, мәселен, жыл не-месе тоқсан қорытындысы бойынша ақшалай сыйлық тағайындау, еңбегі сіңген қызметкерлерді құттықтау сияқты мәселелерге байланысты көбінесе арнайы бұйрықтар беріледі.