Салық әкімшілігінің экономикалық мазмұны, мақсаты мен міндеттері

Салық әкімшілігінде салықтық басқару мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық басымдылықтарына қарай бейімделіп отырады. Барлық басқару процесі сияқты бұл басқарудың түрі де салық жүйесін тұтастай болжамдау мен салық жүйесінің дамуын бюджет жүйесімен және барлық экономиканы тұтастай біріктіре отырып, салықтық процестерді реттеуді, талдау мен бақылауды және жоспарлауды білдіреді.

Салық әкімшілігінің экономикалық мазмұнына келетін болсақ, салық салудың барлық мәселелерінің өкілеттілігі және ерекше құқықтарымен, салық қызметімен және өзара байланыстағы салық төлеушілерімен бөлініп алынған мемлекеттік басқарудың әкімшіл-нұсқаушыл органы деп айтсақ та болады .

Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оның құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды. Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір күрделі үлгілері болуы мүмкін.

Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі қағидаттар бойынша жіктеледі. Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әр бір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту,тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады. Салықтардың мәнін толық түсіну үшін,олардың экономикалық маңызын түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметіне тікелей қатысты.

Салық әкімшілігін жүргізу салық қызметі органдарының салық бақылауын жүзеге асыруы, мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдері мен салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын қолдануы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес салық төлеушілерге (салық агенттеріне) және басқа да уәкілетті мемлекеттік органдарға мемлекеттік қызмет көрсету болып табылады.

Экономикалық және қаржылық тұрақсыздық мемлекеттерді мақсатты, кешенді салық саясатын жүргізудің жаңа жолдарын іздеуді талап етті. ТМД елдерінің ішінде Қазақстан бірінші болып прогрессивті салықтық заңнаманы енгізді. Мемлекет басшысы көрсеткендей Қазақстанның 50 бәсекеге қабілетті мемлекеттер қатарына кіру стратегиясында салықтық саясатты реформалау жолымен Қазақстан экономикасындағы салықты жаңғырту мен серпінді ету керек, яғни ол салықтарды жинаудың көбеюі, салықтар санын шектеу мен салық салу құрылымын жеңілдету жатады.

Салық әкімшілігін жүргізудің негізгі анықтамаларын көрсете отырып, маңызды категориялардың бірі - камералдық бақылауға тоқтала кетпекпін.

Салықтық әкімшілікті салықтық құқықтық қатынастардың қатысушылары арасындағы қарым-қатынастар үдерісін басқару ретінде қарастыруға болады.Мұндай тектес қатынастар бюджет жүйесінің әр түрлі деңгейдегі бюджеттері алдындағы міндеттерін атқару кезінде , салықтарды жинау бойынша және олардың төленуін бақылау қызметтерін орындаушы салық органдарының қызметтері шеңберінде пайда болады.

Салықтық төлемдер толық түсуі мақсатында мемлекет өзінің органдарының жүйесінде сәйкес механизмі болуы тиіс, ол бюджеттің барлық деңгейлерінде, сонымен қатар мемлекеттік бюджеттен тыс қорларда салықтық түсімдердің тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

Салықтық әкімшілік, мемлекеттің салық және бюджет саясатының негізгі бағыттарын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін сәйкес механизммен жүргізіледі.

Салықтық әкімшілікті басқарушылық үдеріс ретінде қарастыратын болсақ, онда бірінші кезекте салық сферасында мемлекеттік биліктің құзіретті органдарының жолдарын және әдістерін, қабылдаулар жиынтығын айтуға болады.Қаржылық үдерістерді (салықтарды дұрыс есептеу, көрсеткіштердің толықтығы) тек мемлекеттік мәжбүрлеу шараларымен ғана емес, сонымен қатар басқада құқықтық және ұйымдық құралдармен басқаруға болады. Осындай құралдар ішінде, салықтық әкімшіліктің тиімділігін жоғарлатушы салықтық жоспарлау,салықтық аудит ,ақпараттық жүйені жетілдіру, салық төлеушілердің өзінің салық төлеу міндетіне деген адал қатынас деңгейін жоғарлату, салық органдар кадрларының квалификациясын жоғарлату, және әрине, салық төлеушілерге көрсетілетін қызметтің жақсартуды ерекше атауға болады.

Салықты басқару жүйесі төмендегідей әдістемелік кешенді шараларды жүзеге асырады:

• 
  салық құрылымдарын оңтайландыру;
  
• 
  салықты уақытында жинаудың механизмін жетілдіру, оны есептеу мен есеп берудің дұрыстығын тексрі және ұйымдастыру;
  
• 
  салықты дұрыс есептеуді бақылау, оны өз уақытында және толық төлеуді қамтамасыз етуде салық органдарының заңмен бекітілген құқықтары мен міндеттерін пайдалана отырып, салық төлеушілердің мүддесін қорғау;
  
• 
  қоғамның барлық мүшелеріне салынатын салық қатынастарын үйлестіру;
  
• 
  түрлі деңгейдегі мемлекеттік бюджеттің арасындағы салықтық түсімерді бөлу;
  
• 
  жинау және алынған нәтижені сараптау арқылы салық жүйесін және жекелеп алғандағы салықты басқару жүйесін жетілдіру жөнінде ұсыныстар жасау.
  

Салық әкімшілігі саласында салық салу жүйесін мемлекет тарапынан қадағалап басқару және салық әкімшілігін салық салуды басқарудың бір элементі ретінде қарастыруға болады. Салық әкімшілігі өзіндік ерекшелігі бар процесс болып табылады. Рыноктық жағдайдағы барлық күрделі жүйе сияқты, салық салу жүйесі де - басқару объектісі.

Салық әкімшілігі салық салудың барлық мәселелерінің өкілеттілігі және ерекше құқықтарымен, салық қызметімен және өзара байланыстағы салық төлеушілерімен бөлініп алынған мемлекеттік басқарудың әкімшіл-нұсқаушыл органы болып табылады. Сонымен қатар, салық әкімшілігі басқару әрекеті үлкен әлеуметтік маңызды сала. Салық әкімшілігінің кемшіліктері бюджетке түсетін салықтардың түсімін кенеттен төмендеуіне алып келеді. Салықтық құқық бұзушылықтың мүмкіндіктерін көбейтеді. Әкімшілік орталықтарымен аймақтардағы бюджетаралық қарым қатынастардың балансын бұзады. Соның нәтижесінде қоғамда әлеуметтік ауыртпалықтар өседі. Ол салықтық әкімшіліктің өкілеттілігі мен қызмет ету құзыретінің аясында, мемлекет пен салық туралы заң бекіткен шараларды жүзеге асыру арқылы қызмет етеді.

Мәселен, салық төлеушілер көп жағдайда салық комитеті тарапынан тексерулердің қорытындысына шағымданады, сол сияқты артық төленген салықты қайта есептеуді, егер артық төлегендігі анықталған жағдайда оны иесіне кері қайтарады, бюджетке артық төленеген ҚҚС сомасын кері қайтаруды талап етеді және салық комитеті тарапынан болатын тесерулердің ұзақтығын сөз етеді.

Салық әкімшілігі салық заңдарын яғни Салық кодексі, заңдылық нормативтік актілерді орындалуын қадағалау.

Салық әкімшілігін жүзеге асыру іс жүзінде мемлекеттің қаржылық іс әрекетіне бағытталып, ақша қорларын құюға кететін және осы мемлекеттік қаржы жүйесінің құрамына кіретін табыстарды жинау болып табылады.

Салық әкімшілігі субъектісі – мемлекеттік салық қызметі, яғни тек салықтық тексеру жүргізуге құқығы бар орган – салық комитеті.

Салық әкімшілігінің объектісі – салық заңдылықтары бойынша заңды міндеттемелер жүктелген тұлғалар. Олар салық төлеушілер, салық агенттері, банктер, салық төлеуші туралы ақпараттары бар тұлғалар.

Салық төлеу пәні – тексерушілердің салық заңдары, Салық Кодексі, заңдылық нормативтік актілер және де ресми құжаттар бойынша атқаруға, орындауға тиіс міндеттері.

Салық әкімшілігінің мақсаты – салық заңдарын бұзушылық фактілерді немесе салық құқықтық қатынастарды қатысушының өз міндетін санасыз орындалғанын анықтау; айыптарды анықтау және оларды заңда бекітілген жауапкершілікке тарту; салық заңын бұзушылықты жою; қарыздарды өтеу бойынша шаралар қолдану түріндегі мемлекеттік материалдық қорғау; салық заңын бұзушылықтың алдын алу.

Салық әкімшілігін жүзеге асыру нысаны тікелей бақылау, сырттай бақылау болып бөлінеді. Тікелей салық бақылауына тексеру – тексеруші тұлға алғашқы құжаттарымен, салықтық есепке қатысты құжаттарды тексеруін талдау жасайтындығымен сипаттауға болады. Оның құжаттық, рейдтік, хронометражды түрлері бар. Сырттай салық бақылау – бақылау субъектісі мен объектісі тексеру жүргізу кезінде байланысқа түспей сырттай жүргізіле беретіндігімен сипатталып (камералдық) түрі.

Салықтық әкімшілігін өткізу уақыты – алдын-ала, қазіргі және ағымдағы немесе кейінгі түрлері болады.

Салықтық әкімшілік ішкі және сыртқы болып бөлінеді, бақылау объектісі бір ұжымдық жүйенің бөлімдерінде немесе ведомство аралық бағытттарға байланысты.

Салық әкімшілігі – салықтық тексеру немесе тапсыру мақсатындағы бақылау болады. Салықтық бақылау тексерілетін салық төлеуші туралы ақпараттарды жинау, жинаған ақпараттарды бағалау. Жинаған ақпараттар бойынша шамалау немесе мөлшерлеу кезеңдерінен тұрады. Құжаттар көздеріне қарай салықтық тексеру құжаттық және іс жүзінде деп бөлінеді. Іс-жүзіндегі тексеру – объектілердің сандық және сапалық жағдайларын зерттеу лабораториялық сараптама мен әртүрлі әдістер нәтижелерін шығару.

Салық әкімшілік теңдікті жетілдіруде «Салық аудитінің электрондық бақылауы (САЭБ)» ақпараттық жүйесін енгізу үлкен жетістік болып отыр. Бұл ақпараттық жүйе салықтық тексерулерді жүргізуді және жоспарлауды автоматтандыруға мүмкіндік береді.

Салықтық тексеру тексеруге дайындау тексеруді жүргізу, тексеру нәтижелерін рәсімдеу, анықталынған салық заңын бұзушылықты жою үшін нұсқаманың қаулының орындалуын бақылау мерзімдерінен тұрады.

Салық кодескі бойынша салықтық тексерулер:

• 
  құжаттық тексеру (кешенді тексеру, тақырыптық тексеру, қарама-қарсы тексеру);
  
• 
  хронометражды зерттеу (салық төлеушінің нақты табысы мен оны алуға кеткен нақты шығынын білу мақсатында салық органы жүргізеді).
  

Салықтық бақылау салық сомасын есептелінуін бақылау, есептелген салық сомасынан бюджетке өз уақытында және толық түсуін бақылауды жүргізілу шеңбері бар. Бақылау объектісіне қарай салық төлеушілер жеке тұлға мен заңды тұлға деп бөлінеді. Сонымен, салық менеджментінің құрамдас бөлігі оны өндіру мен салу кезіндегі салықтық бақылау объектісі болып табылады. Салықтық бақылаулдың ұйымдастыру барысы ғылыми негізделеді. Мысалы, салықты салуды ұйымдастыруда: есептелінетін салықты болжау мен жоспарлау, қабылдаған есептіліктегі салық сомасы және оны талдау, салық сомасының есептелінуін бақылау; салықты өндіруді ұйымдастыру: бюджетке түсетін салықтарды болжау мен жоспарлау, төленуге тиіс сомма мен оны талдау, салық соммасының бюджетке түсуін бақылау.

Салық төлеушiлердi мемлекеттiк тiркеу – салық төлеушi туралы мәлiметтердi Қазақстан Республикасы Салық төлеушiлерiнiң мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзу болып табылады. Мемлекет бұл тiзiлiмдi жасай отырып, салық төлеушiлер жайлы бiрқатар ақпаратпен, сонымен қатар, салық төлеушiлердiң санымен де хабардар болып отырады.

Қазақстан Республикасының салық төлеушiлерiнiң мемлекеттiк тiзiлiмi – салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң дұрыс есептелуi мен уақытылы төленуiн бақылауды жүзеге асыру мақсатымен уәкiлеттi мемлекеттiк орган жүргiзетiн салық төлеушiлердi есепке алудың мемлекеттiк деректер базасы жүйесi .

Тiркеу есебi - салық төлеушiнi салық органында есепке қою, соның нәтижесiнде салық төлеушiнiң тiркеу деректерi, оның iшiнде салық төлеушiнiң тұрған жерi, оған салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердiң тиесiлiлiгi; салық төлеушiнiң тiркеу деректерiнiң ағымдағы өзгерiстерiн тiркеу; есептен шығару белгiленедi.

Салық төлеушi:

1) заңды тұлға, оның құрылымдық бөлiмшелерi, сондай-ақ Қазақстан Республикасында қызметiн жүзеге асыратын шетелдiк заңды тұлға үшiн:

• 
  заңды тұлғаның, оның құрылымдық бөлiмшесiнiң орналасқан жерi бойынша;
  
• 
  қызметтi жүзеге асыру орны бойынша;
  
• 
  салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердiң орналасқан және тiркеу орны бойынша;
  

• 
  резидентке - тұрғылықты жерi бойынша;
  
• 
  резидент емеске келген орны бойынша;
  
• 
  салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердiң орналасқан және тiркеу орны бойынша;
  
• 
  кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру орны бойынша салық органдарында тiркеу есебiне тұруға мiндеттi.
  

Заңды тұлғалар, олардың филиалдары мен өкiлдiктерi Қазақстан Республикасының әдiлет органдарында олар мемкеттiк тiркеуден өткен күннен бастап он жұмыс күнi iшiнде мемлекеттiк тiркеуден өту және салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрiн алу үшiн салық органына өтiнiш жасауға мiндеттi.

Салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрi дегенiмiз салық төлеушi ретiнде оны мемлекеттiк тiркеу және Қазақстан Республикасы салық төлеушiлерiнiң мемлекеттiк тiзiлiмiне ол туралы мәлiметтердi енгiзу кезiнде салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң барлық түрлерi бойынша салық төлеушiге берiлетiн бiрыңғай нөмiр.

Салық төлеушiлердi мемлекеттiк тiркеу және тiркеу есебiне алу тәртiбiн, сондай-ақ тiркеу және есептен шығару туралы өтiнiштерге қоса берiлетiн құжаттардың тiзбесiн уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлейдi. Сондай-ақ салық салу объектiлерiнiң есебiн жүргiзу тәртiбiнде уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлейдi.

Салық төлеушiлердiң мемлекеттiк тiзiлiмiн уәкiлеттi мемлекеттiк орган жүзеге асырса, салық төлеушiлердiң мемлекеттiк тiзiлiмiн жасау және жүргiзу тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.

Салық төлеушiлердi тiркеу есебiн жүзеге асыру кезiнде салық қызметi органдары мынадай:

- заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеудi, қайта тiркеудi және таратуды жүзеге асыратын;

- статистика жүргiзетiн;

- салық салумен байланысты объектiлердi және салық салу объектiлерiн есепке алуды немесе тiркеудi жүзеге асыратын;

- лицензиялар, куәлiктер немесе рұқсат беру мен тiркеу сипатындағы өзге де құжаттарды беретiн;

- жеке тұлғаларды Қазақстан Республикасындағы тұрғылықты жерi бойынша тiркеудi жүргiзетiн;

- азаматтық хал актiлердi тiркеудi жүзеге асыратын;

- нотариаттық iс-әрекеттердi жасауды жүзеге асыратын;

- қорғаншылық пен қамқоршылықты жүзеге асыратын уәкiлеттi органдармен;

- Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн басқа да уәкiлеттi органдармен өзара iс-әрекет жасайды. Аталған органдар салық органдарына салық төлеушiлер жайла мәлiметтердi оларды тiркеу мақсатымен хабарлап отыруға тиiс.

Салық бақылауы салық тексерулерi арқылы жүзеге асады деп айтсақ қателеспеймiз. Өйткенi салық бақылауы да салық тексерiсi де бiр арнада қызмет етедi.

Салықтың және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң, өсiмпұлдар мен айыппұлдардың есептелген сомалары туралы хабарламаны алған салық төлеушi, егер салық төлеушi салық тексеруi нәтижелерiне шағым жасамаса, оны хабарламада белгiленген мерзiмде орындауға мiндеттi. Егер салық тексеруiнiң аяқталуы бойынша салық заңдарын бұзу анықталмаған болса, салық тексеруi нәтижелерi бойынша хабарлама шығарылмайды. Осы тексерiстердiң нәтижесiнде салық бақылауы жүзеге асады.

Қазақстан Республикасының аумағында сауда операцияларын жүзеге асыру кезiнде немесе қолма-қол ақша, банктiк төлем карточкалары, чектек арқылы қызмет көрсеткенде ақшалай есеп айырысу мiндеттi түрде фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану және бақылау чегiн беру арқылы жүргiзiледi.

Фискальды жады бар бақылау-касса машиналары тауарлар сату мен қызметтер көрсету кезiнде ақшалай есеп айырысуды тiркеу үшiн пайдаланылатын, ақпараттың маусым сайын түзетiлмей тiркелуiн және энергияға тәуелсiз ұзақ уақыт сақталуын қамтамасыз ететiн, фискальдық жады блогы бар электронды құрылғылар және банктiк компьютерлiк жүйелер. Фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану мен пайдалану тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi. Уәкiлеттi мемлекеттiк орган Қазақстан Республикасының аумағында пайдалануға рұқсат етiлген Фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарының мемлекеттiк тiзiлiмiн және оны қалыптастырудың ережесiн бекiтедi.

Салық органдары:

- фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолданылу және пайдаланылу тәртiбiнiң сақталуына бақылауды жүзеге асырады;

- салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеу бойынша салық төлеушiнiң салық мiндеттемелерiн орындау жөнiндегi салық тексерулерiн жүргiзу кезiнде фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарының фискалдық блогындағы сақтаулы деректердi пайдаланады. Осы аталған ережеге сәйкес салық органдары бақылауды жүзеге асырады.

Мемлекет қазынасына орасан залал келтіретін, бюджетке салық төлеуден қасақана жалтарумен және жалған кәсіпкерлікпен күрестің тиімділігін арттыру мақсатында заңды тұлғаларды өкілетті органдармен тіркеу процедурасын реттейтін заң актілеріне өзгерістер енгізу қажет. Себебі, Қазақстан Республикасының «Заңды тұлғаларды тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы» Заңында және заңды тұлғаларды мемлекетттік тіркеу тәртібін реттейтін басқа да заңға бағынышты актілерінде заңды тұлғаны өкілетті органда тіркеу кезінде құрылтайшының қатысу міндеті қаралмаған. заңды тұлғаларды тіркеу процессін реттейтін заң актілерінде қажетті құжаттарды құрылтайшының тікелей өзі тапсыру міндеттемесі туралы талап жоқ. Заңнамады мұндай кемшілік қаскүнемдерге кедергісіз «жалған кәсіпорын» құруға мүмкіндік береді.

Тәжірибеде заңнамамен бекітілген құжаттарды қабылдау халыққа қызмет көрсету орталағаның кез-келген қызметкерімен жүргізіледі, ал оларға сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаман және мемлекеттік қызмет туралы заңнаманың күші қолданылмайды. Заңды тұлғаларды тіркеу барысында міндетті шарт ретінде құрылтайшының келуі арқылы тіркеу жүргізуге қатысты заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы заңнамаға өзгертулер мен толықтырулар енгізу, біздің ойымызша белгісізі адамдардың немесе жекебасты куәландіратын жоғалаған құжаттар бойынша «біркүндік фирма», «қолма-қол фирма» ашуға кедергі болар еді.

Салық заңнамасын қолдану тәжірибесі көрсеткендей, салықтық қатынас тараптарының бірінің мүдделеріне шек қою міндетті түрде екінщі тарапқа жағымсыз салдар туғызады. Егер кәсіпкерлерге салық ауыртпалығы қатаңдатылса онда бизнестің басым бөлігі «көлеңкеге» кетеді, яғни ол мемлекеттік органдардың криминалдың және сыбайлас жемқорлықтың жандануына мүмкіндік береді. Мұндай жағдайда нәтижеде кәсіпкерлер де, мемлекет те зардап шегеді .

ҚР Салықтық Кодексінде салықтық міндеттемелерді мәжбүрлі түрде өндіріп алудың шаралары белгіленген. Салық төлеушінің белгіленген мерзімде орындалмаған салықтық міндеттемесін орындау: мысалға, біріншіден, уақытында төленбеген салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойнша өсімпұл есептеу; екіншіден, банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұру; үшінші, салық төлеушінің салық берешегі есебіне мүлікке билік етуін шектеу тәсілдерімен қамтамасыз етілуі мүмкін.

Салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары бойынша, салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламаға және хабарламаға шағымды қарау нәтижелері бойынша шығарылған жоғары тұрған салық қызметі органының шешіміне шағым жасау жағдайларын қоспағанда, салық органдары салық төлеуші заңды тұлғаның, заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшесінің, Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғаның, дара кәсіпкердің, жекеше нотариустың, адвокаттың салық берешегіне мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын қолданады. Мәжбүрлеп өндiрiп алу шаралары қолданыла бастағанға дейiн салық төлеушiге сәйкес салық берешегін өтеу туралы хабарлама жiберiледi.

Мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген айлық есептік көрсеткіштің үш еселенген мөлшерінен аз мөлшерде салық берешегі бар салық төлеушілерге салық агенттеріне қатысты қолданылмайды.

Салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу мынадай тәртіппен:

1) банк шоттарындағы ақша есебінен;

2) дебиторлар шоттарынан;

3) билік етуі шектелген мүлкін өткізу есебінен;

4) жарияланған акцияларды мәжбүрлеп шығару түрінде жүргiзiледi.

Соңғы кезде кейбiр ғалымдар әкiмшiлiк процесстерде криминалистиканы қолдану қажеттiлiгі, мүмкiндiгі мен перспективалары туралы мәселені қарастыруда. Ең алдымен, бұл әкiмшiлiк тергеу институтының заңды бекiту қажеттiлiгімен байланысты, институтқа келесi ерекшелiктер тән:

1)әкiмшiлiк тергеу тек қана iстердiң нақтылы дәрежелерi бойынша жүргiзiледi (мысалы, салық салудағы әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар, кеден саласындағы қылмыстық iстер және т.б. бойынша);

2 ) әкiмшiлiк тергеу iсі тек қана процессуалдық қызмет түбегейлi уақытша шығындар талап еткен жағдайда жүргiзiледi. Сараптама өткізу осындай процессуалды қызметтін бiрi болып табыла алады;

3 ) әкiмшiлiк тергеудi жүргізу туралы шешiм салық қызмет мен қаржы полициясы органдарының лауазымды тұлғаларымен, сонымен бiрге әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстiң қарастыруына сәйкес сот төрешісі шешімімен қабылданады;

4 ) әкiмшiлiк тергеу iсі әкiмшiлiк құқық бұзушылықтын орындалу орнымен немесе анықталу фактісімен жүргiзiледi;

5 ) әкiмшiлiк тергеудің мерзiмі 30 күнтiзбелiк күндерден аспауы керек, ерекше жағдайларда 90 күнге дейiн ұзарта алады; әкiмшiлiк тергеудiң нәтижелерi бойынша әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы хаттама қорытынды жасалады немесе әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстi тоқтату туралы қаулы шығарылады .