Қазақстан Республикасында салықтық әкімшілік ету механизмдерінің қызмет ету нәтижелеріне талдау

Сонымен, салықтық бақылау - Қазақстан Республикасының салық заңнамасы, орындалуын бақылау салық қызметі органдарына жүктелген Қазақстан Республикасының өзге де заңнамасы нормаларының орындалуына салық қызметі органдары жүзеге асыратын мемлекеттік бақылау.

Салықтық бақылау салықтық тексеру және мемлекеттік бақылаудың өзге де нысандарында жүзеге асырылады. Салықтық бақылаудың осы нысандары шеңберінде:

      1) салық міндеттемесінің, міндетті зейнетақы жарналарын есептеу, ұстау мен аудару, әлеуметтік аударымдарды есептеу мен төлеу бойынша міндеттердің орындалуын есепке алу;

      2) бақылау-кассалық машиналарды қолдану тәртібінің сақталуына бақылау жасай алады.

Салықтар - мемлекетiмiздiң негiзгi кiрiс көзi болғандықтан, оған үнемi салық әкімшілігін жүргізу, яғни салықтық бақылау жасалынып отыру қажет. Салық әкімшілігін жүргізу салық қызметі органдарының салық бақылауын жүзеге асыруы, мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдері мен салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын қолдануы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес салық төлеушілерге және басқа да уәкілетті мемлекеттік органдарға мемлекеттік қызмет көрсету болып табылады. Сонымен, кең мағынада салықтық бақылау– бұл салық заңдылықтарының орындалуын бақылау және мемлекеттiң жетiк меңгерiп, жақсы ұйымдастырылған iс-әрекетi.болып табылады. Өйткенi мұнда мемлекеттiң мүддесi, материалдық-қаржылық қамтамасыз етiлуi көзделiп отыр. Қоғамымыздың жетiлiп-дамуына, экономикалық өркендеуiнде салықтардың үлесi басым.

Салықтық бақылау мемлекеттiк қызметтiң бiр түрi ретiнде келесi белгiлерi бойынша сипатталады:

1. Салықтық бақылау мемлекеттiк бақылаудың бiр түрi ретiнде. Салықтық бақылау - мемлекеттiң салық қызметiнiң бiр бағыты болып саналады. Салық бақылауы мемлекеттiк салық қызметi органдары арқылы жүзеге асады. Осы органдар арқылы мемлекет өзiнiң бақылау функциясын айқындайды, соған сәйкес, мемлекеттiк салық қызметi органдары өзiне берiлген бiр жақты билiк негiзiнде айқындалған функцияларды жүзеге асырады.

2. Салықтық бақылау қаржы бақылауының құрамдас бір бөлігі ретiнде. Салық бақылауы мемлекеттiң қаржы қызметiнiң бiр тармағы болып табылады. Салық бақылауын жүзеге асыру барысында тексерiске, мемлекеттiк қаржы қорын жасауға керектi табыстарды жинауды жүзеге асыратын, мемлекеттiң қаржы қызметiнiң бағыттары тартылады.

3. Салық бақылауы - мемлекеттiк бақылаудың айқындалған түрi. Салық кодексi бойынша, бұл салық бақылауын арнайы уәкiлеттiлiгi бар мемлекеттiк салық қызметi органдары ғана жүзеге асыруға құқығы бар. Соған сәйкес, басқа мемлекеттiк органдардың салық бақылауы өрiсiне араласуға еш құқықтары жоқ.

4. Салық бақылауының айқындылығы - оның функционалдылығын айқындайды. Бұл бiрiншiден, салық бақылау органдарының салық бақылауы барысында шектен шықпау мiндеттiлiгiн айқындаса, ал екiншiден салық бақылауы объектiсi ретiнде салық мiндеттемесi жүктелген, меншiк формасы, атқаратын қызмет түрлерi мен ұйымдық-құқықтық формасына байланыссыз кез-келген заңды және жеке тұлға бола алатындығымен байланысты.

5. Салық бақылауының субъектiсi ретiнде – бақылауды жүзеге асырушы уәкiлеттi мемлекеттiк орган қарастырылады. Қазақстан Республикасының заңы бойынша салық бақылауын салық қызметi органдарының, сонымен қатар, Қазақстан Республикасының шекарасы арқылы өтетiн әрбiр тауарға қатысты салық мiндеттемелерiнiң орындалғанын бақылап отыратын – кеден органдарының ғана жүргiзуге құқықтары бар.

Салық бақылауы ұйымдасқан күрделi жүйе болып табылады және өзiнiң күрделiлiгiне байланысты келесi элементтерден тұрады: бақылау субъектiсi, бақыланатын субъект, бақылау объектiсi, бақылау құралы, бақылау мақсаты және де бақылауды жүзеге асыратын әдiстер.

Бақыланатын субъектi ретiнде, салық заңдылығымен айқындалған мiндеттер жүктелген тұлғалар болып табылады. Оларға: салық төлеушiлер, салық агенттерi, салық жинаушы тұлғалар, банктер немесе банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдар, дебиторлар, салық төлеушi жайлы ақпаратпен құлағдар тұлғалар жатады.

Бақылау объектiсi ретiнде бақыланатын субъектiнiң қызметi, дәлiрек айтсақ, бақыланатын субъектiлердiң салық заңдылығымен жүктелген мiндеттерiн орындаулары болып табылады.

Салық бақылауының мақсаты болып: салық заңдылықтарының бұзылу фактiлерiн ашу немесе салық қызметкерлерiнiң өз мiндеттерiн атқару барысындағы кемшiлiктердi анықтау; салық заңдылықтарының бұзылуына байланысты кiнәлiлердi табу және оларды жауапкершiлiкке тарту; салық заңдылығындағы кемшiлiктердi жою; салық берешектерi мен айыппұлдарды өндiрiп алуға байланысты мемлекеттiң материалдық жағдайын қорғау; салық заңдарының бұзылу себебiн анықтау, анықталған кемшiлiктердi жою және болашақта қайталанбауын қадағалау.

Жалпылай жүргiзiлетiн салық бақылауы барысында бақыланатын субъектiлердiң салық мiндеттемелерiн орындауларына қатысты барлық құжаттар мен басқа да материалдық игiлiктер толығымен тексерiледi. Таңдамалы салық бақылауы барысында бақыланатын субъектiлердiң салық мiндетемелерiн орындауларына қатысты құжаттар мен материалды игiлiктердiң кейбiр қырлары ғана тексерiске тартылады. Бақылау шараларының өткiзiлу орындары бойынша: салық органдарының орналасқан жерi бойынша жүзеге асырылатын- камералдық салық бақылауы; бақыланатын субъектiлердiң тұрғылықты жерi бойынша жүзеге асырылатын – көшпелi салық бақылауы болып бөлiнедi. Ұйымдастырылу нышанына байланысты салық бақылауы : алдын-ала бекiтiлген жоспар негiзiнде жүргiзiлетiн – жоспарлы салық бақылауы; салық заңдылығының бұзылғандығы жайлы ақпарат келiп түскенде немесе заңды тұлғалар таратылғанда, сондай-ақ басқа да төтенше жағдайларға байланысты жүргiзiлетiн- жоспарсыз салық бақылауы болып екiге бөлiнедi.

Салық бақылауы: салық төлеушiлердi тiркеу есебi; салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердi есепке алу; бюджетке түсiмдердi есепке алу; қосылған құн салығын төлеушiлердi есепке алу; салық тексерiстерi; камералдық бақылау; салық төлеушiлердiң қаржы-шаруашылық қызметi мониторингi; фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану ережелерi; акцизделетiн тауарлардың кейбiр түрлерiн таңбалау және акциздiк постыларды белгiлеу; мемлекет меншiгiне айналдырылған мүлiктi есепке алу, бағалау және сату тәртiбiн сақтауды, сондай-ақ мемлекет меншiгiне айналдырылған мүлiктiң толық және уақытылы берiлуiн тексеру; уәкiлеттi органдарға бақылау жасау нысандарында жүзеге асырылады.

Қазақстанда салық әкімшілігін қолдану салық кодексі бойынша мынадай жағдайларда іске асырылады:

1.Салық төлеушіні салық төлеушілердің мемлекеттік деректер базасынан шығарып тастау

Салық органдары салық төлеушіні салық төлеушілердің мемлекеттік деректер базасынан сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімдерінің мәліметтері негізінде мынадай себептер бойынша:

1) жеке тұлғаның қайтыс болуы немесе қайтыс болды деп жариялануы;

2) жеке тұлғаның Қазақстан Республикасынан тұрғылықты тұратын жерге кетуі;

3)заңды тұлғаларды, олардың құрылымдық бөлімшелерін Заңды тұлғалардың мемлекеттік тіркелімінен шығарып тастау немесе заңды тұлғалардың құрылымдық бөлімшелерінің есептік тіркеуден шығарылуы;

4) егер салық кодексіндегі заңға сәйкес салық агенті болып табылатын резидент еместің Қазақстан Республикасында өзге салық салу объектісі болмаған жағдайда, мұндай резидент еместің жылжымайтын мүлікке, акцияларға және қатысу үлестеріне құқықтарының тоқтатылуы;

5)салық кодексіндегі заңда көрсетілген резидент еместің банк хабарламасын алған күннен бастап алты ай ішінде резидент банктерде ағымдағы шоттары болмаған, сондай-ақ ағымдағы шоттарды ашуы туралы мәліметтері болмаған жағдайда, резидент банкте резидент еместің ағымдағы шотының жабылуы бойынша шығарып тастайды.

2.Электрондық салық төлеуші  ретінде тіркеу есебі

Электрондық салық төлеуші ретінде тіркеу есебіне тұру үшін салық төлеуші келу тәртібімен салық төлеушінің орналасқан немесе тұр­ғылықты жері бойынша салық органына электрондық салық төлеушінің тіркеу есебі туралы салықтық өтініш береді.

3. Салық органы электрондық салық төлеушінің тіркеу есебі туралы са­лық­тық өтініші қабылданған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде салық тө­леушіге:

а) электрондық цифрлық қолтаңбадан тұратын кілті бар контейнерлі ақпаратты электрондық жеткізгішті;

б) электронды құжаттар алмасу кезінде электрондық цифрлық қолтаңбаны пайдалану және тану туралы келісімді береді.

3. Электрондық цифрлы қолтаңбаны ауыстыру және жою

1. Салық төлеушi электрондық цифрлық қолтаңбаны жою немесе оны ауыстыру үшiн орналасқан немесе тұрғылықты жерi бойынша салық органына электрондық салық төлеушiнiң тiркеу есебi туралы салықтық өтiнiш беруге:

1) электрондық цифрлы қолтаңбаны пайдаланудан бас тарту туралы шешiм қабылдаған;

2) тiркеу куәлiгiнiң қолданылу мерзiмi аяқталған;

3) электрондық цифрлы қолтаңбадан тұратын кiлтi бар контейнерлi электронды ақпарат жеткiзгiш жоғалған;

4) кiлтi бар контейнерлi электронды ақпарат жеткiзгiш жұмыс iстемейтiндей болып бүлiнген жағдайларда құқылы.

2.Электрондық цифрлы қолтаңбаны жою салық төлеушiнiң салық органымен осы бапта белгiленген жағдайларда хабарламаның кепiлдi жеткiзiлуiн қамтамасыз ететiн байланыстың арналары арқылы электрондық құжаттармен алмасу құқығын тоқтатады.

3.Салық органы электрондық цифрлы қолтаңбаны жоюды немесе ауыстыруды электрондық цифрлы қолтаңбадан тұратын кiлтi бар контейнерден бас тарту немесе ауыстыру үшiн электрондық салық төлеушiнiң тiркеу есебi туралы салықтық өтiнiш берiлген күннен бастап бiр жұмыс күнiнен кешiктiрмей жүргiзедi.

Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң мерзiмiнде төленбеген сомасына өсiмпұл есептеу-салық әкімшілігін атқарудың бір бағыты:

Белгiленген мерзiмiнде төленбеген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасының есебіне жазылатын мөлшер өсiмпұл болып танылады.
Мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесін орындауды қамтамасыз етудің басқа да тәсілдерін және мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының салық заңнамасын бұзғаны үшін өзге де жауаптылық шараларын қолдануға қарамастан өсiмпұл сомасы есептеліп міндетті түрде бюджетке төленуi қажет.
Өсiмпұл салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдерді төлеу мерзiмi күнiнен кейiнгi күннен бастап, мерзімі өткен әрбiр күн үшiн, егер Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде өзгеше белгіленбесе, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi белгiлеген қайта қаржыландырудың ресми ставкасының 2,5 еселенген мөлшерiнде бюджетке төлеген күндi қоса алғанда, мерзiмi өткен әрбiр күн үшiн есепке жазылады.
     Салық және басқа да міндетті төлемдердің, өсімпұлдардың, айыппұлдардың сомаларын банк шоттарының есебінен шығару кезектілігін сақтамағаны үшін; оларды бюджетке аудармағаны (есептемегені); салық төлеушілердің банк шоттары есебінен шығарылған және банктердің немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың кассаларының салық және басқа да міндетті төлемдер, өсімпұлдар, айыппұлдар сомасын, сондай-ақ шартты банк салымында орналастырылған табыс салығын және есепке жазылған банктік сыйақыларды төлеу есебіне енгізілген қолма-қол ақшаны бюджетке уақтылы аудармағаны үшін банктерге немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға өсімпұл есепке жазылады.
Салық төлеушінің (салық агентінің) банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұру:

Салық төлеушінің мүлікке билік етуін шектеу (тәркілеу)

1. Салық органы салық кодексінде көрсетілген ережелерге сәйкес салық төлеушiнiң мүлiкке билiк етуiн шектеудi келесі жағдайларда қолданады:

1) салық берешегiн өтеу туралы хабарламаны алған күн­нен бастап он жұмыс күнi iшiнде салық берешегi өтелмеген болса;

2) мониторингке жататын iрi салық төлеушiнi қоспағанда, салық төлеушi салықтық тексеру нәтижелерi туралы хабарламаға және хабарламаға шағымды қарау нәтижелерi бойынша шығарылған жоғары тұрған салық қызметi органының шешiмiне шағым жасаған жағдайларда жүргiзедi.

Бұл ретте салық органы салық кодексінің 607 бабының 2) тармақшасында көрсетiлген жағдайда осы көзделген салық берешегiн өтеу туралы хабарлама жiбермей-ақ, осы бапта белгiленген тәртiппен салықтардың, бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң және өсiмпұлдардың шағым жасалған сомасы шегiнде салық төлеушiнiң мүлкiне билiк етуiне шектеу салады. Иелiк етуге шектеу қоюға қаржылық есептiлiктiң халықаралық стандарттарына және бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес салық төлеушiнiң негiзгi құрал-жабдығы және жылжымайтын мүлiкке инвестиция болып табылатын мүлкi ғана жатады.

Салық төлеушiнiң мүлiкке билiк етуiн шектеу туралы шешiм салық төлеушiнiң меншiк құқығындағы немесе шаруашылық жүргiзу құқығындағы, сондай-ақ балансында тұрған мүлiкке қатысты шығарылады.

Билік етуі шектелген мүлік тізімдемесі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысанда екі дана етіп жасалатын актімен ресімделеді.

Салық төлеуші иелік етуі шектелген мүліктің шектеу алып тасталғанға дейін сақталуын, оған тиісті күтім жасалуын қамтамасыз етуге Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес міндетті болады. Салық төлеуші аталған мүлікке қатысты заңсыз әрекеттері үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.

Салық берешегін мәжбүрлеп  өндіріп алу шаралары:

Мәжбүрлеп өндiрiп алу шаралары қолданылады:

Салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу мынадай тәртіппен жүргізіледі:

1) банк шоттарындағы ақша есебінен;

2) дебиторлар шоттарынан;

3) билік етуі шектелген мүлкін өткізу есебінен;

4) жарияланған акцияларды мәжбүрлеп шығару түрінде.

Салық төлеуші (салық агенті) айыппұл сомаларын төлемеген кезде кодексте көрсетілген мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары айыппұл сомаларын мәжбүрлеп өндіріп алу туралы сот қаулысының негізінде хабарландырусыз қолданылады.

Заңды тұлғаның құрылымдық бөлiмшесiнде банк шоттары болмаған не заңды тұлғаның құрылымдық бөлiмшесiнiң банк шоттарында және кассасында салық берешегiн өтеу үшiн ақша болмаған немесе жеткiлiксiз болған жағдайларда салық органы салық берешегiн өтеу үшiн осы құрылымдық бөлiмшенi құрған салық төлеушi заңды тұлғаға мәжбүрлеп өндiрiп алуды қолдану арқылы салық берешегiнiң сомасын өндiрiп алады.

Салық берешегін банк шоттарындағы ақша есебінен өндіріп алу

1. Салық берешегін өтеу туралы хабарлама табыс етілген күннен бастап он бес жұмыс күні ішінде салық берешегі сомалары төленбеген немесе толық төленбеген жағдайда, салық органы салық берешегінің сомасын салық төлеушінің банк шоттарынан мәжбүрлеу тәртібімен өндіріп алады.

2. Салық төлеушінің банк шоттарынан салық берешегі сомасын өндіріп алу, банк немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым берген қарыздар бойынша қамту болып табылатын ақша сомасын қоспағанда, көрсетілген қарыздың өтелмеген негізгі борышы мөлшеріндегі салық органының инкассалық өкімі негізінде жүргізіледі.

Салық төлеушіні (салық агентін) банкрот деп тану:

     Салық Кодексінде көзделген барлық шаралар қолданылғаннан кейін салық берешегі сомасын салық төлеуші (салық агенті) өтемеген жағдайда, салық органы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес оны банкрот деп тану жөнінде шаралар қолдануға құқылы.
     Банкрот деп танылған салық төлеушіні (салық агентін) тарату тәртiбi Қазақстан Республикасының банкроттық туралы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.

Салық берешегі бар салық төлеушілердің тізімін бұқаралық ақпарат                 құралдарында жариялау:

Салық қызметі органдары салық берешегі туындаған күннен бастап алты ай ішінде өтелмеген:
      дара кәсіпкерлердің, жекеше нотариустардың, жеке сот орындаушылары мен адвокаттардың - республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болған айлық есептік көрсеткіштің 10 еселенген мөлшерінен асатын мөлшердегі;
      заңды тұлғалардың, олардың құрылымдық бөлімшелерінің - республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болған айлық есептік көрсеткіштің 150 еселенген мөлшерінен асатын мөлшердегі салық берешегі бар салық төлеушілердің (салық агенттерінің) тізімін бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды.
        Кәсіпорынның қаржы – шаруашылық қызметінде салықтық бақылау жүргізудің негізгі нысаны салық қызметі органдары жүзеге асыратын салық тексерулері болып табылады.

Салықтық тексеру – салық қызметі органдары: