Тәжірибелік сабақтардың сұрақтары (1 сағат)

Бәсекелік ортаны қолдау

Қазақстан Республикасында нарық құрылымын қалыптастыру

Саяси нарық және қоғамдық таңдау теориясы

Бәсеке дегеніміз не?

1. 
   Нарықтық экономиканың инфраструктурасы,оның негізгі элементтері.
   

Монопаолияның ерекшілігін ата.

Антимонополиялық саясат,маңызы.

8. 
   Мнополиялық бірігудің маңызы.
   

1. Лившиц А.Я. Введение в рыночную экономику. Москва, 1992 г.

2. Мамыров Н.К., Ихданов Ж.О. Государственное регулирование экономики в условиях Казахстана. Алматы, 1998 г.

3. Стиглиц Дж.Ю. Экономика государственного сектора. / пер. с англ. – М.: Изд-во МГУ: ИНФРА.- М. 1997.

4. Донцов Я.В. Вопросы государственного регулирования экономики: основные направления и формы. Менеджмент в Росси и за рубежом. 2000 г., №4, с.34-39.

5. Джаксыбаев С., Муравьев И. Пути развития Казахстана. Евразийское сообщество, 2000 г., №2, с.59-66.

Құпиялы келіске және олигополияға қоғам саясаты.

2. 
   Бағалы дескриминацияның әсерлі эффектісі.
   

Олигополиялық нарықта бірнеше фирмалар бәсекелеседі (3 жылдан 5 жылға дейін) және нарыққа басқа фирмалардың кіруі оңайға соқпайды.Фирмалармен өндірілген тауар біркелкі болады, солайда диференциялды..Біркелкілік шикізат және дартылай өнімдер нарығында: руда, мұнай; дифференциация – автоқөлік нарығында..

Олигиполияның бар болуы бұл нарыққа кіре алмауымен байланысты.. Өйткені нарыққа кіру үшін көп қаржы керек, үлкен масштабты олигополиялық фирма құру үшін.Бүгінде дәлелднген фирма 500 артық автокөлік шығарса эффектілі болады

Олигиполиядағы фирмалардың аз болуы баға және бағалық емес бәсекесін қолдана алады.Бағалық емес бәсеке өте әсерлі. Өндірушілер біледі, егер олар бағаны төмендетсе оның бәсекелес жолдастары да бағаны төмендеті.Ол табысты азайтуға әкеледі. Сол себепті олигополиситер бағалық емес әдісті қолданады..Техникалық даму, сапа ,өнім сенімділігі, тарату әдісі, төлеу диференцияциясы жарнама, экономикалық шпионаж тәсілдері қолданылады. Ең негізгі ерекшілік фирмалардың құлауы басқа фирмалардың құлауына әкеп соғады..Үлкен масштаб және әсерлі капитал нарықта мобилді емес.,бұл шарттарда олигополиялық келісім ғана табысты қамтамасыз етеді.Максималды табысты алу үшін. Өндірушілер кейде жұмыс істеу үшін келісім дасайды, кейде ашық және заңды түрде.Олар нарықты бөліп «картель келісімін» жасайды

Классикалық мысал ретіндет ОПЕК болып табылады. Ол өз уақытында индустриалды мемлекеттердің бүкіл нарықтың мұнайын 20процеттен 60 процентке дейін бақылайтын.

Картельді толығымен пайдалануы олигополиялық фирмалардың келіспеген шартқа әкеледі..Мұндай қатынастар экономикалық саясатта «баға қатаңдығын» көрсетеді немесе «баға жасауда басшылық»,

Баға қатаңдығы– олигополиялық фирмалардың әрекет тәжіребиесі, сұраныстың өзгеруі бағаның өзгеруінен тәуелсіз.Ол есептейді егер бағаны төмендетсен, басқалар да бағаны төмендетеді, сонда нарықтың көп бөлігін жоғалтуға әкеледі.

Бағ үстемдігі - практиканы жүзеге асырыды, баға жасауда фирмалар өнім бағасына негізделеді,басшылықпен тағайындалатын. Бұл құпиялы келісім , бірақ оның бар болуы ешкім мойындамайды.

Патенттік пулдар – бұл кооперацияның және мамандануының өндірісітегі келісім., ал консорциум – ортақ ғылыми зерттеулерді жүзеге асыратын бірнеше кәсіпорынның бірігуі., .үлкен масштабты обьектілерді салу үшін инвестициолық салымдар. Бұл 2 мекемеде картель функцияларын орындайды және келісім және нарық бөлу үшін болып табылады.
Тәжірибелік сабақтардың сұрақтары (1 сағат):

Олигополия теориясы.

Ойындар теориясы және олигополия.

Олигономия мен келісімге қатысты қоғамдық саясат.

Олигополияның ерекшелігін ата.

2. Құпиялы келіске және олигополияға қоғам саясаты немен сипатталады .?

3. Бағалы дескриминация дегеніміз не? Бағалы дескриминацияның әсерлі эффектісін ата.

4. Жарнаманы мемлекеттік реттеу не үшін керек?

5. Патент дегеніміз не,не үшін қолданылады?

3. 
   Лившиц А.Я. Введение в рыночную экономику. Москва, 1992 г.
   

Стиглиц Дж.Ю. Экономика государственного сектора. / пер. с англ. – М.: Изд-во МГУ: ИНФРА.- М. 1997.

Каппель Р. Рынок и государство в процессе глобализации. Аль-Пари, 1999 г., №1, с.13-16.

Келимбетов К. Основные направления экономической политики до 2030 г. Аль-Пари, 2001 г., №1-2, с.5-8.

Нақты монополия әрекетін реттеу.

Нақты монополия тауарына баға жасау қиыншылықтары.

Нақты монополия әрекетін реттеуің болашағы.

Нақты монополиялардың ерекшілігі, өндірістің үлкен масштабы., үлкен өндіріс кезінде ресурстарды үнемдеу керек.Бізге бәрімізге белгілі, үлкен өндіріс ұсақ өндірістен артықшылықпен ерекшеленді. Үлкен кәсіпорынның техникалық күшімен ерекшелінеді, сол кезде өндіріс еңбектің дамуы көрінеді.. Ол ресурстардың одан әрі ұтымды пайдалануды білдіреді. Сол себепті нақты монополиялар қоғаммен жақсы қабылданады., монополиялық әрекет олардың әрекетін реттейді.

Нақты монополия өз тауарларына және қызмет көрсетулерге жоғары бағаларды қояды.,сол себепті тұтынушылар жоғары бағаны төлеуге мәжбүрлі және тұтынұды қысқартуға. Тұтынушылар бәсекені тұншықтыру кезінде үлкен экономикалық пайданы әкелмейді. Бәсекенің жоқтығы сұраныстың және ұсыныстың тепе-теңдігін бұзады.

Бұл кері әсерлі әрекеттерге тап болмау үшін меалекет экономикалық процесстерге араласады., антимонопольді реттеу : әкімшілік бақылау монопольді нарыққа, ұйымдастырушылық механизм, натимонопольді заңнама

Нақты монополиялар декларияланған болуы қажет , мемлекеттік реттеу республикалық және жергілікті органдармен. жүргізіледі., көлем бойынша статистикалық көлемді беру.
Тәжірибелік сабақтардың сұрақтары (1 сағат):

Табиғи монополия теориясы

Экономикалық реттеудің басқа түсініктері

Баға құру дилеммасы: мүмкін болатын шешімдер

1. Қандай кәсіпорындар нақты монополияға жатады?

2. Нақты монополияның ерекшілігін көрсет.

3. Нақты монополияларды реттеу қалай жүргізіледі?

4. Нақты монополияларды реттеудің қандай болашағы болуы мүмкін?
Ұсынылатын әдебиеттер.

1. Лившиц А.Я. Введение в рыночную экономику. Москва, 1992 г.

2. Мамыров Н.К., Ихданов Ж.О. Государственное регулирование экономики в условиях Казахстана. Алматы, 1998 г.

3. Стиглиц Дж.Ю. Экономика государственного сектора. / пер. с англ. – М.: Изд-во МГУ: ИНФРА.- М. 1997.

4. Каппель Р. Рынок и государство в процессе глобализации. Аль-Пари, 1999 г., №1, с.13-16.

5. Келимбетов К. Основные направления экономической политики до 2030 г. Аль-Пари, 2001 г., №1-2, с.5-8.

2. Мемлекеттік меншіктің мақсаты және талаб

3. Мемлекеттік меншікті ұйымдастырудың экономикалық фомалары.

4. ҚР-дағы мемлекеттік меншіктің ролі.

5. Мемлекеттік меншіктің табиғаты.
Қазіргі кездегі экономикада негізгі орын мемлекеттік меншік орын алады.

Мемлекеттік меншік – кәсіпорынның беделді әрекеті, басқа мемлекеттік құрылымдардың, табыс алу үшін бағытталады меншік иесімен тікелей жүргізілетін немесе шарт бойынша бақаратын адам  

Дамыған экономикасы елдерде мемлекеттік меншіктің бірнеше түрі болады.:

1) жеке мемлекеттік меншік, ол тікелей мемлекеттің бақылауымен жүзеге асады.

2) жария корпорациялар, АҚШ-та үкіметтік және Францияда ұлттық қоғам деп аталады.Соңғы уақытта мемлекеттік және жеке меншіктік аралас кәсіпорындар орын алады.Бұл компаниялардың пакетінің біраз бөлігі келеді Бұдан басқа, мемлекет жеке сектормен шарт арқылы өзіне мемлекеттік емес сектормен байланыстыруды құқыққа ие болады.

Мемлекеттік кәсіпорындар мемлекеттік саясаттың жүргізу құралы болып табылады. Түрлі кәсіпорындар құрылғанда нарықта мемлекет реттеуші құрал. Ол мына бағыттарда жүзеге асырылады.

- халықты еңбек қамту;

- жағары тәуелдікке ие жобаларды іске асыру.

- антиинфляциялық шаралар, оған бағалардың төмендуі және инфляцияның өсу кезіндегі табыстан бас тарту.

- жергілікті тауар өнндірушілерге және шикізат жеткізушілерге жинақтайтын кәсіпорынның мемлекеттік сеторына көмаек көрсету.

Осыған қоса мемлекеттік кәсіпорындар өзінің жалпы мемлекеттік қызметіне байланысты белгілі мемлекеттік кепілдікпен қамтамасыз етілген. Олар түрлі субсидиялар, импорт міндетіне босату, мемлекет закздарынан артықшылық түрінде болады мелекеттік кәсіпорындар әрқашанда пайдалы бола бермейді, сол себепті лоларды жеке сектормен салыстыруға келмейді. Мемлекеттік кәсіпорындардың әсерлі эффектісін бағалау оның әрекеттерінің және пайдаланылатын мемлекеттік ресурстарды пайдалы қоғам нәтижесімен қатынасымен көрсетеді.

Мемлекет меншігінде және оның бақылауында дүние жүзіндегі ең ірі компанилар болады, авиағарыштық, мұнай және газ, автокөлік саларында мемлекет ықпалы айқын көрінеді.

Мемлекеттік кәсіпорындардың төмен эффектісі және мемлекеттің үлкен шығындары оларды ұстау үшін жешелендіруге әкеледі.

“Мемлекеттік сектор ” және “мемлекеттік меншік” сәйкес келмейді.. Бір жағынан мемлекеттік сетор кәсіпорынды ғана енгізбей, шаруашылық қоғамды қамтиды.Мұнда қатыныстар құқықпен реттеледі.Меншік құқықтан басқа, басқаруға иемднумен байланысты, мемлекеттік кәсіпорынды басқару және пайдалану, мемлекеттік секторда акционерлік капиталды басқару туралы қатынастар пайда бола бастады, олар міндетті құқық нормаларымен реттелетін, меншік құқық емес. Басқа жақтан қарасақ мемлекет меншік обьектілері бар, мемлекеттік секторға жатпайтын.

Мемлекеттік секторды басқару ағымды жағдайы мемлекетті басқару кезінде арнайы механизмсіз жүргізіледі.

Унитарлы кәсіпорынның жағдайы жеке сектордың негізгі жағдайынан еш нәрсемен ерекшеленбейді.Олардың мемлекетпен бюджетке салық төлеумен шектеледі . АҚ –ды басқару жүйесі мемлекет басқаруымен басым болады, мелекттік акционер және жеке акционер арасында айырмашылық көрінбейді.Өйткені мүліктік құқықты мемлекет акционер заңңама жүйесімен акционерлік қоғамда реттеп отырады.

Мемлекеттік кәсіпкерлік табиғаты туралы батыс оқымысты-экономистері

Мемлекеттік кәсіпкерліктің мақсаттары мен міндеттері

Дамыған экономикасы бар елдердегі мемлекеттік кәсіпкерліктің ролі

Мемлекеттік меншіктің мақсаты және талабы қандай?

Экономикасы дамыған елдерде мемлекеттік меншіктің ролі қандай?

Мемлекеттік меншіктің табиғаты қандай?

Мемелекеттік меншіктің эффктісі немен сипатталады?

5. Мемлекеттік меншікті ұйымдастырудың экономикалық фомалары қандай?

Кошанов А.К., Жатканбаев Е.Б., Болатханова З.А. Формирование государственного предпринимательства в РК в условиях смешанной экономики. Алматы, 2000 г.

Мамыров Н.К., Саханова А.И., Ахметова Ш.С., Брузати Л. Цикл учебников «Государство и бизнес». Книга первая: Государство, предпринимательство и общество; Книга вторая: Отношения между правительством и обществом; Книга третья: Менеджмент государственного сектора; Книга четвертая: Теория государственного предпринимательства. Алматы. Издательство «Экономика», 2002 г.

Стиглиц Дж.Ю. Экономика государственного сектора. / пер. с англ. – М.: Изд-во МГУ: ИНФРА.- М. 1997.

Жусупова Ж. Зарубежный опыт управления государственным сектором экономики. Транзитная экономика, 2000 г., №4-5, с.45-47.

Тақырып 7. Экономиканың түрлі саладағы мемлекеттік меншіктің дамуы – 4 сағ.
Шруашылықтағы өнеркәсіптің әрекеттеріне мемлекеттің араласуы.

Шаруашылықта біріккен меншік..

Аралас экономикада мемлекет экономикалық субьект ролін ойнайды.Нарық механизмге толығымен әсер ете алатын.Алайда ол экономикалық процесстің мінезіне әсер ете алмайды.Жеке сектордың модифициялануы нарықтық жүйе негізінде мемлекеттік сектормен түрлі тәсілдер арқылы жүргізіледі.

Мемлекеттен экономикадағы инфрақұрылымның дамуы талап етіледі.Нарықтық экономиканың кері әсерлі механизмді тұншықтыру. Өсіп келе жатқан өспірімдерге қамқорлық жасау, қағам білімін және мәдениетін қолдау,экологиялық мекемелерді субсидиялау.Одан басқа егер үлкен монополияларға бақылау қоймаса, бағалардың көтерілуі төлем қабілеттілігін критикалық сұранысқа әкеледі.

Мемлекеттің экономикадағы реттеуші құрал құрал ретінде ғана емес, олар жеке басшылық ететін субьект ретінде болады,тікелей нарықтық экономикада қатысушы.– ол мекмлекеттік сетор деп аталады,басқарушы субьектілердің комплексі. Олар толығымен және жекелей орталыққа не жергілікті органдарға бағынады. Мемлекеттің сектордың негізі меимлекеттік меншік болып табылады. Мемлекеттік меншіктің мүлкі мекеме, олар жеке бизнес мақсаты үшін әсерлі емес. ( ысалы, ғылыми-техникалық жобаларға капитал салу). Мемлекеттік меншіктің басқа бастамасы сала болып табылады,олардың өнімдері толық шаруашылық қоғамның қажеттілігін қанағаттандырады. (энергетика, көлік, байланыс, қорғаныс). Мемлекеттік кәсіпорындар деп, жұмыс нәтижесі қоғам үшін арналған. ( «қоғам тауарлары»: жолдар, экология, даланы жарық.).

Қазіргі кездегі экономикада мемлекеттік меншік үлкен роль атқарады.Мемлекет мемлекеттік меншік ретінде үлкен ресурстарға және саясаттық билікке ие, қайта құрұлар және модернизация үшін керекті облыстарды үлкен капитал салымдар және жаңа техника қажет.

Соңғы уақытта нарықтық экономикадамыған шет елдерде кәсіпорындар аралас жеке-мемлекеттік формалар пайда болды.Оларда акцияның жартысы ғана мемлекетке тиесілі немесе бақылау пакеті. Содан басқа шарт бойынша жеке сектордың кәсіпорындарды беогілі мндет бойынша бір-бірімен байланыстырады.Сонымен мемлекеттік емес экономиканың секторымен формальды қатынас орнатады.

Қазақстанда пайдалы қазбалармен бай мелекетте мемлекеттік кәсіпорындар табатын және қайта өңдейтін шаруашылық маңызды орын алады. Олар Қазақстан экономикасы үшін стратегиялық маңызды болып табылады.Үкімет шешімдері бойынша мұндай салада Ұлттық кампаниялар құрылады. Басқару пакеті мемлекетке тиесілі(мысалы, «ҚазМұнайГаз»).Олар шаруашылық айналымда меншік қатынаста және өндірістік,сол сияқты коммерциялық функцияларды жеке фирмалармен бірдей орындайды.

Мемлекеттің өнеркәсіп қызметіне қатысуы

Өнеркәсіптегі біріккен кәсіпкерлік

Шаруашылықтағы өнеркәсіптің әрекеттеріне мемлекеттің араласуы.

Шаруашылықта біріккен меншік. Қазба шаруашылығында мемлекеттік бизнес. Өңдеу өнеркәсібіндегі мемлекеттік меншік.

Өзінді өзін тексеру сұрақтары

Шруашылықтағы өнеркәсіптің әрекеттеріне мемлекеттің рөлі қандай.

Шаруашылықта біріккен меншіктің механизмі қандай?

Қазба шаруашылығында және өңдеу өнеркәсібінде мемлекеттік меншіктің ролі қандай?

Ұлттық компаниялардың экономикалық әрекетін түсіндір.

Ұсынылатын әдебиеттер.

Кошанов А.К., Жатканбаев Е.Б, Болатханова З.А. Формирование государственного предпринимательства в РК в условиях смешанной экономики. Алматы, 2000 г.

Мамыров Н.К., Саханова А.И., Ахметова Ш.С., Брузати Л. Цикл учебников «Государство и бизнес». Книга первая: Государство, предпринимательство и общество; Книга вторая: Отношения между правительством и обществом; Книга третья: Менеджмент государственного сектора; Книга четвертая: Теория государственного предпринимательства. Алматы. Издательство «Экономика», 2002 г.

Стиглиц Дж.Ю. Экономика государственного сектора. / пер. с англ. – М.: Изд-во МГУ: ИНФРА.- М. 1997.

2. Мемлекеттік секторда товар және қызмет өндірісін қаржыландыру.

3. Виды контрактов, их содержание.

4. Қоғам шығындарының эффектісі.

Қорғаныс функциясы– ол ұлттың өмір сүруін қамтамасыз ету, оның сувернитетті қорғау,ұлттық шекаларды.Бұл функцияны орындау үшін дамыған әскер қажет, ішкі істер, кәсіпорын комплексі, қару жасайтын. Бұл шығындар барлық мемлекеттерде (20-30% бүкіл мемлекеттің шығындарынан). Әсіресе НИОКР-ға шығындар тез өсуде.Әскеру қаруларын және әскери техниканы жасауда.

- экономиканың мемлекеттік секторды құру және басқару.Мемлекет тек қана завод және фабрикаларды құрмай, экономиканың үлкен салаларын қолға алады, таурларды өндіру және тарату функцияларын атқарады

- эканомиканы бағдармалау және реттеу, бұл арқылы мемлекет экономикаға комплексті әсер етеді, оның даму стратегиясын анықтайды. Баңғдарламаларды жасау кезінде, Үкіметтік органдар еоңтайлы ғана бағыттарды анықтамай ғана қоймай, оны қаржыландырады.

Әлеуметтік функция.Нарықтық механизмнің бәсеке кезінде қоғамның әлеуметтік бөлінуі пайда болады. Мемлекет әлеуметтік тұрақсыздықты азая отырып, мүліксіз отырған халыққа көмек береді. Түрлі құралдар арқылы мемлекет өз қаржыларын реттейді. Ұлттық табысты қайта тарату арқылы қамтамасыз етілмеген халыққа көмек көрсету.Олардың ішінднгі маңыздылары әлеуметтік төлемдер және дотациялар, жұмыссыздық төлемдер, мүгедектерге төленетін ақы, ауруларға көмек, балаларға көмек, мүліктік сусидиялар.

Қоршаған ортаның сапасын арттыру. Үлкен масштабты тауарларды өндіру кері әсерлі әрекетті туғызады, олардың ішіндегі ауаны, суды,жерді ластау ең қауіпті. Мемлекет табиғатты ластайтын өндіріске шектеу орнатып, қауіпсіздік стандарттарын жасап және енгізеді, қаржыларды бөле отырып , субсидияларды жаңа техналогияларға бөліп, бағдармаларды жасауға және енгізуге жұмсалады. Олар твбиғатқа жаман фактор әсерін төмендетеді

Бақылау функциясы. Түрлі қаржылы фондарды құрған кезде пайдаланады. Ол қаржының дұрыс таратылуын қамтамсыз етеді, салықтың алынуын, салық базасын жасау, льготалық салық салуды анықтайды, қаржыны дұрыс пайдаланғаны үшін бақылау.Бақылау функцияларына фирма және компанияларға салық салуды бақылау. Бұл функцияларды орындау үшін көп қаржы керек. Сол себепті әр мемлекетте, оның спецификасын ескере отырып, қаржылы фонд құрылады.т Бұл фонд «мемлекеттік қаржы» деп аталады.

Мемлекеттік кәсіпорындардың негізгі ерекшелігі, олардың төмен рентабельділігі.Бірақ жеке фирмалардың өндіріс эффектісі жеке меншіктік компаниялардан төмен болмайды

Рентабелділіктің әр түрлі деңгейі мемлекеттік кәсіпорындардың қаржыландыру түрлерінен ажыратылады. Кейбір мемлекеттік кәсіпорындар реньтабільді жұмыс істей алады, лоларда жеке өз автономды бюджеті болады, орталық және жергілікті бюджеттерде тек қана олардың жұмыстың қаржылық әрекетінің нәтижесі көрінеді. Кейбір кәсіпорынның әрекеті арқылы эффекті арқылы анықтауға болмайды( өйткені олар әлеуметтік маңызды өнімді өндіреді.), мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады.Мемлекеттік бюджетке шығындар және табыстар жатады.

Әлеуметтік теңсіздік, бедность және әлеуметтік бағдармалар.

Өзінді өзін басқару керекті әлеумаеттік механизмді қалыптастырады, ол шаруашылық механизммен бірге қоғамда әлеуметтік процестерді реттейді. Әлеуметтік сала қоғам өзінді даму зандарына ие.Әлеуметтік жүйелер өзінің спецификасына негізделеді, алайда жалпы экономикалық тұтастық жүйені құру мүмкін емес, тек қана өз күшіне сене отырып.

Дамыған әлеуметтік саясат келесі себептер арқылы қаланады:

Нарыққа кіру кезіндегі әлеуметтік қорғау

Халықтың материалды қажеттілігін және әлеуметтік-мәдени, тұрмыстық қажеттілігін қанағаттандыруда еңбекті салымдардың ролі артуда.

Жаңа механизмнің қалыптасуы,саясаттың іске асуы және түсіндіру.

Жергілікті әлеуметтік саясаттың құрылымы дәл анықталу қажет. Егер әлеуметтік саясаттың бағыты халықтың өмір сүру сапасын арттыруда,мұндағы әлеуметтік саясатты келесі бағытта жүргізіледі.:

Халықтың өмір сүру жасын арттыру.

Халықтың денсаулығын арттыру және беделді өмір жағдайын қамтамасыз ету;

Халықтың денсаулыққа зиян келтірмейтін саясатты қалыптастыру.

Әлеуметтік қорғау обьектісі әлеуметтік төменділігі, қамтамасыз етілмеген және көмекті қажет ететін және халықтың бір топ бөлігін қорғау.

Жаман қамтылған халық бөлігін қорғау материалды жаққа бағытталмауы керек. Олар әлде қайда дамыған және халықтың әлсіз бөлігін қорғау бағытталуы болуы тиіс..

Халықты әлеуметтік қорғау бағдарламасында ең негізгі бағыт халықты әлеуметтік қорғау.Прогрммаларға қойлатын негізгі мынадай талаптар қойылады: нарықытық қатынастардың әсері негізгі бағыттар халықтың өмір сүру деңгейі; әлеуметтік қорғаудың субьектілердің ролі, Яғни мемлекеттік емес бағдармалардың ықпалының өсуі; әлеуметтік топтарлды және слойларды анықтау.Олар экономиканың аыспалы жағдайдың барлық ауыртпалығы түседі. Бай және кедейшілік арасында анализ, жұмыспен қамтылған (бөшектеп не болмаса толығымен) және жұмыс істемейтіндер, түрлі формадағы көмекті қажет ететіндер.Оларды бағдарламаларды құрастырған кезде ескереді..;методологиялық талаптар, территорияның дамуын,.Әлеуметтік программалардың негізгі субьектілері территариялды басқару болып табылады, олар заңды және бюджетті және әкімшілік әдістер жобаларды қалыптастырады және жүзеге асырады.Обьект түрінде бүкіл халық болуы мүмкін.Бүкіл ішкі құрылымның әлеуметтік құрылымы.
Тәжірибелік сабақтардың сұрақтары (1 сағат):

Қоғамдық шығындар нысандары.

Қоғамдық шығындардың бұзатын әрекеттері.

Өзара тәуелді қалаулар. Әлеуметтік теңсіздік, кедейлік және әлеуметтік бағдарламалар (тиімділік және әділеттілік).