Өзінді өзін тексеру сұрақтары

Қоғам шығындарының негізгі формаларын атаңыз.

Қоғам шығындарының формаларының кері әсері неге байланысты?

Мемлекеттік секторда товар және қызмет өндірісін қаржыландыру механизмі неден тұрады?

Контрактация және квази нарықтар дегеніміз не?

Шарт түрлерін атай аласыз ба?

Қандай критейрийлер бойынша қоғам шығындары бағаланады?
Ұсынылатын әдебиеттер.

Мамыров Н.К., Саханова А.И., Ахметова Ш.С., Брузати Л. Цикл учебников «Государство и бизнес». Книга первая: Государство, предпринимательство и общество; Книга вторая: Отношения между правительством и обществом; Книга третья: Менеджмент государственного сектора; Книга четвертая: Теория государственного предпринимательства. Алматы. Издательство «Экономика», 2002 г.

Стиглиц Дж.Ю. Экономика государственного сектора. / пер. с англ. – М.: Изд-во МГУ: ИНФРА.- М. 1997.

Лившиц А.Я. Введение в рыночную экономику. Москва, 1992 г.

Макконел К.Р., Брю С.А. Экономикс. Талин, 1993 г.

Тақырып 9. Нарықты реттеу және мемлекеттік меншік – 4 сағ.
1. Антимонопольді реттеу,оның мақсаты.

2. Меншіктеу саясаты.

3. Кәсіпорынды мемлекет қатысуымен басқару.

4. Экономика салаларында және сфераларда мемлекеттік басқарудың ерекшеліктері

Антимонопольді заңнама құқықтың бірнеше саларын енгізеді.Олар материалды және процессуалды мазмұны бойынша реттейді. Материалды құқықтың нормалары құқық қатынастардың қатысушылары арасындағы қатынастардың құқықты және міндетті орнатады орнатады. Сол сияқты мазмұны жағын қарастырады.; процессуалды құқықтың – мемлекеттік биліктің және басқарудың қамтамасыз етілген органдар, нарық субьектілердің материалды нарық нормаларын іс жүзіне асырады, алғы шарттардың іске асырылуы, натаманапольді органдардың шектеу мақсатындағы шешім. Құқық қатынастардың қатусышыларының құқық бұзышылықты ескерту.

Осыдан шығады, антимонопольді заңнама шектеу, ескерту және мәжбүрлеу функцияларын қосады.

Қазақстанның антимонопольді заңнама басқа шет елдер заңнамасынан ерекшеленеді. Батыс Европадағы антимонопольді заң бәсекені қорғау функциясын атқарады. Қазақстанда және ТМД елдерінде осыдан басқа бәсекені дамыту және нақты монополия субьектілерін реттейді. Мемлекеттің экономикасы дамуда экономикалық теорияда бәсекеге көп көңіл бөлінеді. Бәсекенің позитивті эффектісі тауар және қызмет нарығының дамуын қамтамасыз етеді.Бәсеке жағдайында ғана «алтын ортаға» қол жетіледі, сұраныс пен ұсыныстын арасында және сапаға оптимальді бағаны сұрайды.

ҚР да бәсекеде ҚР-ның 2001 жылдың 19 ақпаннан «Бәсеке туралы және монополистік әрекетін шектеу» заңымен реттеледі.Осыған қоса 1998 жылдың 9 шілдесінен «Сапасыз бәсеке туралы» заңымен реттеледі. Сонымен қатар антимонопольді кіші заңдармен де жүргізіледі.

Нарықтық эконоиаканың банкроттық заңанаманың концепепциясымен дамыды, өйткені нарық өзінің әлсіз кәсіпорынның функциясының әсерінен бонкротқа ұшып кетенді. Банкрот – қарыз алушының төлей алмағандікі. (жеке және заң тұлғалары), ол суд арқылы тіркеледі.Банкротқа ұшырағаннан емес, жария еткеннен бастап мүлік иемденуші мүлікті басқаруға және бақылауға құқығын жоғалтады. Бұл құқық заң тұлғаларына беріледі, мүлікті басқаруға тіреген адам жүзеге асырады. Банкротқа ұшыраған жеке тұлға барлық келіспеушілікті ликвидорға береді, конкрустық негізде жүргізеді.

Мемлекеттік меншікті басқаруда жаңа жаодар табылады.Ол жекешелендіру.Көп мемлекеттерде Үкімет жекешелендіруден инфраструктураның саларын босатады: үлкен капитал сыйымдылығымен ерекшеленеді, электр энергия, каналдар, құбырлар, порттық құрылыстар, пошта, байланыс, темір жолдар. Мемлекет беделді функцияны атқарады жекешелендіру процессін бағыттап және реттеп отырады. Ереже бойынша жекешелендіру процессі бірнеше этаптан тұрады, бөлшекетеп талқыланатын және түрлі Үкіметтердің ведомствалармен және мекемелерімен бағаланады, нақты кәсіпорынды жекешелендіру жобаның соңғы мақстын анықтау , жекегшелендіру бағдарламаны дайындау, мақсатқа туелді болатынжекешелендірудің механизмін таңдау; ол акцияларды сату мехенизммен анықталады ; керекті қағаздарды дайындау , нарықтың жағдайының бағалау; маркетинг; акциялардың потенциалды сатып алушыларды таңдау: акцияларды сату.

Көбінесе мемлекет нарықта кәсіпорынның акция пакеттің біраз бөлігін сатады, негізгі пакетті өз қолдарына қалтырып, нақты компаниядағы реттеу функциясын жүргізу үшін, көбінесе компанияның нарықта монополияның күшін пайдаланбас үшін. Мемлекет жкешелендіру барысында негізгі пакетті қолында қалтырады, соның салдарынан ол капиталды басқа жақтан тарта алады. Басқа да механизмдар бар , бір акционердің қолында акцияның көп көлемін жинақтауға мүмкіндік береді.

Нарықтық экономикасы дамыған шет елдерде мемлекет жекешелендіру процессін жүзеге асырады және реттеп отырады, бағалы қағаз нарығында акцияларды сатып . Бағалы қағаздар нарығы жақсы дамымаған нарықта жекешелендіру процессі аукционндар және келісім шарт арқылы жүзеге асырады. Қалай болса жекешелендіруді жүзеге асыратын тәсілдерді мемлекеттің өзі таңдай алады.

Тәжірибелік сабақтардың сұрақтары (2 сағат):

Нарық шегін анықтау.

Заңдылық икемділігі және ақылдылық ережесі.

Бәсекені қолдау шаралары.

Бәсекені ұстау үшін қандай шаралар бар?

Институционалды тепе-теңдік дегеніміз не?

Институционалды трансакцияның шығындарын қалай анықтайды?

Меншіктеу саясатының негізі не?

Кәсіпорынды мемлекет қатысуымен басқару ерекшелігі?

Стиглиц Дж.Ю. Экономика государственного сектора. / пер. с англ. – М.: Изд-во МГУ: ИНФРА.- М. 1997.

Лившиц А.Я. Введение в рыночную экономику. Москва, 1992 г.

Макконел К.Р., Брю С.А. Экономикс. Талин, 1993 г.

Мемлекеттік секторда стратегиялық жоспарлау және бақару.

Мемлекеттік меншікті басқару механизмі.

Мемлекеттік секторды басқару әсері.

Қоғам сеторында жоболарды бағалау.
«Стратегия» терминін грек тілінен аударғанда « генералдың өнері» немесе «адамдарды басқару өнері». Болашақта бағытталған әрекеттердің жиынтығын айтады.Бұл таңдау ғылыми негізделген болуы қажет. Нақты жағдайды ескере отырып және цифрлік тілмен сипатталған. Бұл мақсатты шешу үшін мемлекеттің стратегиялық әрекетін түсіндіреді.

Стратегиялық жоспарлаудың обьектілері жалы экономикалық, регионалды және салалы шаруашылық процесстер болып табылады. Стратегиялық жоспарлаудың концепциясының негізгі функциясының бастысы, орталықтың, салалықтың және эконымикада басқаруы регионалды органдардың қарамағында жүзеге асады. Мемлекеттік реттеу жүргізуші механизмнің бір-бірімен байланысатын шаралардың және көрсеткіштердің байланысы, олардың жүзеге асуы алда қойылған мақсатқа жету үшін қолданылады. Стратегиялық жоспарлаудан логикалық тұрғыдан мына принциптер жүзеге асады.:

макроэкономикалық тепе-теңдікті қамтамасыз ету және территориалды-шаруашылық жүйесінің және республиканың ұлттық шаруашылықтың эффектісін ретке келтіру;

Жалпы экономикалық , салалық, регионалды мінезді прериотеттердің ғылыми негізделуі;

Қысқа және ұзақ мерзімді, ағымды және орта жоспарлаудың бұзылмауы.

Қоғамдағы әлеуметтік және экономикалық жағдайына байланысты жоспарлы шешімді реттеуі ;

Мемлекеттік сектордағы экономикалық шешімдерді бағалау принциптері.

Мемлекеттік меншікті басқару механизмдері.
Өзінді өзін тексеру сұрақтары.

Экономиканың мемлекеттік секторында стратегиялық жоспарлау және бағалау қандай рольде?

Үкіметтік стратегияның қалыптасу процесін талда.

Мемлекеттік секторда экономикалық шешімдерді бағалау қағидаларын ата?

Мемлекеттік меншікті басқару механизмі қандай?

Мемлекеттік секторды басқару әсері немен түсіндіріледі?

Мемлекеттік кәсіпорында бақылау жүйесі қалай жүргізіледі?

Қоғам сеторында жоболарды бағалау қалайша жүзеге асады?

Мамыров Н.К., Саханова А.И., Ахметова Ш.С., Брузати Л. Цикл учебников «Государство и бизнес». Книга первая: Государство, предпринимательство и общество; Книга вторая: Отношения между правительством и обществом; Книга третья: Менеджмент государственного сектора; Книга четвертая: Теория государственного предпринимательства. Алматы. Издательство «Экономика», 2002 г.

Стиглиц Дж.Ю. Экономика государственного сектора. / пер. с англ. – М.: Изд-во МГУ: ИНФРА.- М. 1997.

Лившиц А.Я. Введение в рыночную экономику. Москва, 1992 г.

Макконел К.Р., Брю С.А. Экономикс. Талин, 1993 г.

4. Студенттердің өздік жұмысы
4.1.Студенттердің өздік жұмысын орындаудағы әдістемелік нұсқаулар

Өздік жұмысының кең таралған және маңызды түрлерінің бірі – ол тәжірибелік сабақтарға және ғылыми конференцияларға студенттермен әзірленетін рефераттар болып саналады. Бұл өздік жұмыстың түрі өте қызықты және маңызды, өйткені ол студентті ғылыми зерттеулерге баулиды. Рефератты дайындау студенттердің ғылыми-ізденіс жұмыстарының элементі ретінде оларды аудиторияның алдында сөйлеуге мүмкіндік береді. Осының бәрі, студенттердің рефераттық жұмыстарын басқаруын ұйымдастыруға үлкен жауапкершілік артады.

Рефераттың тақырыбын таңдап алу өте маңызды орын алады, өйткені студенттің өздік жұмысқа деген қызығушылығы, алынған тақырыпқа байланысты болады. Сондықтан, оқытушыға студенттің тақырыпты дұрыс таңдап алуына көмек жасап, рефератты әзірлеу барысында оған жалпы басқаруды қамтамасыз ету қажет.

Рефератты әзірлеуінің бірінші кезеңі - әдебиетті дұрыс таңдау, ол үшін кітапханадағы каталогтарды және басқада библиографиялық нұсқауларды қолданған жөн. Студентті анықтамалық әдебиеттермен, термин – аудармалармен, әдістемелік нұсқаулармен, ғылыми журналдармен қолдануға үйрету қажет.

Екінші кезең – танысу, мәліметті топтастыру және талдау. Ең алдымен тақырып бойынша негізгі құжаттарды оқып, оларды зерттеуден бастау керек. Осы жұмыс барысында тақырыптың негізгі сұрақтары біліне бастайды, олардың реттілігі және бастапқы жоспары. Сонан кейін, жоспардың сұрақтары арқылы барлық зерттелген әдебиет бойынша мәліметті топтастыру қажет.

Барлық мәлімет жиналғаннан кейін, жоспарды ретке келтіріп, рефератты құрастыруға және жазуға кірісуге болады. Бұл реферат әзірлеуінің үшінші соңғы кезеңі болмақ. Ақырында пайдаланған әдебиет тізімін келтіру қажет.

Оқытушыға студенттерді қатал бақылауының қажеті жоқ, керісінше олардың ынтасын марапаттау қажет.

Реферат толығымен әзірленбей тұрып, оқытушы студенттің дайындаған жоспарын қарап шығу қажет.

Рефератты ресімдеу сұрақтары бойынша арнайы кеңес берген жөн.

Рефераттың титулды бетіне университеттің және факультеттің атауын, мамандығын, тақырыбын, өзінің аты – жөнін, жазылған жылын көрсету қажет.

Келесі бетте, цифрлармен белгіленген рефераттың жоспары көрсетіледі.

Жоспардағы сұрақтардың жауабын жаңа беттен бастаған жөн. Рефератты жазу барысында беттерді нөмірлеп, сол жақтан (3 см) жолдарды қалтыру керек.

Ақырғы бетте пайдаланған әдебиеттің тізімі көрсетіледі, олардың жазылуын алдын ала оқытушы студенттерді таныстырады.

Реферат жұмысы аяқталғаннан кейін, оны студент тексеруге оқытушыға тапсырады, сонан кейін барып ол жұмысқа : «сыналды», «сыналған жоқ» немесе «қанағаттандырылған», «жақсы», «өте жақсы» деген баға беріледі.

Рефераттық жұмыстардың есепке алуының жеке журналы болғаны немесе рефераттарды болашақ оқу жұмыстарында пайдалану үшін оқу залында сақтаған жөн.
4.2.Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары

Бюракратиялық қағидаларында халықтық секторды ұйымдастыру

Халықтық таңдау

Мемлекеттік сектордың менеджменті

Экстерналийлер сыртқы фактор ретінде

Қоғам қызметі және жақсылығы

Батыс Европаның экономикадағы мемлекеттік секторды либерлеуде қоғам тәжіребиесі

ҚР-дағы бәсеке нарығын құруда антамомнополия заңнамасының маңызы

Саясат таңдауы және қоғам таңдауының теориясы

Олигополия теориясы

ҚР –дағы патент жүйесі

Нақты монополия теориясы

Нақты монополия әрекетін реттеу

Мемлекеттік меншік теорисы

Экономиканың мемлекеттік секторы

ҚР Қазба шаруашылығында мемлекеттік бизнес

ҚР-дағы өңдеу өнеркәсібіндегі мемлекеттік меншік

Әлеуметтік теңсіздік, кедейлік және әлеуметтік программалар (эффектілер және әділдік)

ҚР-дағы антимонопольді реттеу

Мемлекеттік кәсіпорында бақылау жүйесі

Мемлекеттік секторда экономикалық шешімдерді бағалау қағидалары

Модуль бойынша бақылау сұрақтары.

Емтихан сұрақтары.

1 модуль бойынша бақылау сұрақтары. «Аралас эканомикада шеңберінде мемлекеттік сектор».
1. Мемлекеттік сектор түсінігі, мемлекеттік меншік,экономикадағы ролі.

2. Мемлекеттік сектордың негізі не болып табылады.?

3. Мемлекеттік сектордың менеджменті жеке білім саласы ретінде.

4. Бюракратиялық қағидаларында халықтық секторды ұйымдастыру.

5. Мемлекеттік сектордың менеджмент қағидалары.

6. Экономикадағы мемлекеттік секторды басқаруда шетел тәжіребиесі.

7. Бюракратия дегеніміз не?

8. Бюракратиялық қағидаларында халықтық секторды ұйымдастыру дегеніміз не?

9. Мемлекеттік сектордың менеджмент қағидаларын ата.

10. Нарықтың және мемлекеттің кемшілігін ата.

11. Әлеуметтік – экономикалық жүйесіндегі мемлекет функцияларын ата:

12. Нарық жағдайындағы мемлекеттік мешік нені білдіред

13. Ықпалды экономикалық саясаттың және ықпалды үкіметтің белгілерін ата.

14. 4.Басқару деңгейіне байланысты экономикалық функциялар қалай таратылады?

15. Нарық жағдайындағы мемлекеттік мешік

16. Экстерналийлер сыртқы фактор ретінде мінезде

17. Аралас экономикадағы мемлекет секторының рөлі?

18. Аралас экономикадағы мелекеттің қажеттілігін түсіндір.

19. Мемлекеттің алға қойылған мақсатына жете алмау себебін көрсет.

20. Әлеуметтік – экономикалық жүйесіндегі мемлекет функцияларын ата

21. Ықпалды экономикалық саясаты және ықпалды үкімет ұғымын түсіндір.

22. Қоғам қызметіне және жақсылығына мысал келтір .

2. Монополия как тип рыночной структуры.

3. Антимонопольді реттеу,оның түрі.

4. Монополистік бірігу,мінездемесі.

5. Монополистік баға жасаудың ерекшілігі..

6. Бәсеке дегеніміз не Что такое конкуренция?

7. Нарықтық экономиканың инфраструктурасы,оның негізгі элементтері.

8. Нарықтың коньюктура ұғымы,оның көрсеткіштері.

9. Монополияның ерекшілігін ата.

10. Антимонополиялық саясат,маңызы.

11. Монополистік баға жасаудың ерекшелігін ата.

12. Олигополия-нарық құрылымның негізгі формасы.

13. Құпиялы келіске және олигополияға қарағанда қоғам саясаты.

14. Бағалы дескриминацияның әсерлі эффектісі.

15. Жарнама және оны мемлекеттік реттеуі.

16. Олигополияның ерекшелігін ата.

17. Дескриминация.Бағалы дескриминацияның әсерлі эффектілері.

18. Жарнаманы мемлекеттік реттеудің мақсаты..

19. Патенттер, олардың қолданылуы.

20. Нақты монополияның ерекшілігін көрсет.

21. Нақты монополияларды реттеу қалай жүргізіледі?

22. Нақты монополия,оның негізгі ерекшілігі.

23. Нақты монополия әрекетін реттеу.

23. Нақты монополия тауарына баға жасау қиыншылықтары.

24. Нақты монополия әрекетін реттеуің болашағы.

25. Қандай кәсіпорындар нақты монополияға жатады?

26. Нақты монополияның әрекеттерінің реттеудің қандай болашағы болуы мүмкін?

3 модуль бойынша бақылау сұрақтары «Мемлекеттік меншік».
1. Мемлекет-нарықтық экономиканың негізгі субьектісі.

2. Мемлекеттік меншіктің мақсаты және талаптары.

3. Мемлекеттік меншікті ұйымдастырудың экономикалық фомалары.

4. ҚР-дағы мемлекеттік меншіктің ролі.

2. Мемлекеттік меншіктің табиғаты.

3. Мемелекеттік меншіктің эффктісі.

4. Экономикасы дамыған елдерде мемлекеттік меншіктің ролі қандай.

5. Шруашылықтағы өнеркәсіптің әрекеттеріне мемлекеттің араласуы.

6. Шаруашылықта біріккен меншік.

7. Шруашылықтағы өнеркәсіптің әрекеттеріне мемлекеттің рөлі қандай.

8. Шаруашылықтағы біріккен меншікті жүзеге асырудың механизмі..

9. Қазба шаруашылығында және өңдеу өнеркәсібінде мемлекеттік меншіктің ролі қандай.

10. Ұлттық компаниялардың экономикалық әрекетін түсіндір.

11. Қоғам шығындарының негізгі формаларын және түсінігі..

12. Мемлекеттік секторда товар және қызмет өндірісін қаржыландыру механизмі.

13. Шарт түрлерін, олардың мазмұны.

14. Қоғам шығындарының эффектісіЭффективность общественных расходов.

15. Контрактация және квази нарықтар .

16. Антимонопольді реттеу,оның мақсаты.

17. Меншіктеу саясаты.

18. Кәсіпорынды мемлекет қатысуымен басқару.

19. Бәсекені қолдау шаралары.

20. Мемлекеттің қатысуымен кәсіпорынды басқару ерекшелігі.

21. Мемлекеттік секторда стратегиялық жоспарлау және басқару.

22. Мемлекеттік меншікті басқару механизмі.

23. Мемлекеттік секторды басқару әсері.

24. Қоғам секторында жобаларды бағалау.

25. Үкіметтік стратегияның қалыптасу процессін суретте..

26. Мемлекеттік секторда экономикалық шешімдерді бағалау қағидаларын ата..

27. Мемлекеттік меншікті басқару механизмі.

28. Мемлекеттік кәсіпорында бақылау.

29. Қоғам секторындағы жобаларды бағалау.