Ќазаќстан республикасыныњ білім жєне ѓылым министрлігі

Єдебиеттер

1. 
   Качество и безопасность сельскохозяйственной пищевой продукии./под редакцией д.б.н. А.К.Смагулова — Алматы, 2002 544с.
   
2. 
   Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов/ Под ред. В.А. Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000.- 487 с.
   
3. 
   Абчук В.А. Предприимчивость и риск. – СПб.: ВИПК РП, 2004, - 64с.
   
4. 
   Багиева М.Н. Комплексная оценка рисков коммерческого предприятия: Дис. к.э.н.: 08.00.05. – СПб., 2000. – 170с.
   
5. 
   Гранатуров В.М. Экономический риск: сущность, методы измерения, пути снижения. – М.: Издательство «Дело и Сервис», 2000. – 112с.
   

Дєріс № 8 Сыртќы ортаныњ єсеріне байланысты ќауіп-ќатерді баѓалауды мењгеру

Ќазіргі уаќытта азыќ-т‰ліктіњ т‰рі мол, кез-келген талѓампаз µзіне ќажетін таба алады, салтанаттар мен мерекелерде дастархан толы жайылады. Дегенмен, тамаќ µнімдерініњ саќтау ережелері мен мерзімі немесе дайындау мен термикалыќ µњделу тєртібі саќталды ма деген сауалдарѓа кµп ойланып жатпаймыз. ¤кінішке орай, тамаќтан улану єркімніњ де басынан µтуі м‰мкін, єсіресе ыстыќ жаз мезгілінде м±ндай жайттан ешкім саќтандырылмаѓан. Алайда, µзіњізді жєне жаќындарыњызды ќалай саќтандыруѓа болады? Б±л ‰шін тµмендегі «алтын ержелерді» саќтауѓа кењес береміз.  Осы ќарапайым ережелерді орындау арќылы сіз µз жєне µзгелердіњ денсаулыѓын саќтайсыз.

• 
  азыќ-т‰лік сатып аларда р±ќсат беретін ќ±жаттарды, оныњ сапасы мен ќауіпсіздігін растайтын сертификатты, жарамдылыќ мерзімін с±рау,
  -  µнім ќандай жаѓдайда сатылып жатќандыѓына, оны саќтайтын тоњазытќыштыњ бар болуына назар аудару, тауардыњ сапасына к‰мєн туса, сатып алудан бас тарту,
  
• 
   ±йымдастырылмаѓан орындардан тамаќ µнімдерін сатып алмау. Р±ќсат беретін ќ±жаттары жоќ, антисанитариялыќ жаѓдайда, мысалы, жол шетінде сатылатын тамаќ µнімдерініњ сапасы мен ќауіпсіздігіне ешкім кепілдік бере алмайды. Єсіресе, м±ндай жерлерден термикалыќ µњдеуден µтпеген балыќ, ет пен с‰т µнімдерін (ірімшік, ќаймаќ) сатып алу µте ќауіпті.
  - баќша даќылдарын, жемістерді  кесілген к‰йде сатып алуѓа болмайды, микробтар беткі ќабаттан ж±мсаќ жеріне ќарай жылдам µтеді; т‰рі нашар, б±зылѓан жемістерді де сатып алудыњ ќажеті жоќ - оларда улы заттар (афлотоксиндер, нитрозаминдер) жєне зењ сањырауќ±лаќтары болады. Естеріњізде болсын, ќоздырѓыш µнімніњ дємдік сапасын жєне сыртќы т‰рін (т‰сін, ж±мсаќтыѓын не ќаттылыѓын) µзгертпейді, оныњ ќ±рамына ж±ќпаныњ енгендігін тек зертханалыќ єдіспен ѓана растауѓа немесе жоќќа шыѓаруѓа болады.
  

- Кµптеген шикі µнімдерде, єсіресе, етте, ќ±с етінде, шикі с‰тте, ж±мыртќаларда патогенді микроаѓзалар ±ялаѓан болуы м‰мкін. Пісіру (ќуыру) кезінде бактериялар жойылады. Дегенмен, ќаперлеріњізде саќтањыздар, тамаќ µнімініњ барлыќ бµлігінде температура 70° С тµмен болмауы тиіс, б±л ‰шін  тамаќты єзірлеу уаќытын ќадаѓалау ќажет (мысалы, ж±мыртќаны 10 минут бойы, етті 3-3,5 саѓат ќайнату керек).

- Егер сіз тамаќты кµп дайындап, жєне пайдаланѓаннан кейін ќалѓан бµлігін саќтап ќойѓыњыз келсе, есіњізде болсын, тамаќ ыстыќ (60° С жуыќ не артыќ) немесе суыќ (10° С жуыќ не артыќ) к‰йде саќталуы тиіс. Сіз тамаќты 4-5 саѓат бойы саќтаѓыњыз келсе, б±л µте мањызды ереже.

- Тамаќтанар немесе таѓам дайындар, баланы тамаќтандырар алдында, дєретханаѓа барѓаннан, далаѓа шыѓып, ќоѓамдыќ орындарѓа барѓаннан кейін міндетті т‰рде ќолыњызды сабынмен жуыњыз.

- Балыќ, ет, ќ±с еті сияќты шикі µнімдерді тураѓаннан кейін, басќа µнімдерді µњдеуге кіріспес б±рын ќолды таѓы бір мєрте жуѓан жµн.
- Егер сіздіњ ќолыњызда сызат (жараќат) бар болса, тамаќ єзірлемес б±рын оны міндетті т‰рде тањып, немесе пластырь жабыстыру ќажет. Таѓы бір еске саќтайтын жайт, ‰й жануарлары – мысыќ, ит, ќ±стар, ќосмекенділер ќауіпті микроаѓзалардыњ тасымалдаушысы болып табылады. Ал олар сіздіњ ќолдарыњыз арќылы тамаќќа т‰суі м‰мкін.

- Тамаќ  дайындауѓа арналѓан кез-келген орын таза болуы керек. Тамаќтыњ єрбір ќалдыѓын, ќоќым немесе тµгілген асты микробтар жиналатын ‰йінді деп ќарањыз. Ыдысты с‰ртетін орамал к‰нделікті ауыстырылуы ќажет. Еден жууѓа арналѓан ш‰беректер де жиі жуылып отырылуы тиіс.

- Таза су ішкенге де, тамаќ дайындаѓанда да аса мањызды. Егер судыњ сапасына к‰мєніњіз болса, оны ќолданар алдында ќайнатыњыз.

- Ішек жєне паразитарлы аурушањдыќтарды тасымалдауда шыбындар да мањызды роль атќарады, сондыќтан тамаќты олар жете алмайтындай етіп саќтау керек.

Єдебиеттер:

1. 
   Качество и безопасность сельскохозяйственной пищевой продукии./под редакцией д.б.н. А.К.Смагулова — Алматы, 2002 544с.
   
2. 
   Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов/ Под ред. В.А. Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000.- 487 с.
   
3. 
   Абчук В.А. Предприимчивость и риск. – СПб.: ВИПК РП, 2004, - 64с.
   
4. 
   Багиева М.Н. Комплексная оценка рисков коммерческого предприятия: Дис. к.э.н.: 08.00.05. – СПб., 2000. – 170с.
   
5. 
   Гранатуров В.М. Экономический риск: сущность, методы измерения, пути снижения. – М.: Издательство «Дело и Сервис», 2000. – 112с.