Ќазаќстан Республикасыныњ Білім жєне Ѓылым Министрлігі
Фирма бюджеттерi: ұғымы, түрлері, құрастыру қағидалары мен тәсілдері
жүктеу/скачать 1.23 Mb.
|
| 8.2 Фирма бюджеттерi: ұғымы, түрлері, құрастыру қағидалары мен тәсілдері
Бюджет - бұл бойынша нақтылы мерзiмге кәсiпорынның жоспарының орталықтандырылған қойылған сандық көрсеткiштерiнде болатын құжат: • активтердiң құрастыруға және қолдануына; • қаржыландыру көздер; • өткiзуден тыс табыстар мен шығындарға; • қаржылардың қозғалысына. Бюджет жасауды жүйелiк сипат жеке жауапкершiлiк орталықтардың бюджеттерiнiң мiндеттi түрдесiнде жиынтық бюджеттiк процессте серiктестiктiң құрама бюджетi негiзiнен қалыптастырғанын бiлдiредi. Басқа сөзбен айтқанда, бюджет жасаулары ақыр соңында объектiне жеке бөлiмшелер үшiн бiртұтас табандатқан, және бюджеттiк көрсеткiштер сияқты серiктестiгiнiң кәсiпкерлiгi қызмет көрсетедi және шаруашылық жұмысының жеке сегменттерi бойынша кәсiпорынның түпкi қаржы нәтижелерiнiң максимизацияның белгiсiнен негiзiнен сүйене бекiтiледi. Олар қызметтiң ерекшелiктерiнiң құрылым және ұйымның өлшемi, өкiлеттiктердiң үлестiрiлуiне байланысты қолданылатын бюджеттерiнiң бiр түрлерi (Кесте 8) келесi белгiлер бойынша сыныптауға боладуға тағы сол сияқтылар көп бар болады. Кесте 8 Негiзгi классификациялық белгiлер бойынша бюджеттердi классификация
Бюджеттi құрылым түрлер және формалардың шексiз санын иемдене алады. Оның құрылымы бюджет құрастырудың арқау болатын тәуелдi болады; ұйымның өлшемi; бюджеттi құрастыруды процесске ұйымның қаржы құрылымымен интегралдаған дәрежелер; өңдеушiлердiң бiлiктiлiк және тәжiрибелерi. Кәсiпорынның құрама бюджетiнiң (ұста - бюджет) типтi схемасы 10 суретте көрсетілген. Құрама ұста - бюджет екi құрама бөлiктi бiрлестiредi: жедел (ағымдағы операциялық) және қаржы бюджеттерi. Ағымдағы бюджеттермен шағылатын көрсеткiштердiң қызмет ағымдағы игерiлген жиындарын деп атайды, және iске асырылған табыстың алуы және ағымдағы шығындар ең алдымен. Операциялық бюджетте болады: • сатуларды бюджет; • өндiрiстiк бюджет; • тiкелей шығындардың материалдарына бюджет; • еңбекақыға тiкелей шығындарын бюджет; • өндiрiс аралық шығындардың бюджетi; • өндiрiстiк Запасоволардың бюджетi; • коммерциялық шығындарды бюджет; • басқару шығындардың бюджетi; • өткiзуден тыс табыстар мен шығындарды бюджет. Қаржы бюджеттерiнiң қалай корпорацияның өндiрiстiк қызметiне қаржы және инвестициялық шешiмдер ықпал ететiнiн көрсетедi. Негiзгi қаржы бюджеттерiмен болып табылады: • инвестициялық бюджет (бюджет iргелi салым); • қаржылардың бюджетi ((cash budget) кассалық жоспар); • алдын ала балансы. Бюджет әртүрлi түрлер және форманы иемдене алады. Оның құрылымы тәуелдi болады: - бюджеттiң құрастырулары зат; - кәсiпорындар өлшем; Сурет 8. Кәсiпорынның құрама бюджетiнiң құрастыру сызбасы - кәсiпорынның қаржы құрылымымен бюджеттi құрастыруды процесстiң интегралдауының дәрежелерi; - өңдеушiлердiң бiлiктiлiк және тәжiрибелерi. Бюджеттi құрастырудың формалары: 1. Цифрларға көрсеткiштерде жылдың iшiнде өзгертпейтiн (дәстүрлi форма) ағымдағы бюджет. 2. Цифрларға көрсеткiштерде мерзiмдi жедел нәтижелердi қамтып көрсету үшiн жыл бойы түзете алатын солқылдақ бюджет. Солқылдақ бюджет шығын және нәтижелер өлшемдер қаржы жауапкершiлiгiнiң орталығының қызметiнiң әр түрлi көлемдiк көрсеткiшiнде көрсетедi Солқылдақ бюджет: Кәсiпорынның iскерлiк белсендiлiгiнiң әртүрлi деңгейлерi үшiн жоспарларды құрауға мүмкiндiк бередi. Толық реттелетiн шығындардың орталықтары, өйткенi ол үшiн ең жақсы түрмен жақындайды қалай жетекшi шығында немесе көмек көрсетудi өндiрiс көлемi өзгерте әсер ете алатынын көрсетедi. Есеп және кәсiпорынның қаржы жағдайларын турарақ қамтып көрсететiн жоспарлар құрауға мүмкiндiк бередi. Компьютер қамтамасыз етуiн қолданумен қалыптасады. Кәсiпорынның бюджеттерiн жүйе келесi қағидаларға негiзделген: - бюджет жүйесiнiң бiрлiктерi; - бюджет жүйесi деңгейлердiң арасындағы өткiзуден тыс табыстар мен шығындарды шектеулер; - бюджеттердi дербестiктер; - бюджеттердiң өткiзуден тыс табыстар мен шығындарын шағылысудың толықтықтары; - бюджет теңгерiмдiлiк; - бюджеттi бездефитцитности; - тиiмдiлiктер және құралдардың бюджеттi қолданудың үнемдiлiгi; - бюджеттердi (жиынтық) ортақ шығындарды жабу; - бюджеттiң ақиқаттықтары. Бюджет жүйесiнiң бiрлiк қағидасы регламент белгiлейтiн нормативтiк базасының бiрлiгi, бюджеттiк құжаттаманың формалары, санкциялар және қызықтырулар, құрастыруды әдiстемелiк және бюджеттiк құралдардың қолдануын бiлдiредi. Жеке бюджеттердiң арасындағы өткiзуден тыс табыстар мен шығындарды шектеу қағидасы басқарудың тиiстi субъекттерiне шығындардың жүзеге асыруы бойынша (толық немесе жартылай) табыстар және өкiлеттiктердiң тиiстi түрлерiнiң бекiтуiн бiлдiредi. Бюджеттердi дербестiк қағидасы бiлдiредi: басқарудың жеке субъекттерiнiң құқығы бюджеттiк процесстi өз алдына жүзеге асыру; кәсiпорынның бюджетiн құрастыруды әдiстемелiкпен сәйкес анықталатын басқаруларды әрбiр субъекттiң бюджеттерiнiң меншiктi көз табыстарының бар болуы; жұмыс iстейтiн әдiстемелiкпен сәйкес басқарудың субъекттерiнiң құқығы өз алдына тиiстi бюджеттердiң құралдарының жұмсауды бағытын анықтау; бюджеттердiң шығындары бойынша бюджет, бюджеттер және үнемдеудiң сомаларының шығындарының үстiнде табыстардың асып кетуiнiң сомалары орындау барысында қосымша алған табыстардың алып қоюын рұхсат етiлмейтiндiк; табыстардағы жоғалтулардың арқасында басқа бюджеттерiн өтемнiң рұхсат етiлмейтiндiгi және бюджет орындау барысында пайда болған қосымша шығындар. Бюджеттердiң өткiзуден тыс табыстар мен шығындарын шағылысуды толықтық қағидасы басқаруды субъекттiң барлық табыстар мен шығындарлары, оның бюджетiнде шағылысуларға жататынын бiлдiредi. Бюджет ескерiлген шығындардың көлемi ненiң бюджет теңгерiмдiлiгiн қағида оның дефицитiнiң көз қаржыландыруынан бюджеттiң табыстары және түсулерiн жиынтық көлемге сәйкес келуi керек бiлдiредi. Бюджет тапшылығының өлшемiнiң минимизациялауын қағидадан құрастыру, бекiту және бюджеттi орындауда шығуға керек. Тиiмдiлiк және бюджеттiк құралдардың қолданудың үнемдiлiгiнiң қағидасы басқарудың тиiстi субъекттерi құрастыру және бюджеттердi орындауда құралдардың бюджет нақтылы көлемнiң қолдануы бар ең жақсы нәтижесiнiң табысының құралдарының ең кiшi көлемiнiң қолдануы бар тап қалған нәтижелерiнiң табыстың қажеттiлiгiнен шығуы керек болатынын бiлдiредi. Ортақ шығындарды (жиынтық) жабуды қағида барлық бюджеттiк шығындар кәсiпорынның ортақ табыстар жиынтығымен жамылуы керек болатынын бiлдiредi. Бюджеттi ақиқаттықтың қағидасы кәсiпорынның әлеуметтiк-экономикалық дамытуын болжамның көрсеткiштерiнiң сенiмдiлiгi негiзiнен бiлдiредi және басқарудың жеке субъекттерi, бюджеттiң өткiзуден тыс табыстар мен шығындарын есептеудiң шынайлығы. Бюджет жасаудың негiзгi әдiстерi: 1.Нөлдiк әдiс. Ол жаңа кәсiпорын үшiн қолданамыз немесе жұмыс iстейтiн кәсiпорынның қызметiнiң маңызды өзгерiсiнде. Басында осы жыл менеджерлер қаржы жауапкершiлiгiнiң олардың орталықтары үшiн шығын жоспар өндiрiстiң ең төменгi деңгейiнде дайындайды, содан соң Цфоның қызметтiң қосымша өсуiнен шығын және пайдаларды анықтайды. Жоғарғы басқару басымдылықтарды жақсы анықталуға мүмкiндiк беретiн мәлiметтi алады: егер қазiргi жұмыс салаларында аласа рейтинг болса, жетекшi олардың iшiнен жаңа қызметке, биiгiрек рейтингпен қорлары ауыстыра алады. 2. Дәстүрлi әдiс - жеткен деңгейден жоспарлау. Бюджет жасауды тиiмдiлiк сайып келгенде кәсiпорынның жұмысының тиiмдiлiгi негiзiнен анықтайды. Бұл енгiзуде және қолдану бюджет жасаулар бұған дейiн белгiлi болмайтын кәсiпорынның көп мәселелерi айқындалып классификациялауға жақсы көмектеседi. Бақылау сұрақтары: 1. Бюджет жасау нелiктен кәсiпорынның дамытуындағы ең маңызды рөлдi ойнайды? 2. Бюджет жасаудың жалпы мақсаттарын атаңыз. 3. Бюджет жасаудың бас мақсаттарын атаңыз. 4. Бюджет жасаудың жеке мақсаттары атаңыз. 5. Ағымды бюджеттерге қандай бюджеттер жатады? 6. Қаржы бюджеттер нені көрсетедi? 7. Ағымдағы бюджеттiң солқылдақтан айырмашылығы неде? 8. Бюджеттендірудің нөлдiк әдiсі қандай жағдайда қолданылады? 9. Бюджеттi құрылымы неге тәуелдi болады? 10. Бюджеттендірудің міндеттерін атаңыз. жүктеу/скачать 1.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|