Қазақстан республикасыныњ денсаулық сақтау министрлігі қараѓанды мемлекеттік медицина академиясы абдакаликов м. К., Зинин а. М., Джубаналиев е. З

Кісі саны – 3

Ату ќашыќтыѓы – 3000 м

Броня тесуі – 800 мм

Басќару жүйесі – жартылай, автомат, сым арќылы.

Типі – алып жүретін

Салмаѓы – 11,2 кг.

82 мм кейін соќпайтын ќару БО – 1к-82-к

Кісі саны – 6

Броня тесуі – 180 мм

Ату жылдамдыѓы – 5-6 атыс/мин.

Салмаѓы – 29 кг

Ұрыс комплексі – 80 оќ.

100 мм танкке ќарсы зењбірек.

Кісі саны – 7

Ату жылдамдыѓы – 4-5 атыс/мин

Салмаѓы – 3650 кг

Снярадтыќ салмаѓы – 15,6 кг.

Ұрыс комплексі – 80 снаряд

Ату ќашыќтыѓы – 1200 м.

Кісі саны – 3

Снаряд жылдамдыѓы – 1050 м/с

Ату биіктігі – 3200м

Салмаѓы – 3650 кг.
3 тарау. МЖӘП ҰРЫСҚА ҚОЛДАНУ РЕТІМЕН ПРИНЦИПТЕРІ
Ќарсыласты жоюдыњ негізгі тәсілі – шабуыл. Оѓан басым күшті пайдалану, ќорѓанысты бұзып өту, ќоршап алу, бөлек-бөлек ќұрту жолдарымен ќол жетеді.

Ќытайлыќтар шабуылды ќарсылас ыњѓайсыз жаѓдайда болѓан кезде (ќорѓаныс келіп үлгерген жоќ, ќозѓалыс – жылжу кезінде т.б. бастайды.

Олардыњ ойынша шабуылды жењіске жететініње көзіњ жеткенде ѓана бастау керек.

Шабуыл басталады:

жүре келе;

ќарсыласпен жаќындасќанда;

басќа жерден шыѓып келгенде:

Басќа жерден шыѓып келгендегі шабуыл реті:

жаќындау;

шабуылѓа шыѓу;

шабуыл;

ұрыс;

ЌХАА МЖӘП шабуыл шебі;

негізгі баѓытта – 3-4 км;

басќа баѓытта – 4-6.

Тесіп өту шебі – 0,5-1,5 км.

Шабуыл терењдігі:

алдыњѓы маќсатта – 2-2,5 км.

келесі маќсатта – 3-5 км.

шабуыл жылдамдыѓы тәулігіне 10-15 км.

МЖӘП рет терењдігі – 6 км.

Басќару пунктерініњ ќашыќтыѓы:

негізгі – 2-3 км.

тылдыќ – 6-10 км.

МЖӘБ шабуылы;

негізгі баѓытты – 1-2 км;

басќа баѓытта – 2-3 км;

Шабуыл кезінде МЖӘП негізгі баѓытта ќарсыластан 10:1 есепте артыќ күш жинайды басќа баѓыттарда 3:1 есепте.

Ќарсыластыњ ќорѓанысын бұзу үшін ЌХАА “адамдар толќыны” әдісін ќолданады.

Дивизияда 3-4 толќын, корпуста 6-8.

Дивизияда 1 км майдан шебінде 2000-3000 сарбаздар, корпуста 4000-6000 сарбаздар жиналады. Әрбір “толќын” атќанда 1 кв.м. 40-55 оќ атады.

“Адамдар толќыны” әдісі.

Мотожаяу әскер ротасы шабуылда 500-800 м алады. Мотожаяу әскер взводы – 200-300 м.

Ќорѓаныс – шабуылын тоќтату. Ќорѓаныстыњ маќсаты шабуылѓа тойтарыс беру, ќарсыластыњ адамдыќ және техникалыќ жою, уаќыт оздыру, ќайта шабуылѓа шыѓу.

Ќорѓаныстыњ маќсаты:

ќарсыластыњ шабуылына тойтарыс беру;

экономикалыќ және әскери объектілерді ұстап ќалу;

басќа әскерлерге көмек;

негізгі күштердіњ күшін саќтау

Ќорѓаныстыњ түрлері:

ќозѓалыстыќ

позициялыќ

Ќозѓалыстыњ ќорѓаныс ќарсыласты тоќтатып, ќарсы шабуылѓа шыѓу, орын алмастыру.

Позициялыќ ќорѓаныс – ќасыќ ќаны ќалѓанша ұрыс.

ЌХАА-ныњ жаяу әскер бөлімдерініњ болашаѓы және пайдалану.

Синьцзянда ракета жасау заводы салынды. Ќытайдыњ ќарулану принципі дәл тигізу ќару-жараѓын шыѓару.

4.4 ДӘРІС

1. Қарапайым кәдімгі қару. От қоспасының артиллериялық, зенитті, авиациялық оқты инженерлік оқ-дәрілерді қолданып отты және соққы беруші құрамдардың жалпы сипаттамасы жоғары деңгейліктегі қару.

2. Жаппай жеңу (қыру) қаруы (ядрлық, химиялық және бактериологиялық). Қолдану құрамдарымен әдістері.

3. Жаппай жеңу (қыру) қаруы қорғаудағы ұйымдастыру. Енгізу шаралары

4. Қарудың жеке түрлерін соғысқа қолдану туралы халықаралық гуманитарлы құқықтың жағдайы.

Соңғы жылдары халықаралық жағдай біршама орнықты, ТМО мен АҚШ-тың арасындағы қарым-қатынас жақсарады.

АҚШ-тың қорғаныс министрі бұл процестің басты себептерінің бірі ТМО-да болып жатқан (феноменалді өзгеріс) деп атап көрсетті РСМИ келісіммен сәйкес кеңестік және американдық ракеталарды жою ядролық қаруларды жоюға бағыттаған бірінші қадам болды. Кеңістік бейбітшілік бастамаларына әсіресе кәдімгі қарулар.

Күш пен Европадағы қаруларды қысқартуға жауап ретінде Америка жағынан да кәдімгі қадам жасалынады, бұл АҚШ президенті Дж. Буштың 1989ж мамырда болған НАТО кеңесінің сессиясындағы сөзі еді. Бұл сессияда ядролық қару – жарақты толық жоюдан бас тарту туралы мәлімдеуі. Қорғаныс министрі (ядролық қару- жарақ батыс Европадағы біздің позициямыздың ажыраусыз) бөлігі болып қалады деп атап көрсетеді.

Дж. Буштың Техас университетінің түлектерімен кездесу кезінде айтылған мына сөздері көңіл аудартады: «Бейбітшілікке ұмтылып, біз сол кездің өзінде күшімізді сақтау керекпіз»,- сөзбен іс айырылды. Қазіргі кезде АҚШ-та ұзақ перспективка болып есептелген жаңа одан әлі агресивті бәсекелестікке бағдарламаларды құрастыру жүргізілуде.

Қаруланған күшке қазіргі заманғы стратегиялық және кәдімгі, жаңа технология негізінде жасалған қаулар енгізілуде.

Осылайша жүргізу штаттарда 50 жаңа континенттерге МХ балистикалық ракеталар жайласты. Жоғары дәлдікте мобилді МБР және (Трайдент-2) су асты қайықтардың балистикалық ракетасы өндіріске құрастырымын дайындалған.

90-жылдардың 1 жартысында стратегиялық В-2 бомбалаушыларды шығара бастау көзделеді, осындай бір ұшақтың бағасы 500 млн. доллар. Бомбалаушыларды, су асты қайықтарды және көшелердегі қанатты ракеталармен жабдықтау тоқталмады.

Жаяу әскер мен қазіргі заманғы соғыс техника үлгілерінде БҰҰ-ның іске асыру мақсаттары өзгерусіз қалуда. Бір сөзбен айтқанда американдық имперализм өзінің қарулы күштерінің сапалық деңгейінің көтерілуіне барлық мүмкіншіліктерді пайдаланып отыр.
1 тарау. КӘДІМГІ ҚАРУ

Танктер. Танкке қарсы нәтижелі әдістердің пайда болуына қарамастан шетелдік соғыс мамандары кәдімгі де, ядролық та қару- жарақты пайдалану жағдайында соғыс беруші күші бүгін де танк болып қалады деп санайды.

70-жылдары зеңбірек қаруларын тұрақтандыру, оқ дәрілерді жетілдіру және оқты пайдаланудың қазіргі заманғы жүйелерін енгіздіру есебінен жүретін оқты күшінің ұлғайтылуына басты түрде бағытталған танктерді модернизациялау кейбір капиталистік елдерде жүргізіледі. Осы уақытта АҚШ пен ФРГ-да жаңа ұрпақ танктерінің құрастыру жүргізіледі.

Шетел баспа сөздерінде қаруланған американ (М-1 Абрамс) танкісі және батыс американдық Леопард-2 өздерінің соғыс қасиеттері бойынша маңызды үлгілердің 1,5-2 есе асып түседі деп атап көрсетеді. Олардың бәрінде қап қабатты сауытпен қапталған корпус және мұнарлары бар, күшті двигательмен қамтамасыз етілген, 1200 мм зеңбірекпен қаруланған, оқты пайдаланудың жаңа жүйелермен жабдықталған.

Шетелдің жаңа танкілері өртке қарсы құрылғы нәтижелі автоматиялық жедел әлсіреткіш жабдықталған. Қазіргі кезде танк зеңбіректерінде арналған жаңа сапалы оқ- дәрілер құрастырылған, бірінші ретте айырылатын тіл негізі бар сауыт бұзғыш калибрасының оперенді снаряттары бар.

Шетел баспа сөздерінің мағлұматтарына қарағанда перспективті танкілерді құрастыру барысында негізгі күштер бұрынғыдай оқты күшті ұлғайтуға шапшаңдылықты жоғарлатуда қорғанысты жақсартуға бағытталған. Бұнымен қоса батыс мамандары танкі құрастыруда соңғы ғылыми-техникалық жетістіктерді енгізудің маңыздылығын атап көрсетеді, бұл жаяу әскер қарулану жүйесінде танктердің негізгі соғыс құралдардың бірінші ролін сақтауды қамтамасыз етеді. Мысалы: осылайша АҚШ-та қазір болашақта танктерде электромагнитті зеңбіректерді қолдану мәселесі танылуда.

Артиллерия батыстың соғыс теориктерінің ойлауы бойынша дала артиллериясы қарсыластың екінші эшелондардағы бөлімдермен бөлімшелерді жеңудің нәтижелі құрамы болуы керек. 80-жылдардың басында бұл мәселені шешуге НАТО-ныің әр түрлі елдерінде артиллериялық қарулану аймағында жүргізілетін барлық негізгі ғылыми-зерттеу және тәжірибе - конструктивті жұмыстары бағындырылады.

НАТО-ның жетекші елдеріндегі жаяу әскердің далалы артиллериясының негізін өзі жүретін гаубициялар және зеңбіректер құрайды. Шетел баспасөздерінде атап көрсетілгендей бұлар сүйреткіші (буксирмент) артиллерияға қарағанда бірқатар артықшылықтарға ие, бастысы соғысқа әзірлігі маневрлік және экипаждардың қорғанысы бұның ракета-ядролық қаруларды қолдану жағдайында артықшылығы басым. Сонымен қатар өзі жүретін артиллерияға қарағанда артиллерия қаруларына қойылатын жалпы талаптарға сәйкес болу керек: үлкен алыстығы, жоғары шапшаңдылығы (әсіресе алғашқы отты шабуылдың нәтижелі минуттарында) оқ дәрілердің әр түрлі НАТО-ның көптеген елдердің армияларының өзі жүретін артиллерияға 610 жылдар басының өзінде құрастырылатын 155 млн 203,2мм калибрі американдық өзі жүретін гаубицалармен ұсынылған. Бұл гаубицалар оларға әдейі құрастырылған дизель двигателі бар шассимен, алюминий құрамынан жасалған сауытты қорғаныспен қамтамасыз етілген. Осыған байланысты олардың салмағы 20-30 тоннадан аспайды. Ең жалпыланған түрі НАТО-ның көптеген елдерінде стандартты артиллериялық жүйе болған 155 мм. Өзі жүретін гаубица болып табылады.

80 жылдары басында гаубицалар модернизацияланды, бұл ату алыстығын және оқ комплектінің ұлғайтуына септігін тигізді, ал 155мм, 203,2 мм гаубицаның оқталуында «Коннерхэде» «Садарм» сияқты басқармалы снарядтар үшін орын ескертілген.

Зенит ракеталық комплекстер НАТО басқарушылығының көз қарасы бойынша болашақта соғыс әуе шабулы құрамдарын жаппай пайдаланумен сипатталады, сондықтан бұл блоктың елдерінде әуе шабуылына қарсы қорғаныстың жауап сақшының күшін белгілі бір дәрежеде әлсірете алатын әдіс ретінде дамуына көңіл бөледі.

НАТО-ның яғни зенит ракеталары комплекстердің, капиталистік мемлекеттерде жетілдіруге қаруларға кіретін үлгілердің модернезациялануына да, жаңа комплекстердің құрастырылуына да бағытталған.

НАТО елдердің ішінде үлкен орта алыстықты ЗРК-ді құрастыруы брйынша үлкен жетістіктерге АҚШ не болды шетел баспа сөздерінде көрсетілгендей, «Рейон» фирмасы құрастырған жаңа американдық “Пэтриот” ЗРК-рінің әскерге жеткізілуі басталады.

Американдық мамандар «Пэтриот» ЗРК-сінің басты жетістігі үлкен қарсының жағдайына әртүрлі биіктікте ұшып бара жатқан сегіз әуе нысаналарында қарсы атысты бір мезгілде жүргізу мүмкіндігінде екенін атап көрсетті. Шетел мамандарының бағасы бойынша ЗРК өзінің оқты мүмкіншіліктермен үлкен және орта алыстықты шетелдік бар комплекстерді асып және де оның кедергіден қорғанысы 10 есе артық, ал маневрленетін нысаналарды жеңу нәтижелілігі 2 есе жоғары болып саналады. Параметрлерді бақылау үшін енгізілген аппаратураларды қолдану бұл комплексті аса дайындалмаған операторлардың эксплутациялануына мүмкіндік береді.

Соңғы он жылдықты кіші алыстықты мобилді ЗРК терді құрастыру мен өндірілуде капиталисттік елдерде көп көңіл бөледі. Бұған әуе шабуылы құрамдарының соғыс әрекеті тактикалық елеулі өзгеріске ұшырау себебі болды. Авиация кіші және аса кіші әрекет биіктерін игерді, сонымен қатар үлкен жылдамдықта радиоға қарсы әрекеттер пайдаланылады. Бұл әуе нысаналы табу әрекетін кенет кіші рейтінге және оң ашуға дайындықтың уақытын қысқартып, елеулі соққы береді шетел мамандары кіші алыстықтықты ЗРК теріне деген негізгі тактика – техникалық талаптарды құрастырды. Осылайша ЗРК 700 м/с жылдамдықпен, 15 м ден 6000 мге дейін биіктікте, 70 км Алыстықта ұшып бара жатқан әуе нысаналарына жетуі тану аппараттары ұшуға дайындағын көрсетті. Көп мөлшерде ракеталардың бағасы төмен және оқ атушы қарапайым күшті болуы қажет. Шетел сараптаушыларының айтуы бойынша қойылған талапқа жеткілікті түрде сәйкес комплекстерде батыс германдық ЗРК жатады.

Авиация НАТО блогының елдерінде тактикалық авиацияның қарапайым және ядролық қаруды пайдаланудың соғыс жүргізуінде қазіргі кезде ең басты құрам болып табылатын ұшақтардың жетілдіруіне көп көңіл бөлуде. Тактикалық авиацияның ұшақ паркісінің дамуы жаңа және модернизацияланған бар үлгілерді құрастыру алдымызда тұр, бұнымен қоса модернизация ресурстарын пайдалану нәтижелігінің жоғарландырудың басым резервті болып саналады. Себебі шетел специалистердің айтуы бойынша ол материалдың қаражат пен уақыты салыстырмалы түрде аз жұмсауымен ұшақтардың соғыс мүмкіншіліктерін ұлғайтуды қамтамасыз етеді.

Қазіргі кезде тактикалық авиациялық дамуында модернизацияның ролі маңызды түрде ұлғаяды. Шетел сарапшылары бұны авиа құрылыстың ғылыми техникалық базасының жылдам дамуы және де НАТО басқарушыларының Варшава келісімінің елдердің қарсы тұру құралдарының соғыс техникалық жағынан асып түсуіне ұмтылуы себебінде болған. Қарулануға жаңа ұшақтардың келуі мен борттық жабдықтар мен күш қондырғылардың қару түрде моральді ескеруі арасындағы уақыттың ұлғаюы болды деп түсіндіреді.

Шетелдік баспа сөздерде техникалық ұшақтарды модернизациялау мынша бағыттар бойынша жүргізіліп отыр делінеді. Әрекет радиусының ұлғайту моневрлікдіктің жоғарлату кіші көлемдегі әуе және жер нысаналарын жеңуді қамтамасыз ету, бір ұшуда жайылатын насаналар санының артуы әр түрлі нысанаға бағыттамаған бірнеше басқарылатын ракеталарды бір мезгілде шығару ұшақтары қарудың төмендеуі қаруды қолдану барысында ұшақты жүргізу дәлдігін жоғарлату тәуліктің қай кезінде де, қиын метео жағдайға да автоматизациялау жолымен экипажды женілдеттіруді төмендету борттың жүйелердің өткізгішінің ремонты мен сенімділігін жақсарту. Осылайша Ф-16 с ұшақтарды кейбір конструктивті өзгерістермен шығарылады.

90-жылдарды истрибителге жердің түсті қозғалмалы картасы бар соғыс жағдайының индикаторын орнату көзделеді. Американдық сараптаушының атуы бойынша тактикалық ұшақтарды модернизациялау жұмыстарын жүргізу олардың соғыс мүліктері жоғары дәрежеде ұстап тұруын және де 200 ж-ға дейін оларды нәтижелі түрде пайдалануын қамтамасыз етеді. Атқыш қарулар американдық әскерін атқыш қарулануы мынадай негізгі үлгілермен сипатталады: пистолеттер, пистолет пулеметтер, өзі оқталатын автоматтық винтовкалар, қол станоктік және М-16,5,56- мм автоматты винтовка әскерді қаруландыруға 1969 ж жеткізілді. Діңнің ауыз бөлігінде найза, сабында оптикалық көздеуіш орнатылуы мүмкін.

Винтовкадан оқ ату үшін бастапқы жоғарғы жылдамдықты қамтамасыз ететін қорғасын сердечник пен томпақты қабықшадан тұратын 5,56 патрон қолданылады. Винтовканың соғыс әрекетін ұзақ тексеру оқтан жыртылған жарақатты болуы және өнімге әкелетін жүйке жүйесінің шоғына әкелуі мүмкін осылайша дененің ұлпаларына кіріп оқ өзінің тұрақтылығын жоғалтады демала бастап өзінің кинематикалық энергиясын түгел беру дене ұлпаларында тұрып қалады.

Винтовкадан жалын сөндіргішіне тікелей киілетін винтовкалық гранаталар мен атуға болады. М-16 винтовкасынның басты артықшылығы және модификациясын кіші салмағы, жаяу жауынгерлердің соғыс қортытынды мүмкіншілігі 2,3 есе ұлғаяды жеңілдетіп адамзатты жалғыз атқыштың соғыс мүмкіншіліктерін арттыру мақсатында американдық мамандар М-16 винтовкасы үшін арақатынасының фугасты гранатпен ату жүргізілетін граната мен приставка құрастырады.

Гранатаның сынықты кіртуі бар квадраттық соғысты рубанкасы жасалады. Граната жасалу кезінде 5 м радиуске баратын 300 жойғыш сынықтан береді.

Инженерлік оқ-дәрілер танкке қарсы миноналар танктерді жеңу үшін пайдаланады. Индустриялық мина іздегіштер табылмау үшін пайдаланылады. Индустриялық мина іздегіштер табалмау үшін олар пластмассадан жасалынуы мүмкін қысымды және противодништі, противоборты кумулятивті миналар ажырылатады. Соңғысы жол жиегінде тұрғызылып контейнер арқылы жүру бөліміне нысаналынады. Жолға көлденең сымды тартпа тартылады. Машина тартпаның үстімен өткен кезде граната машинаның бортын жарады. Мина 10 ішінде тұрақтандыратын, маскировка жасалынуы мүмкін жаяу әскерге қарсы мина жеке құрамды жою әрекеті болуы мүмкін.

Ракеталар американдық соғыс мамандарының айтуы бойынша «Данс-2» ракетасы жоғары дәлділікпен ерекшеленеді оның комплекті күші бойынша әртүрлі қару бастары ажыратылады. Ракетаны жай сайманмен пайдалану да ескертіледі атуы алыстығы талапқа байланысты 500 км дейін. Ракетаны нысаналармен әрекет ететін басқару жүйесі құрастырылған. Ракетаның сұйықтық реактивті двигателі бар.

«Ланс-2» системасының жабдығы «М-113» бронеттранснпортында немесе арнайы автомобилдерге орнатады. Жерден шығару да ескеріледі. Жандырғыш оқ дәрілермен жүйелер. Қазіргі кезде техникасы дамыған капиталистік елдердің локалді әскерлерінде жандырғыш қарудың жаңа үлгілермен пайдалану әрі қарай оның жетілдіруіне ықпалын тигізеді. Бұл кең ішкізат базасының өндіріс күштерінің жақсаруының және жандырғыш қоспа шығаруының салыстырмалы түрде арзандалуымен түсіндіріледі.

Жандырғыш қару жандырғыш заттармен оларды пайдалану құралдары. Қарсыластың тірі күшін жеңу оның техникасын, материалдық қаражат қорын жою және соғыс қылымдары ауданда өрт жасалануы үшін қолданылады. ЖҚ - ның негізгі жеңу факторлары жылу энергиясын адамның улы жану азықтары болып табылады. Соғысқа пайдалану қаруларына авияциялық отты фугастер, гранаталар, патрондар, жергілікті құралдар жатады. Авиациялық жандырғыш оқ дәрілері 2 негізгі түрге бөлінеді және терминді құраммен жабдықталған жандырғыш бомбалар, және напалм типі құраммен жабдықталған жандырғыш бомбалар.

Мүмкін болатын қарсыластың әскерінің жаяу әскері шектен дарбалы, механизациялық, танктік және де ракеталық зенбіректермен қаруланған. Барлығы шекті зеңбіректердің жұмыс принциптері шектің қысылған ауамен жандырғыш ағын арнайы жандырғыш құрылғымен жандырылады. Дарбалы зенбіректерден әртүрлі типтергі мына мағлұматтар тән: оқ қоспасын мемлекеттік 12-18 л оқ ату алыстығы 70м дейін.

Танктік зенбіректер танктің негізгі қарулану болып 1400л көлемде орта танктерде тұрғызылады, оқ атудың ұзақтығы 1-1,5 мин немесе 230м ге дейін атылатын 20-60 қысқа ату.

Жандырғыш қарудың табелді үлгілерді әр түрлі типті қол гранаталары болып табылады, лақтыру кезінде максималды алыстығы 40 мге дейін, винтовкадан ату кезінде 150-200м негізгі құрамының жану ұзақтығы 1 мин.

Отты фугастар - жарылғыш құрылғы, тұтқыр напалм немесе ақ фосформен толтырылатын әр түрлі ыдыстар түрінде келеді.

Оқ қауіпті кезінде реактивті артиллерия дивизионы бір дүркінмен 4-6 кв км. Ауданды жойып жібере алады. Бұл кезде жеке құрамның 60% бұзылады, жеңілгендердің көбісі күйіктің ауыр түрімен жараланды, бұл қайтымсыз жоғалтуы 40% ға дейін көтеріледі. Моралді психологиялық түрде жеке құрамға әсер ету және кенеттен массивті түрде жандырғыш қаруларды пайдалану кезінде масивті түрде жандырғыш қаруларды пайдалану кезінде үрейді болдыру ең маңызды орын алады. Осы мақсатпен жандырғыш фугастар, гранаталар, әр түрлі жергілікті құралдармен бидондар, ішінде жанғыш қоспалары қолданылуы мүмкін. Жоғары дәлділікті қару ЖДҚ жету шегенді әртүрлі алыстықта бірге жақын мүмкіншілікпен бір ақ атумен нысаманы жеңе алатын басқармалы және басқармасыз қару. 60 жылдары басында -ақ жеңудің қарапайым құрамдардың көзделмеген әректі жинақталған жақсы қорғалған қарсыласпен қақтығысуы әлсіз звено болып қалады. Тиімділігін қалай артуға болады. Сараптаушының ойы бойынша бір шешімі мынадай өзі дәлелденетін қаруды кең енгізу. Бірінші әрекеттер лазерлі және телевизонды қару жүйесі бар авиациялық бомбаларды құрастыру мен енгізуге бағытталған. 1968-1969ж Ветнамдағы соғыс кезінде американдық ұшақтармен 1000 тасталған авиобомбаларды ішінде 700-і нақты нысананы жойды.

1973ж қазан соғысында Шығыста Израилдік авиоция дәлдеудің телевизонды жүйесі бар «Куверин» типті басқармалы авио циялық ракеталарды кең қолданады, 50 шығарылған ракеталардың 45і танктерге түсіп оларды жойып жібереді. Келесі кезеңде танкке қарсы басқармалы ракеталарды жойған. Кейін «Коперхед» өзі дәлелденетін бастармен жабдықталған арнайы снарядтар құрастырылады. Ол нысананы 0,7 мүмкіншілікпен жояды. Ал «Садарм» 20м астам алыстықты 0,9 бұл қарапайым сынықты фугасты снарядтар үшін жоғары дәлдікті оқ дәрілер құрастырылады және де «Ланс-2» «Пэтриот» танкілерінде арналған Т-16 Т-22, снарядтар жасалынады. Тиімділігі бойынша бұл қару кіші қуатты қарапайым ядролық жарыстарға тенеседі. Осылайша Т-16 немесе Т22 ракетасының біреуімен 30-200км алысты оқта 8 танкіге дейін бұзуға болады. Осыны снарядтардың басты бөліктерінің ерекшеліктерін бірі олардың ішінде 1-ден 2 ке дейін суббоепрасының болуы яғни сауытталған танктерге қарай бағытталған снаряд атылған соң берілген алыстықта биікте түбінің бөлінуі жүреді. Басты бөліктің корпусынан тежегіш ал адам кейін таспалы парашют ашылған соң төменге ұмтылған суббоерприпас мина ракеталардың тасталынуы өтеді. Ұшу кезінде элемент тік остен 30⁰ бұрышқа дейін ығысады. Бұл оның қозғалысын кеңістіке бұрамдылығы сызық бойымен жасалуын қамтамасыз етеді және де 300м диаметрге нысананы табуына мүмкіндік береді. Нысананы тауып басты алғашқыдан кейін автомат жойғыш снарядтың тасталыну уақытын белгілеп, бронет обьектіні жояды.

Тактикалық авиацияға да танкке қарсы қарулану бар. Шетел баспасөздерінде ПТУР бар АҚШ тың ВВС АН-64 «Апач» мүмкін салыстыру үшін танк бөлімдердің жортысын жою үшін 0,3кв м ауданында орналасқан 10 машинамен салмағы 10 тонна артиллерияға оқ дәрілерді пайдалану керек деп атап көрсетілді. Әрине, бұл есептеу белгілі бір дәрежеде идеалдандырылған. Шынайы соғыста метеорологиялық жағдай түтін, шаң, жарылыс қарсыластың әрекеті сияқты факторлар жоғары дәлдікті қарудың пайдалну тиімділігін төмендетеді алайда осындай қарудың болуы жалпы әскер соғысында елеулі өзгерістер енгізеді деумен де санасу керек. Бұл қару жою сипатына ие болды. Танктер үлкен шығындарға және де қысқа мерзімдерге кризистік жағдайға әкеледі. Соғыста қарулы артықшылыққа қарсыластың 2 жағы да ұмтылады. Бұл қашықтықтарға дуэлді қақтығыстарға әкеледі. Бұларды барлауы жақсы ұйымдасқан қимыл әдістерінде айлалы бола алтын біраз атудан қарсыластың обьектілердің жоя алатын жақ жеңіп шығады. Осыған байланысты уақыт, мүмкін болатын қарсыластың күшті және әлсіз жақтарын білу, қарсыластан жақтардың қарулы жеңудің әдісін әлсіз жақтарын білу, қарсыластан жақтардың қарулы жеңуді әдісін творчестволық түрде таудан сияқты факторлардың ролі артады.
2 тарау. ЖАППАЙ ЖЕҢУ (ЖОЮ) ҚАРУЫ (ЯДРОЛЫҚ ХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ БАКТЕРИОЛОГИЯЛЫҚ) ҚОЛДАНУ ӘДІСТЕРІ МЕН ҚҰРАЛДАРЫ

Ядролық қару жаппай жеңу қаруының ең қуаттысы болып саналады. Ол ядролық реакция ауыр элементтердің ядролық бөлінуі термоядролық реакция жеңіл элементтердің ядролық байланысу синтезі нәтижесінде кенеттен бөлінетін ядролық энергия негізделген.

Реакция типіне байланысты ядролық термо ядролық және аралас зарядтар және оқ дәрілер ажыратылады. Бұлар басқарманы ракеталарды бүкіл кластадың басты және оқты бөлімдері, авиациялық және теңеу бомбалар торпедалардың оқты бөлімдерді зарядты жабу үшін күрделі автоматиктермен жабдықталған артиллериялық снарядтар мен фугастер. Қазір соғыс техникасының ядролық қарулануы мен құрылғылары бұрын болмаған масштабта қолданылуда. Жарықпен сәулелендіру соққы толқын еніп кететін радиация радиоактивті жұқтыру сияқты факторлармен бұрынғы ешқандай қару қолданбаған. Бұл факторлар әрекеті жоятын ядролық қарудың соғыс мүмкіншіліктерін анықтайды. Олар құрылуға бағытталған энергия мөлшеріне обектілерге әсерлету сипатында, әсерлету уақытының басы мен ұзақтығына қарай бір- біріне ажыратылады. Соққы беруші толқын ядролық жарылыстың ең негізгі жою факторы. Оның құрылуына жарылыстыру кезінде соққы 45-55% энергиясын қолданады және жердегі жарылыс кезінде соққы толқын дыбыстан жоғары жылдамдықпен жан жаққа тарлатын қатты қысылған ауа аймағы түрінде болады. Жарылыстың ортасына жақын соққы толқынның таралу жылдамдығы сағатынан бірнеше жүздеген км-ге дейін жетеді, алыстаған сайын ол төмендей береді.

20 тоннаның күшімен жарылу кезінде соққы толқын ағыны 2 сек та 1 км, 5 сек км жерді үлгеріп өтеді. Өзінің қозғалу бойында ол барлық кездескен обектілерге әсер етеді: жеке бөлімдерге әр түрлі жарақаттар береді. Техниканы бұзып инженерлік құрылғыларды жойып ормандарда бөгелулерді тұрғын пунктерде өрт жасайды. Соққы толқынның тікелей әсер етуімен басқа қиратылған мекемелердің сынықтарын тас сияқты жанама жоюшылар болуы мүмкін. Қорғалмаған әскерге жарылған жерден елеулі қашықтықтарда да соққы әсері тиеді. Осылайша 20т қуаттылықпен болған әуе жарылысы ашық алаңдарда жеке бөлімдерді 2500м қашықтықта жояды.

Жарық сәуле шығару да негізгі жою факторларына жатады. Бұнымен қатар жарық сәуле шығару үлесіне жарылыстың 30-40% энергиясы тиеді. Жарық сәуле шығару жарылыс орталығынан жарық жылдамдығымен жан- жақта түзу сызықты түрде таралатын ультракүлгін көрінетін және инфрақызыл сәулелердің қуатты ағымы түрінде болады. Бұл ағын қайнар көзі-жарылыс кезінде түзілетін жардың жарқ етуі және отты шары. Жарық сәуле шығару отты шардың жарқылдауының бүкіл уақытында обектілерге әсер етеді. Ол жарылыс кезінде пайда болып ядролық кезінде 3 с ал термоядролық кезінде 20с дейін әсер етеді. Түнгі құрамы қорғамаған кезінде бұдан әр түрлі дәрежедегі күйіктер, көзді бұзып, адамдардың уақытша соқырлануы болады. Американ баспасөздеріндегі мағлұматтары бойынша 20м тонна қуаттылықты ядролық оқ дәрілерді сынау кезінде жарылыстан 16 км қашықтыққа сетчатканың күйігі болғанын атап көрсетеді.

Еніп кететін радиация, ал оның үлесінің жартысын 5-15% энергиясы тиеді, өте жоғары жиіліктегі электромагнитті сәулелендіру гамма сәулелерінің және нейрондардың қуатты ағыны түрінде келеді. Енетін радиацияның жоятын әсерін біршама әлсіздендіру үшін нейрондармен гамма сәулелердің ағының қозғалысына жоғары тығыздықты немесе үлкен қалыңдықты бөгет қойылу керек. Ашық окоптар мен траншеялар радиация үлесін 10 есе толық 10 есеге дейін төмендетер 1,5-2 км қалыңдықты жабылуы бар инженерлік құрылғылар тіптен жояды. Егер де жеке құрамы әсер ететін сәулелі ауруына шағылуы мүмкін.

Бір рет 50 дозасын бірнеше рет 100р дозасымен сәулеленген кезде сау адам ауырмайды. Оның ағзасында өлген клеткалар орнына жаңа клеткалармен өніп үлгереді.

Енетін радиация оптикалық прибор мен фотоматериалдарды санамағанда қаруды әр түрлі материалды соғыс техникасына зиян келтірмейді. Радиоактивті жұқтыру жердегі, су үстінде, су астында жер астында және төмен әуе жарылыстар кезінде байқалады. Радиоактивті жұқтыру үлесіне жарылыстың 5-10% энергиясын тиеді. Радиоактивті жұқтырудың негізгі қайнар көзі -шаң бағанасынан шыққан грунт бөлікшелермен бірге жер бетінде жарылған, жарылыс кезінде пайда болған, радиоактивті заттардың бөлінуі.

Радиоактивті заттармен бета бөлікше мен гамма сәулеленуді шығару радиоактивті заттың табиғатына байланыста ену жылдамдығы әр түрлі затың табиғатына байланыста ену жылдамдығы әр түрлі болатын процесс болып табылады. Үздіксіз ыдырау нәтижесінде радиоактивті заттардың мөлшері мен оның сәулелендіру интенсивтігі бірте- бірте төмендейді. Сондықтан жарылыстан кейін алғашқы кезде заттардың радиоактивті ыдырауы өте жоғары. Бірақ уақыт өтсімен тек төменгі түседі. Ең төмен жұқтыру әуе жарылысы кезінде байқалады, төмен әуе жарылысының эпицентрінің аймағын жұқтырудан қорықпай - ақ жарылыстан соң 20-30 мин кейін өте беруге болады.

Электромагнитті импульс ядролық жарылыстар бірге болатын электромагнитті алаңдар. ЭМ-4 радио электрлі аппаратураға электротехникалық құрылғыға және басқару энергиясымен қамтамасыз ету жүйелерінің кабелді және өткізгіш линияларына бұзғыш әсерін тигізеді.

Химиялық қару. Химиялық қару деп біз уландыратын заттар мен олардың қолдану әдістерін айтамыз. Химиялық қаруды қолдану нәтижесінде 1Д/Ж соғысында 1 млн-ға жуық адам зардап шекті. 1д/ж соғыс біткеннен кейін химиялық қаруды қолдануға халықарлық келісім бойынша тиым салынады, бірақ ол Корея да, Вьетнамда 50 жылдарда қолданылды. Химиялық қарудың негізін уландыратын заттар құрайды: соғыста қолдану тірі ағзаға, оның қалыпты жұмысына бұзып, зақымдайтын химиялық байланыстар. Ағзаға жер ету сипаты бойынша УЗ жүйкеге паралитикалық әсер ететін жалпы улы зат, тұншықтыратын және қоздыратын болып бөлінеді. Бұл бөлінулер УЗ тардың шартты түрде көбісі адам ағзаға комплексті түрде жер етсе де, оның жалпы зақымдауына әкеледі. Ағзаға тыныс алу мүшелеріне тері жамылғысы, көздің шырышты қабықшасы арқылы немесе зақымдалған тамақ және сумен бірге түседі. Бұл бөлінулер УЗ-тардың шартты түрде көбісі ағзаға комплексті түрде жер етсе де, оның жалпы зақымдануына әкеледі. УЗ жүйке жүйесінің жұмысын, клетькалардағы О₂- алмасуын, дем алу және т.б адамның тіршілік ету процестерін бұзады. Бұның бәрі өлімге әкелуі мүмкін.

Тактикалық классификация бойынша УЗ бөлінеді:

1. 
   Өлімге әкелетін УЗ(ФУЗ, тұншықтыратын УЗ, тері іріңді жерлі УЗ, жалпы улы УЗ)
   
2. 
   Уақытша бұзатын УЗ(жас шығарғыш және қоздыратын УЗ психохимиялық УЗ)
   

Қаруларға, соғыс техникасына УЗ жер етпейді. Біраз жұқтырылған бетте әскерге техника мен басқа мүліктерді пайдалануын қиынға соқтырады. Түнгі құрамды зақымдау қауіптілігін қорғаныс құралдарды ерте шешу кезінде туғызады. Сондықтан соғыс қимылдарын жүргізу кезінде жанасуға керек болатын соғыс техникасы мен басқа обектілерден УЗ тез сүртіп тастау керек.

Бактериологиялық (биологиялық) қару. Бактериологиялық қару деп адамдар, өсімдіктер, жануарларды жаппай жою үшін, белгілі бір жердің ауасын, су қайнарларын азық түліктерін зақымдау үшін арналған бактериалдың құралдар, және де әр түрлі оқ дәрілер мен жабдықтарды айтамыз. Сонымен қатар оларға жұқтырмалы тасымалдаушылар да жатады.

Шетел мамандарының айтуы бойынша бактериологиялық қарудың ядролық қарудан артықшылығы бар, өйткені ол материалдың бағалы, заттарды, қаруларды, соғыс техникасы саймандарын бұзбай әскерді зақымдайды.

Бактериалдық заттар бактериологиялық қарудың зақымдалу әрекетінің негізін құрайды. Оларға ауру тудыратын микробтар, бактериалар, вирустар, саңырауқұлақтар және де бактериалдар өндіретін қатты улы заттар жатады. Қарсы күресу нәтижесінде вакцинасы жоқ, аз зерттелген аурулардың қоздырғыштарын пайдалану өте тиімді болып саналады. Қарсылас оба, тырысқақ, табиғи оспа және де басқа аурулардың қоздырғышын пайдалану мүмкін. Токсиндердің ішінен ботулинкалық токсиндер көп қолданады.

Жеке құрамды бактериалдық заттармен зақымдану олардың тыныс алу мүшелері, зақымдалған тері жамылғысы, көз бен мұрынның шырышты қабықшасы арқылы және де зақымдалған тамақ пен сумен бірге енуінің нәтижесінде өтеді.

Зақымдану тағы зақымданған бунақ денелер, кенелер, келушілердің шағуы бактериалды оқ дәрілердің сынықтармен жаралану, зақымдалған заттармен қарым қатынас және аурулармен тікелей араласуы әсерінен болады. Зақымдалған территорияның көлемі ядролық жарылыс болған ауданнан үлкен болуы мүмкін. Мысалы:1 тонна бактерианы аэрозольға санғанда 1000км² жерді зақымдауға болады. Бұл 10млн т. Ядролық қару –жарақпен зақымдалған ауданнан 3 есе үлкен. Қоздырғыштың бар болуы және түрін арнайы лабороторияларда жануарларға жасалатын тәжірибелері көмегімен немесе қоректік ортада өсірілетін бактериалды зерттеудің қорытындылары арқылы ғана анықтауда болады. Бұған көп уақыт керек. Сондықтан барлық жеке құрам қарсыластың бактериологиялық қаруды пайдалану уақытында анықтай алуға болады. Сыртқы белгілерінен:

-түтінмен тұман түзушімен жүреттін бәсек жарылыстар

-топырақ пен өсімдіктерде сұйықтықтың тамшылар бар болуы

-контейнер пакет, қанттардың қалдықтарын байқау және олардың түскен жерінде кене мен кемірушілердің көптеген көп пайда болуы

-адамдардың жаппай сырқаттану

-улы заттар мен бактериалды қаруларды көздеген жерге жеткізу капиталистік мемлекет ядролық оқ дәрілер әр түрлі ракеталар, авиациялық бомбалар, артиллериялық снарядтар, фугастар, корабельді топедалар және телеңдік бомбалар үшін қару бөлшектері түрінде болады.

УЗ ракеталар соққы және дистанционды әсерлі авиациялық бомбаларда артиллериялық снарядтар мен миналарда химиялық фугастер улы түтінді шашкаларда оқты және пластмассалар ампулаларды және де авициялық құрылғылар мен арнайы машиналарда қолдануы мүмкін. Бактериологиялық оқ дәрілер үшін авиациялық бомбалар артиллериялық снарядтар мен миналар ампулалар контейнерлер, құйылатын және тозаңдатқыш авиациялық құралдар, арнасы құрылғылар мен аппараттар пайдаланады. Ракеталардың шексіз жеткізілулермен жоғары ұшу жылдамдығы және соққы беру дәлділігі үлкен ату эффективтілік қасиеті бар олар нысаналарға әртүрлі қуаттылықта ядролық оқ дәрілер УЗ менг бактериалды заттарды көп мөлшерде жеткізе алады. Ракеталардың соғыс қасиеттердің бірі ұшу кезінде автоматтың приборлар және құрылғылар арқылы басқару мүмкіншілігі ракеталар пайдалану метеорологиялық жағдай, жыл мезгілі және тәулік, мезгілдерінде тәуелсіз, оларды ұшу кезінде жою қиын. Сондықтан ракеталар УЗ мен бактериалды заттардың ядролық оқ дәрілерін пайдаланудың сенімділік пен кенеттенділігін қамтамасыз ететін ең әсері қару болып саналады әртүрлі типті ұшақтар ОМН дің әртүрін пайдалану үшін кең қолдануы мүмкін. Олар үлкен жұмыс дәлділігінде, маневрлікке, маңызды нысаналарды соғыс алуына әртүрлі жоғарлықта тез табу мен жою мүмкіншіліктерін не пайдаланады.Ұшақтар ядролық қару жарақтардың әр қуаттылықтағы түрін үлкен аудандарда әскерді жоюдың эффектілігін қамтамасыз ететін УЗ мен бактериалды заттардың көп мөлшерін нысаналарға жеткізе алады. Мысалы: американдық деректер бойынша қолайлы жағдайда бір ұшақ заринмен жабдықталған бомбаларда пайдаланып осы УЗ тың буынның өлімге әкелетін контентрациясын 2-5 км кв көлемді жерде құрай алады. Бактериалды заттарды 2 құйғын авиациялық құралдармен жабдықталан ұшақтан шашырату кезінде 17 га (270640м) көлем жер зақымдануы мүмкін.

Ұшақтардың кемшілігі метереологиялық жағдай мен табуға болатын және ПВО құралдарды арқылы жоюға болатын мүмкіншіліктің бар болуы.

Дің артиллериясы салыстырмалы түрде кіші ату қашықтығында не, бірақ жоғары дәлділікпен айқындалады және метеорологиялық жағдайларға тәуелсіз. АҚШ әскерінде 80 тоннадан 20 мың тонна қуаттылықта ядролық қару – жарақтар 155 және 203,2 мм гаубицалармен қолдану мүмкін. УЗ көбінесе 155 калибірлі қару - жарақтарда пайдалану мүмкін. 155 м гаубицаның дивизионы 30с-та 6 га көлемді аудан қару – жарақтар бактериалды рецептуралармен де жабдықталады.

Капиталисттік мемлекеттер әскерінің қаруындағы минометр УЗ мен бактериалдық заттармен жабдықталған миналарды қолдана алады. Минометрдің ату қашықтығы үлкен емес, бірақ олар жоғары жылдамдыққа ие, қарсыласпен тікелей жанасып тұрған әскер үшін белгілі бір мөлшерде қауіпті. Қарастырылған ядролық қару-жарақ, УЗ мен бактериалды заттарды жеткізу әдістерін олардың әрқайсының артықшылығы мен белгілі бір кемшілігі бар екені көрінеді, сондықтан шетелдік специалистер айтуы бойынша олар тактика техникалық сипаты мен жағдайының сәйкестігі бойынша, қатан түрде пайдаланылады.

Жаппай жою қаруы қорғау әдістері негізгі шаралар. ОМП-дан қорғау қарумен зақымдану немесе жер ету результаттарын максимальді төмендету үшін өткізілген шаралар комплексі түрінде болады. Бұл бөлімдердің соғыс мүмкіншіліктерін сақтау және олардың өздерінің соғыс мақсаттарын орындау үшін қажет.

Әскердің соғыс жұмыстарындағы тәжірибеде ОМП қорғау шаралары тактикалық және арнайы болып бөлінеді:

-радиоактивті және химиялық зақымданған, қиратылу мен өрт аймақтарын болжау.

-радиоактивті химиялық және бактериалды зақымдалу туралы айту

-бөлімдерді орналастыру мен олардың масировкасы

-зақымдалған аймақтарда бөлімдердің орналасуының мезгіл түрінде ауысу мен жұмыс ету әдістерінің мақсаттылығы

-бұзылған басқаруды қалпына келтіру, соғыс мүмкіншіліктерінен айрылған бөлімдерді күшейту немесе ауыстыру

Бұл шараларды ұйымдастыру ол командирдің бұйрығы немесе жарлығы түрінде иеленеді. Арнайы сипаттағы шараларға жатады.

• 
  радиациялық химиялық және бактериалды барлау орналасқан аймақтарда инженерлі құрылғы, маневр жолдарын дайындау мен қалпына келтіру
  
• 
  қорғаудың жеке әдістерін қолдану, және де соғыс техникасы мен аймақтың қорғаныс қасиеттерін пайдалану
  
• 
  бөлімдерді қорғану құралдармен жабдықтау
  
• 
  адамдарды, қарулануды, соғыс техникасын, материалды қаражат пен сұрыптап бақылау
  
• 
  санитарлы – гигиеналық және профилактикалық шаралар
  
• 
  құтқару жұмыстар, емдеу – эвакуационды шаралар
  
• 
  бөлімдерді арнайы өндіру
  

ОМП болған бөлімдердің соғыс мүмкіншіліктерін қалпына келтіру, жеке составты құтқару және жараланған мен ауруларға көмектесу мақсатындағы тактикалық пен арнайы штаттағы шаралар ОМП қолдану зардаптарының ликвидациясын құрайды. ОМП –дан қорғану эффективтілігі және де жауынгердің психологиялық қасиеттердің ролі де аз емес. Бүкіл жеке составтан үлкен қиыншылық жағдайында әрекет ету мүмкіндіктерін және керек кезінде саналы түрде жанын пида ету үшін жоғары дисциплина, ұйымшылдық, төзімділік пен батылдық, еріктің үлкен жігерлігі талап етіледі.

Бұның бәрі бейбітшілік уақытында да соғыс кезінде де моральді және психологиялық түрде жеке составтің жүйелі және мақсаттылы дайындығын керек етеді.

Қарудың жеке түрлерін соғысқа қолдану тұрулары халықаралық гуманитарлық құқықтың қағидасы.

Соғыстың қатерлігі мен жойғыш сипатын кіші жойғыш бағытталған әрекеттер ерте кезден - ақ қолданады. Бірақ 19 ғ аяғында ғана соғысы әрекетінің жойғыш сипатын шектейтін соғысын жатқан және азаматтық халықты қорғайтын айғалықты х/ар конвенциялар жасалады. Елеулі жағдай 1899 ж дүние жүзілік Гаагтық конференцияны, жаяу соғыс объектілерін заңдары туралы конвенцияны қабылдау болды. Кейін 1967 ж екінші дүние жүзілік Гаагтың конференцияны жаяу соғыс объектілердің заңдары туралы конвенцияны қабылдау болды. Кейін 1967 ж екінші дүние жүзілік Гаагтың конференция болады.

Жаңа заманғы х/ар құқықта х/ар гуманитарлы құқық тарауы құрылды, ол жалпы адамның құқығы туралы норма мен принциптердің жүйесінің бір бөлігі болып табылады.

Қаруланған конфликттерін зардап шеккендерден және соғыс әрекеттері жүргізу үшін қолданылатын қарсыласатын жақтың принциптері:

1. 
   Тиым салынған қарулар мен соғыс жүргізу әдістерінде рұқсат етпеу.
   
2. 
   Соғысқан жақ қарсыласқа соғыстың мақсатымен сәйкес келмейтін мөлшерде зиян жасамау керек.
   
3. 
   Опасыздыққа, қарсыластың соғыс формасы мен БҰҰ - ның красный крест белгілерін қолдануға тиым салынады.
   
4. 
   Соғыс әрекеттерін жүргізу кезінде табиғатты қорғау керек.
   

Орталық - Европалық ТВД да қаруланған күштік дамуы мен жетілдіруі ТМД-елдерінде қарсы мақсатты түрде жерді дайындау және НАТО блогының бастықтарының мүдделерін агрессивтілігінің ұлғаюын көрсетеді.

ТМД мемлекеттерінің саясат консультативті комитетінің жиналысынды қабылданған Европада қарулану күшінің қарулануы мен қарапайым қарулануда қысқарту туралы хабарлануда аталып көрсетіледі: ортақ мемлекеттерді НАТО мен ТМД елдерінде қорғану үшін күш пен құралдар келетін шабуыл жасау және басу операцияларының жүргізуге жетіспейтін етіп радикалді түрде қысқартылу керек деп біледі.
№ 4.5 ДӘРІС
ҰРЫСТАҒЫ БӨЛІМ МЕН БӨЛІМШЕЛЕРДІ БАСҚАРУ НЕГІЗІ
1 тарау. БАСҚАРУДЫҢ НЕГІЗГІ ПРИНЦИПТЕРІ МЕН ТАЛАПТАРЫ ЖӘНЕ ӘСКЕРДІ БАСҚАРУ, ҰҒЫМЫНА АНЫҚТАМА БЕРУ
Әскерді басқару дегеніміз – бұл командир штабтарының және әскери басқармаларының бөлімдер, және бөлімшелерді әрқашанда ұрысқа дайындықта және оларға қойылған тапсырмаларды орындауына бағытталған шаралар.

Командир басқаруының негізгі шешімдері:

• 
  Үздіксіз ақпаратты жинау, оларды талқылау немесе оларды зерттеу, негіздеу болып табылады.
  
• 
  Шешім қабылдау.
  
• 
  Өзінің бағыныстыларына бұйрық беру.
  
• 
  Қарым-қатынасты ұйымдастыру және сақтап тұру.
  
• 
  Әскердің ұрыста барлық бағытта қимылын қамтамасыз ету және ұйымдастыруды іске асыру.
  
• 
  Басқару жүйесін іске асыру.
  
• 
  Бөлімшелерді ұрысқа дайындауда жетекшілік ету.
  
• 
  Бөлімге және бөлімшелерге қойылған тапсырмаларды орындауда міндетті түрде бақылау жүргізу және көмек көрсету.
  

Бөлімшелерді басқарудағы негізгі принциптер:

• 
  тек бір басшы;
  
• 
  басқаруды жүйелеу және бағынышты адамдарға қойылған тапсырмаларының шешу жолын анықтау;
  
• 
  жағдайды анализдеу дұрыс шешімдерді және оның қорытындысын алдын-ала білу;
  
• 
  өзіндік құрамды білу, олардың моральдық және әскери қасиеттерін білу, бағынышты адамдарға сене білу;
  
• 
  жоғары оперативтілік командир штабының жұмысын және шығармашылығын ұйымдастыру;
  
• 
  шешім қабылдағанда өз сөзінде тұру.
  

Басқарудың тұрақтылығы және үздіксіздігі ол штаб командирінің әскердің қандай да жағдайда болмасын тапсырманың жақсы орындалуының арқасында жеткізіледі.

Басқарудың тұрақтылығы және үздіксіздігі мынадай жағдайда да орындалады.

1. 
   Жағдайдың қалай екенің білуде.
   
2. 
   Жоғарғы басқарманың қойған тапсырманы дұрыс анықтауда, бағынышты адамдарға тапсырма беру және өз уақытында шешім қабылдауға.
   
3. 
   Бағынышты және көрші бөлімшелерімен.
   
4. 
   АСУ және байланысты қорғау үшін жағдай жасау.
   
5. 
   Басқару пунктеріне тапсырма беру және ұрыс кезеңде уақтылы орындарын өзгерту.
   
6. 
   Жылдам түрде басқаруды бір пунктен екіншісіне бару және зақымданған жағдайды қалпына келтіру.
   

Бұл жерде іс толық орындалуы керек. Ол үшін жағдайды әрқашанда білу және оның өзгерістеріне сай уақтылы түрде тапсырманы орындау қажет.

Әскерді жасырынды басқара білу- бұл командирлер және штабтардың ұрысқа дайындалуға бағытталған шараларды жауға білдіртпеу.

1. 
   Ұрыстың жоспары туралы шектелуі ғана адамдар білу.
   
2. 
   Басқару пунктерін жасырын түрде қорғаныста болу және орналастыру.
   
3. 
   Байланыс құралдары арқылы сөйлескенде белгілі ережелерді сақтау.
   
4. 
   Құжаттарды шифрлеу және кодтау, белгілі адамдармен байланыстарда таблицаларды қолдану, сигналдармен байланыс таблицаларын қод карталар, сонымен қатар жоғарғы штаб жоспары бойынша асырыну және жауға тез ақпарат қолдану.
   

Басқару органдары - бұл құрамындағы бөлімшелерді басқару функциясын атқаратын ұйымдастыру - штабтық бірліктері. Басқару органдары командир және орынбасары мен әскер және қызмет түрінің басқармалары және арнайы технакалық және тылдық қамтамасыздандыру органдары басқарады.

Бөлімшелерді басқарудағы негізгі роль командирге жүктеледі. Дайындық соғыс уақыттарында командир бөлімшелерді тікелей және штаб арқылы сонымен қатар өзінің орынбасарлары арқылы басқарады.

Штаб бөлімшелерді басқарудағы негізгі орган болып саналады. Және ол бүкіл жұмысын шешу негізінде ұйымдастырады, және командир немесе тұрған штаб арқылы шешіледі.

Дайындық және соғыс уақытында штабтың міндеттері:

1. 
   Бөлімшелерді жоғарғы дайындық үнемі болуға бағытталған шаралар.
   
2. 
   Үнемі жағдайды білу үзідіксіз ақпаратты жинау оперативті техникалық есептеулерді жүргізу.
   
3. 
   Ұрыстың қорытындылары болжау.
   
4. 
   Командир шешім қабуылдауына мәліметтерді дайындау.
   
5. 
   Ұрыста әскери қамтамасыздандыру ұйымдастыру комендаттық қызметті жүргізу.
   
6. 
   Іс - әркеттер болатын ауданда байланысты бөлімшелерді топографиялық қартамен қамтамасыздандыру.
   
7. 
   Басқару пунктік өз уақыттылы ұйымдастыру, оларды қорғау, күзету және үздіксіз байланысты қамтамасыздандыру.
   

Бас командир ұрыстың жоспарын анықтаған кейін паралельді түрде алдын -ала берілген тапсырмалар арқылы жүргізеді. Алдын - ала тапсырманы алғаннан кейін полк командирі қызметті анықтайды.

Қойылған тапсырманы орындау үшін бөлімшелердің тез дайындығында бағытталған шаралар

уақытты есептеу жүргізу;

штаб бастығында және олардың орынбасарында бұйрық береді. Болашақ іс әрекеттер жөнінде барлауды ұйымдастыру, шешім қабылдауға сыртқа ортаға байланысты жүргізу;

жағдайды бағалау;

ұрыстың жоспарын анықтау, жоғарғы бастыққа мәлімдеме жасау орынбасарларына жеткізу, алдын ала бөлімшелерге тапсырма беру.

Ұрыстың бұйрығын алғаннан кейін командир шешім қабылдауда карта арқылы аяқтайды, ұрыс бұйрығын береді және ұрысты жан-жақты қамтамасыздандырады, бөлімшелердің ұрыс тапсырмаларын орындауда басқару және бақылау жүргізу, рекогносцировка жасайтын жерге бару, өз шешімін толықтыру және бөлімшелер арасында ара қатынасты ұйымдастыру.

Бірінші звенода параллельді ұрысты ұйымдастыру ұрысқа дайындаудың жалпы уақытын азайтады. Бұл жерде жұмыс дәрежесі басты түрде командирдің және штабтың оперативтілігімен дайындалғанына байланысты.

Тапсырманы анықтау жағдайдағы баға беру және штабтың оперативті тактикалық есептеулерінің негізінде командир өзі шешім қабылдайды. Шешім қабылдағын кезде полк командирі ұрыстың жоспарын, бөлімшелердің әскери тапсырмаларын арақатынасын негізгі сұрақтарын, ұрысты жан - жақты қамтамасыздандырып басқару, ұйымдастырудың негізінен анықтайды. Ұрыс жоспары командир шешімінің негізінен құрайды.

Оның сипаттамасы:

негізгі соққының бағыты;

тізбекті немесе жауды жою жолдары (қандай жауды, тізбекті әдіс арқылы жою) оған ядролық атқылау зақымдау, реті және полктің ұрыстың тәртібі.

Командир өзіне бағынышты адамдарға әскери тапсырманы тікелей өзі бұйыру арқылы немесе штабтағы орынбасарлары арқылы жеткізеді. Әскери бұйыру кезінде командир мына жағдайларды көрсетеді:

Жаудың сипаттамасы және іс әректі бойынша қысқа қорытындылар шығарады.

Бас командирдің ядролық қару қолдану тәртібі (уақыты, қуаты, зақымдау обьектісі және т.б) сонымен қатар көршілес әскердің тапсырмалары және олармен шекаралас сызықтары

Полктің әскери тапсырмалары және ұрыс жоспары.

«Бұйырамын» сөзімен кейін келесі әскери тапсырмалар қолданады:

бірінші эшелон бөлімшелерінде

екінші эшелон бөлімшелерінде

алғы қатардағы бөлімшелер мен отрядтарға

ракеталық бөлімінің артиллериялық бөлімшелерінде

тактикалық әуелік десанттарға;

тік ұшақ бөлімшелерінде;

танкке қарсы резервтерде;

қозғалмалы қорғау отрядтарына.

5. 
   Бір күн ұрысқа кететін оқ дәрі шығыны.
   
6. 
   Әскердің дайындық уақыты.
   
7. 
   Басқару пунктерде орналасу орны мен уақыты ұрыс үстінде олардың қозғалу бағыттары, сонымен қатар полк басқару пункті істен шыққан уақытта басқару бөлімше командиріне тағайындайды.
   

Тізбекті жұмыс әдісі әскер дайындалуына, бас командир әскери іске асыруды уақыт жеткілікті болғанда қолданады, командир әскери бұйрықты қабылдаған кезде жұмысты келесі тәртіпті бойынша жүргізеді:

тапсырманы анықтау;

қабылданған шешімдермен ұрыс жоспарына қарай іске асырылуын анықтау;

ұрысқа дайындалу шаралары өз уақыттылы жүргізу үшін бақылау жүргізу

басқару жүйесінің дайындылығымен, сенімділігі

жауды оттық және ядролық зақымдауға бағытталған ұйымдастыру жұмыстары

ара қатынасуымен ұрысқа жан- жақты қамтамасыздандыру

қойылған уақытқа байланысты әскердің дайындықта болуын қамтамасыз етіп көмек көрсетуі

пайда болған сұрақтарды шешу

қойылған тапсырмаларды өте аз уақытта орындау үшін бағытталған шараларды анықтау

алынған тапсырмаларды орындауға бөлімшелерді дайындау

уақыт есептеуін жүргізу

штаб басқармасына орынбасарларға ұрыс, іс-әрекеттер жөнінде барлауды ұйымдастыру жөнінде бағыттамалар беру

бас командирге мәлімдеме және шешім қабылдау жөнінде хабар жеткізу

әскери бұйрық берілу

ұрысты жан- жақты қамтамасыздандыру және басқару туралы бағыттамалар береді.

Сол жерде рекогносцировка жүргізіледі және бөлімше тапсырмалармен өзара қатынасты ұйымдастыру анықталады

Полк командирі қорғанысқа шешім қабылдау кезінде мыналарды анықтайды:

• 
  Қорғаныстың тұрақтылығына әсер негізгі күштердің жинау орындары және аймақтары
  
• 
  Шабуылға шыққан және қорғанысқа кіріп кеткен жауды қайтару әдістері;
  
• 
  Полктің әскери реттілігі
  
• 
  Орналасу орындары қауіпсіз арақашықтықта орналасу, шабуылға шығу және қозғалу маршруттары бойынша орналасу орындары
  

• 
  Жүру реттілігіне байланысты сапқа тұрғызу
  
• 
  Коллона бойынша күштерді біркелкі орналастыру және жүру кезіндегі күзеттің міндеттері
  
• 
  Маршруттар және қозғалыстардың орташа жылдамдығы рубеж және басқа тәуліктің бірінші кезінде жүруге арналған демалу уақыттарының саны мен ұзақтығы
  
• 
  Шеру кезіндегі шабуылға қарсы ұйымдастыру жұмыстары
  
• 
  Шерудің басталу және аяқталу уақыттары
  

Оның құрамына бөлімдер, қызметкерлер және офицерлер функционалдық міндеттеріне байланысты бөлінуі жеке меншік құрылым басқару орындары туралы есептер, транспорт және байланыс құралдары, басқару пунктерінің жазылу схемасы, байланыс жерлері кіреді.

Полктің командық пунктінде полк командирі оның орынбасары штаб артиллерия басқармасы ПВО, инженерлік және химиялық қызметтің офицерлері жұмыс істейді.

Командалық пунктің құрамында үнемі командалық штабтық машиналар және радиостанциялар болуы керек. Дивизияның командалық пунктің элементтері болып бірінші қатардағы басқару пунктер және әуедік басқару пунктері жатады. Ал полктің командалық пунктіне бақылау пункті жатады. Дивизиялық алғы шептегі басқару пункті оперативтік басқаруды тұрақтандыру үшін және жоғарылату үшін қолданылады. Дивизиялық басқару пункті ұрыс жағдайды күрт өзгергенде және әскердің қозғалысы өзгерісі үшін үздіксіз бақылау үшін қолданады. Полктің бақылау пункті ұрыс даласын үздіксіз бақылауға және командалық пункт істен шыққан кезде басқаруға арналады. Тылдық басқару пункті тылды басқару үшін немесе техникамен қамтамасыз етуге арналады.

ТБП құрамы:

Полктік қарулану және тыл бойынша қарайтын орынбасарлары және қарамағындағы қызметкерлер, сонымен қатар есептеу және комплектеу жөніндегі қызметтер жатады.

Басқару пунктері тиімді болу үшін олардың құрамында басқару топтары, әр қызметтің және әскер түрінің басқару пунктерінен, қамтамасыздандару және байланыс орындарында тұрады. Командалық пунктер тек бас командир шешіммен ғана қозғалады. Ал тылдық пунктер полк командирінің тапсырмасы бойынша шешіледі.

Байланыс - бұл әскерді басқарудың негізгі керекті заттарының бірі. Ол командир шешімімен және штаб басқармасының тапсырмалармен қозғалмалы байланыс орындары бар жоғарғыда тұрған штабтарда жеткізу үшін ұйымдастырылады. Полкта байланыс жүйесінің негізін байланыс орындарының қозғалмалы түрде және оларды басқаратын басқару пунктерінен, қарамағындағы бөлімшелерден тұрады. Ол пункт аралық туралы байланыс принципіне негізделген және 1-2 соты жоғары және төмен орындармен байланысу мүмкіндігін беру керек. Байланыс үшін радио, желілі радио, қозғалмалы сигналы байланыс, заттары жатады. Осы заттар және аппаратураның көмегімен құпиялы немесе ашық телофонды, телеграфты байланыс, ал қозғалмалы түрлері почталық байланыстан құралады.