Әскерлердіњ жүріс әдісі. Марш, оныњ маќсаты, түрлері мен жаѓдайлары

Тәулік жүрісі уаќыт өлшемі, жүрістіњ орташа уаќыт өлшемі. Бастау шебі, түзету шептері.

Ќазіргі заманѓа жоѓары маневрлі ұрыстыќ жаѓдайларда әскерлер жүрісініњ, әсіресе марштыњ мањызы арта түсті.

Ќарсылас жаѓынан ЖЌЌ ќолдану, ұшаќтармен, әуе десантымен, диверсиялыќ – барлау топтарыныњ әскерімен, радиациялыќ, химиялыќ және бактериологиялыќ залалсыздандыру, көпір жолдарды бұзу ќаупі бар кезде әскерлер әрќашан алыс жолдарѓа жүріске дайын болуы керек.

Ол үшін ќару-жараќты, ұрыстыќ және басќа техниканы, жеке ќұрамды әрќашанда тиянаќты дайындап, жан-жаќты ќамсыздандыру керек.

Әскери бөлім жүрісті жүргізе алады;

1. 
   Өз жүрісімен (маршпен).
   
2. 
   Темір, тењіз, әуе жолдарымен.
   
3. 
   Бірнеше әдіспен.
   

Марш – әскерлердіњ жолмен белгіленген ауданѓа ұйымдасќан түрде шыѓуы.

Марш кезінде өзі жүретін зењбіректер, танктер немесе басќа жай жүретін техника автопоезбен алып жүрілуі мүмкін.

Марш жүрілуі мүмкін:

1. 
   Ұрысќа кіру мүмкіндігі жаѓдайында.
   
2. 
   Ќарсыласпен кездесу ќаупі жоќ жаѓдайда.
   

Біраќ, әрќашанда марш ќұпиясы, түнде немесе нашар көріну жаѓдайында, ұрыс кезінде иә болмаса терењ тылды күндізде жүргізілуі мүмкін.

Тәуліктік жүріс уаќыт мөлшері:

әр түрлі немесе танктік лектерге – 250 км. дейін

автомобильдік лектерге – 300 км. дейін.

Орташа жылдамдыќ:

әр түрлі немес танктік лек – 20-25 км/саѓ.

Жаяу жүру – 4-5 км/саѓ.

Шањѓымен – 5-7 км/саѓ.

Таулы, шөлді, солтүстік аудандарда, орманды-батпаќты немесе басќа ќиын жолдарда.

Жүру жылдамдыѓы саѓатына 12-15 км. дейін төмендеп тәуліктік жүру 150-200 км болуы мүмкін.

Әскери бөлім 1-2 маршрутта жүреді.

Маршруттыњ негізгі маќсаты – белгіленген ауданѓа уаќытында, ұрысќа дайын келу.

Батальонда машиналардыњ ар ќашыќтыѓы 25-50 м. Полкта бөлімшелердіњ ара ќашыќтыѓы 2-3 км.

Шањды, тайѓаќ, көтерілу, түсу, бұрылуы ќиын жолдарда ара ќашыќтыќ көбейе түседі.

Жүру жылдамдыѓы:

алѓан ќойѓан маќсатќа;

бөлімдердіњ маршќа машыќтануына;

машиналардыњ техникалыќ жаѓдайына;

маршруттыњ ќиындыѓына;

ауа райына;

жыл және тәулік уаќытына;

маршты ќамсыздандыру және ұйымдастыруына байланысты.

Маршты уаќытында бастау үшін және жүріс жылдамдыѓын баќылау үшін:

бастапќы шеп;

түзету шептері белгіленеді.

Түзету шептері 3-4 саѓат жүрістен кейін белгіленеді.

2. Тоќтау, күндізгі (түнгі) демалыс.

Жүріс легін ќұрастыру және оѓан ќойылар талаптар. Ұрысќа кірісу мүмкін жаѓдайдаѓы марш. ЖЌЌЌ тәсілдері.

Жеке ќұрамныњ демалуы, тамаќтануы, ќару –жараќты тексеру және әскери техниканы ќарау үшін марш кезінде 3-4 саѓат сайын 1 саѓаттыќ демалыс және тәуліктіњ екінші жартысында 2 саѓаттыќ демалыс белгіленеді.

Тоќтау орындары ќиын жолдар алдында немесе олардан өткеннен кейін белгіленеді.

Тоќтау кезінде транспорттыќ бәрі жолдыњ оњ жаѓына шыѓып арќашыќтыѓы 10 м. жерде тоќтайды.

Бастыќтыњ машиналарында ќалатындар: баќылаушылар, кезекті пулеметшілер, байланысшылар.

Ќалѓандары бастыќтыњ рұхсатыммен машиналардан түсіп дем алады.

Атќыш-зенитшілер де әуе ќорѓанысын ұйымдастырады.

Жүргізушілер өздерініњ техникасын тексереді. Тәуліктік демалыс үшін ЖЌЌ ќорѓануѓа болатын, ішетін суы бар жерлер тањдалады. Жүріс легінде: алдыњѓы топ, авнгард, жүрісті ұйымдастыру тобы, негізгі күштер, техникалыќ ќамсыздандыру және тылдыќ бөлімдер болады.

Батальондардыњ өзара ќашыќтыѓы 2-3 км. Полкта барлаушылар ротасы полктан 50 км. алда жүреді.

Батальон бастыѓы барлау шоѓынан (бөлімше) 10 км. алѓа жіберіледі.

Марш кезінде әскерлер лектік күзетпен ќамтамасыз етіледі.

Олар ќамтамасыз ету керек:

негізгі күштердіњ тоќтаусыз жүрісін;

жаудыњ төтенше шабуылынан ќорѓау;

ұрысќа жаќсы жаѓдай туѓызу;

ќарсыластыњ барлаушыларыныњ ішке кіруіне кедергі болу.

Полкті жан-жаќтан ќорѓау үшін бір рота мөлшерінде оњ және сол жаќтан 5 км. ќашыќтыќтан ќорѓайды.

Тыл жаќтан тылдыќ күзет (рота) ќорѓайды. Олар да 5 км ќашыќтыќта болады.

ЖЌЌ ќорѓануѓа:

ара ќашыќтыќты саќтау ретінде;

әскерлердіњ бір жерге шоѓырландырмау арќасында;

жер ќыртысын, техникасын, жеке ќорѓану ќұралдарын дұрыс пайдалану арќылы;

демалыс орындарын инженерлік жаѓдайда дұрыс ќамсыздандыру арќасында

жетуге болады.

Маршты химиялыќ ќамсыздандыру дегеніміз:

жүру жолын, демалыс орындарын радиациялыќ, химиялыќ, биологиялыќ барлау;

залалданѓан аудандардан шыќќаннан кейін дозиметрлік және химиялыќ баќылау;

жүру жолын, демалыс орындарын толыќ арнайы залалсыздандыру;

кейбір жерлерді дегазациялау мен дезинфекциялау;

судан өтетін жерлерді түтіндетіп жасыру.

Залалданѓан жерлерді өтер алдында ЖЂҰМ (БТР), танктердіњ терезе, тесік, ќаќпаќтары жабылады, ЖЌЌ саќтану ќұралдары іске ќосылады, ашыќ машинадаѓылар газқағар киеді.

Жоѓары радиациясы бар жерлерден ќатты жылдамдылыќпен өтілуі тиіс.

Залалданѓан зонадан шыќќаннан кейін арнайы залалсыздандыру жұмыстары жүргізіледі.

Әскери бөлімдерді тасымалдау – әскери бөлімдерді бүкіл ќару-жараѓымен, техникасымен және барлыќ мүлкімен бір ауданнан екінші ауданѓа теміржолмен, сумен, әуе транспортпен немесе ауыр автопоезбен ауыстыру.

Тасымалдау жылдамдыѓы тәулігіне бірнеше жүз км жетеді.

Бір полк 5-7 әскери эшелонмен тасылады.

Әскери эшелон дегеніміз бір поэздыњ немесе кеменіњ ішіне орналасќан әскери бөлім, әскери техника саны.

Әскери поезда 20 немесе одан да көп вагондар болады.

Бір вагон екі осьті 20 тонналыќ ұзындыѓы 8,2 м.

Әскери поездыњ салмаѓы мен ұзындыѓы теміржолда белгіленген нормативтерден аспауы керек.

Эшелонѓа номер беріліп ол жүріс аяќталѓанша саќталады.

Эшелонда тиеу, түсіру, әуеден ќорѓау, радиациялыќ, химиялыќ, бактериологиялыќ барлау. Күзету, ќорѓау, тамаќ дайындау, медициналыќ көмек көрсету бөлімшелері болады. Тиеу, түсіру орындары ќұпиялы, ыњѓайлы жерлерде дайындалады.

Әрбір эшелонѓа эшелон бастыѓы таѓайындалады. Ќару-жараќ пен жанармай бөлек вагондарѓа тиеледі. Техника тиелген платформалар эшелонныњ бас жаѓына немесе аяќ жаѓына тіркеледі, ортасында жеке ќұрамы орналасќан вагондар болады. Әрбір жабыќ вагонда 64-72 адам болады.

Ќару-жараќ, әскери техника платформа жаќсылап бекітіледі, машиналар тормозѓа ќойылады. Зењбіректерді ќозѓалмайтын ќылып бекітіледі.

Тоќтау дегеніміз – ұрысќа дайындыќ, демалыс, запастарды толыќтыру, техниканы жөндеу, бөлімдерді ќұрастыру үшін бір жерде жиналу.

Тоќтау аудандары тыѓылуѓа (шұњќыр, таса, орман, т.б.) ыњѓайлы, ќұпия болу керек.

Бұл аудандар үлкен ќалардан, фабрика, зауаттардан, темір жол станцияларынан көпір немесе бірден көзге түсетін жерлерден алыс болу керек.

Батальонныњ тоќтау орны 10 кв. км., ал полк 100 кв.км жер алады.

Танк бөліміне ќосылѓан мотоатќыштар сол бөліммен бірге болуы керек. Граната атќыштар мен танкке ќарсы взводтар мотоатќыштар роталарымен бірге болады.

Зениттік бөлімдер әуе нысаналарын атуѓа ыњѓайлы жерлерде орналасады.

Техникалыќ ќамсыздандыру және тылдыќ бөлімдер батальонды ќамсыздандыруѓа ыњѓайлы жерлерге бөлінеді.

Әскерлерді күзеттік ќорѓаныс бөлімшелері ќорѓайды.

Күзеттік бөлімдер әскерді айнала күзетуі тиіс.

Олар әскери бөлімдерден 1500 м. жерде орналасады, немесе 2-3 адамнан тұратын 400 м жерде болатын құпиялардан тұрады.

5. Кіші ќарќынды ќаќтыѓыстар кезіндегі әскерлер маршыныњ ерекшеліктері

Әскери бөлімдер кіші ќаќтыѓыстар кезінде оныњ алдын алу маќсатында немесе бейбіт шешімге келу үшін жылдам немесе уаќытында жету керек.

Ол 1 және 2 бөлімдерге айтылѓандай жүргізіледі.

№ 4.10 ДӘРІС

1. 
   Студенттермен талќылау керек:
   
   • 
     ЌР Әскери доктринасының негіздері;
     
   • 
     Тактикалыќ әуе десантыныњ әскери маќсаттары.
     
2. 
   Білу керек;
   
   • 
     Әскери топтарды жергілікті ќаќтыѓыстарда пайдаланудыњ әдістері мен түрлері.
     
   • 
     Азианыњ ќаќтыѓыстардаѓы орны мен мањызы;
     
   • 
     Ракеталар мен зењбіректерді ќаќтыѓыстарда ќолдану.
     

Онда әскери ќауіпсіздік, ел ќауіпсіздігі, соѓыс және ќаќтыѓыстарды болдырмау, әскери ќұрылыс ЌК ұлттыќ ќауіпсіздікті ќорѓау және халыќаралыќ келісімдерді орындау үшін пайдалану сияќты сұрақтар ќойылѓан.

Доктринасы ќабылдау себебі, аумаќтаѓы ќаќтыѓыстардыњ жайылуы, шекараѓа жаќын жаңа ядролыќ елдердіњ пайда болуы.

Ұрыстыќ ќаќтыѓыстардыњ негізгі белгілері:

- алыстан ату, электрондыќ басу, майдан шебімен тылдыќ айырмашылыѓыныњ азаюы, ұрыстыњ ережесіз түрлерін пайдалану;

- ұрыста зањсыз ќарулы күштердіњ пайдалануы;

- ќазіргі заманѓа әскери ќаруларды пайдалану;

- тікелей емес стратегиялыќ әрекеттерді (политикалыќ және психологиялыќ ќысым, экономикалыќ санкциялар, информациялыќ күрес, күш көрсету т.б.) кењінен ќолдану;

- үкіметтік және әскери басќаруды бұзу;

- әскери басќаруды системасын істен шыѓару;

- энергетикалыќ, инфраструктуралыќ және ќамтамасыздыќ объектілерді ќұрту.
1 тарау. ЌР ӘСКЕРИ ДОКТРИНАСЫ

Ќазіргі заман екі ќарсы системаныњ жойылуына және халыќаралыќ ќатынастардыњ дамуына байланысты көп өзгерістер енгізді.

Сонымен ќатар бір жаѓынан бүкіл дүниежүзілік ќоѓам кейбір келіспеушіліктерді бейбіт жолмен шешуге, ядролыќ ќарудыњ жайылуына жол бермеуге тырысса, екінші жаѓынан экстремизм мен терроризмніњ, ќару-жараќ пен наркотиктердіњ сатудыњ дамуына байланысты ќиын және ќарсы көзќарас пайда болды.

Және де ќазір ќаќтыѓыстардыњ түрі, оларда ќолданылатын ќару-жараќтар, әдістер көп өзгерді. Сондыќтан, ЌР өз ЌК осы өзгерген жаѓдайѓа сәйкес ќұрауы керек.

Әскери доктрина орташа кезењге арналѓан, ол дүние жүзіндегі әскери-саяси жаѓдайѓа, мемлекеттіњ экономикалыќ және ресурстарыныњ мүмкіндігіне бейімделген.

Әскери доктринаныњ ќұќыќтыќ негізін ќұрайтын ЌР Конституциясы, ЌР зањдыќ және басќа нормативтік актілері, сонымен ќатар бейбітшілік ќауіпсіздігін ќорѓайтын халыќаралыќ келісім-шарттар.

ЌК-діњ, басќа да әскери бөлімдердіњ міндет сыртќы арандатушылыќтан ќорѓану, ЌР халыќаралыќ міндеттерін орындау.

Ќарулы күштерге ЌР ќарсы арандатушылыќ болѓан жаѓдайда ќойылатын міндеттер:

- шекаралыќ ќаќтыѓыстарды тоќтату және жою;

- жаудыњ жаяу әскерініњ және әуеден соќќысын тойтарыс беру;

- ќаќтыѓыстарды өз күшімен, немесе дос мемлекеттердіњ көмегімен тоќтату;

- резервтерді ќорѓау;

- зањсыз ќұрамалармен күрес;

- жаудан халыќты, экономикалыќ объектілерді ќорѓау;

- әскери режимді басу.

2 тарау. ТАКТИКАЛЫҚ ӘУЕ ДЕСАНТЫНЫҢ ҰРЫСТЫҚ МІНДЕТТЕРІ

Ұрыстыќ міндеттерді ротаныњ және батальондыќ тактикалыќ әуе десанттары жүргізе алады.

Олар ќорѓаныста немесе шабуылда мањызды шептерді ұстап ќалуѓа, жауѓа оњнан-солдан, тылдан соќќы беруге, ядролыќ, химиялыќ шабуыл ќұралдарын жоюѓа, барлау комплекстері мен басќару пунктерін ќұртуѓа, мањызды гидроќұрылыстарды, көпірлерді, судан өту ќұралдарын, тау жолдарын т.б. басып алуѓа, елді-мекендерді ќорѓауѓа пайдаланады.

Десант дегеніміз жау тылына ұрыстыќ маќсатта тастайтын әуе десанты.

Десант тоќтау терењдігі майдан шебінен: батальон үшін – 20-30 км рота үшін – 10 км.

Мањызды шептерді ұстап ќалу үшін әуе десанты ќорѓаныстаѓыдай, ал жаулап алу үшін шабуылдаѓыдай ќимылдайды.

Жол ќатынасын бұзу үшін, көпірлер, жол ќиылыстары, судан өту орындары ќиратылады. Темір жолды істен шыѓару үшін кіру-шыѓу бұрулары, энергиялыќ, байланыс жүйелері бұзылады.

Оњнан-солдан немесе тылдан соќќы беру үшін тосќауыл түрлері ќолданылады. Таулы жерлерде әуе десанты тау жоталарыныњ, жазыќ жерлердіњ, жолдардыњ бойында пайдаланылады.

Орманды жерлерде әуе десанты жолдардыњ бойында әрекет жасайды.

3. 
   тарау. ЖЕРГІЛІКТІ ҚАҚТЫҒЫСТАРДА ӘСКЕРИ БӨЛІМДЕРДІ ПАЙДАЛАНУ ТҮРЛЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІ
   

Операциялар:

1. Шабуылдыќ;

Қорѓаныстыќ;

Әуелік;

Әуе-ќұрлыќтыќ;

Арнайы.

Уаќтылы ұрыстыќ әрекеттер мен соќќылар:

ТМД елдерініњ біріккен ұрыстыќ әрекеттерін басќару үшін біріккен басќармалары ќұралады.

ЌК жергілікті ќаќтыѓыстарда пайдалану тиімді болу үшін төмендегідей жаѓдайлар туѓызу керек:

Ұрыс уаќытында ќарсыластан бұрын ќимылдау;

Әуе десантын, штурмдыќ топтарды, рейдтік топтарды кењінен пайдалану;

Әскер түрлерін үздіксіз біріге пайдалану.

Ұрыстыќ ќаќтыѓыстарда авиацияныњ мањызы зор. Олар бірінші болып ќаќтыѓыс аудандарына жетеді, алыс объектілерге соќќы береді.

Өз жерінде соѓысќанда авиацияны пайдалану басќаша. Олар бандќұрамаларды ќоршап алуда, тылдыќ базаларды, ќамсыздандыру пунктерін, транспорттыќ жолдарды, мањызды объектілерді ќорѓауда пайдаланылады.

Авиация ќамсыздандыру ролін атќарады. Жергілікті халыќќа гуманитарлыќ жүктерді жеткізеді, жаралыларды, басќа да зардап шеккен халыќты эвакуациялайды.

Авияцияны өз жерінде ќолданбауы, өз жерінде ќатты жою, өз халќын ќыруѓа болмайды.
5 тарау. ЖЕРГІЛІКТІ ҚАҚТЫҒЫСТАРДЫ РАКЕТАЛАР МЕН ЗЕҢБІРЕКТЕРДІ ҚОЛДАНУ

Негізінен ќаќтыѓыстардаѓы атудыњ 80% ракеталар мен зењбіректердіњ үлесіне тиеді. Сондыќтан олар негізгі соќќы күштері болып саналады. Бұл ќарсыласты алыстан атып ќұрту деген болады.

Зењбіректер маќсаты:

Қарсы атыс.

Өз әскерін ќолдау.

Қарсылас позицияларын шаршата ату.

Жарыќ түсіру.

Бөлек нысаналарды тікелей ату.

ЌР әскери доктринасыныњ негізі ќорѓану саясаты, кез-келген ќаќтыѓысты саяси әдіспен бейбіт шешу.

ЌР әскери доктринасыныњ негіздерін, БҰҰ жарѓысыныњ міндеттерін, халыќаралыќ ќұќыќтарды бұлжытпай орындауѓа тырысады.

ІІІ. МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ТӘСІЛІ
№1 ДӘРІС
ӘСКЕРИ МЕДИЦИНА ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

Кіріспе

Денсаулық - зор байлық. Ол жарқын өмір сүруге, еңбек етуге, елге бақыт сыйлауға, Отанын сүюуге мүмкіндік береді.

Мемлекет - бейбітшілікті сақтау мен бүкіл әлемдік соғысты болдырмау саясатын- біртіндеп жүргізуде. Соғысқа дайындықтың жоғы-халықтың өзінің материалды және рухани байлығын жоғалтуы.

Бейбітшілікті бекіндіру-мемлекет қызметінің басты бағыттарының бірі және негізгі мақсаты болып табылады. Қарулы күштер өзінің Отанын қорғауға, кез келген агрессияның шабуылын қайтаруға дайын. Олардың әскери күші, қазіргі жағдайда әскери дайындығы-бейбітшілікпен қауіпсіздіктің маңызды факторы. Қарулы күштердің негізгі бір қызметінің мәні осы болып табылады.

ҚР ҚК маңызды бөлігі-әскери медициналық қызмет. Әскер мен флоттың жеке құрамының денсаулығын сақтау мен күшейтуді қолға ала отырып, жауынгерлерді әрдайым қолдай отырып, медициналық құрам ҚР ҚК әскери күшін және жоғарғы әскери дайындығын қамтамасыз етуге маңызды үлес қосады.

Әскери дәрігер туралы алғаш естеліктер ежелден белгілі. Біз оны естелік жазбаларда, әртүрлі халықтардың өнер шығармаларында табамыз. Ол жаралы жауынгер денесінен семсерді алып, жараны орап, қарапайым операцияларды жасайды. Уақыт өткен сайын қару күрделене түседі және жауынгерлердің мінез құлқы қатайып, мыңдаған адамдарды шайқас алаңына тапты,олар жараланып, мертікті. Бірақ дәрігер өнері де нығая түсті, ауыр-сырқатты жеңілдетіп, жараны емдеп, ғылым мен техниканы мақсатқа жету үшін кеңірек қолдануда.
1 тарау. ӘСКЕРИ МЕДИЦИНА ТУРАЛЫ ТҮСІНІК, ОНЫҢ МАЗМҰНЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
Әскери медицинаны қарулы күштердің бейбітшілік және соғыс жағдайындағы денсаулық сақтаудың (медициналық қамтамасыздандыру) теориясы және тәжірибесі деп таниды. «Денсаулық сақтау» терминнің орнына әскери медицина теориясы мен тәжірибесіне ресми термин «Медициналық қамтамасыздандыру» қолданылады.

Қарулы күштердің денсаулығын сақтау теориясы (медициналық қамтамасыздандыру) әскердегі еңбек жағдайларының әскери қызметтегілерге әсері туралы, әскердің және құрамының сырқаттануы және патологиялық жағдайлары, жарақаттардың болуы ерекшеліктері мен ағымын және оның алдын алу, емдеу туралы ғылыми білімдер жинағы.

Қарулы күштердің денсаулық сақтау тәжірибесі - әскерді бейбітшілік және соғыс уақытындағы күнделікті әрекет барысында медициналық қамтамасыздандырудың жүйесін және әдістерін жүзеге асыру болып табылады. Бұл жағдайда, қазіргі уақытта медициналық қамтамасыздандыру күштерді тылда қамтамасыз ету жүйесінің құрамдық бөлігі болып табылады.

Медициналық қамтамасыздандыру - ұйымдастыру, санитарлық-гигиеналық және емдеу профилактикалық, ал сол соғыс уақытында емдеу-эвакуациялық шаралардың кешені ретінде анықталады. Оның мақсаты жеке құрамның денсаулығын және әскери қабілетін сақтау және қалпына келтіру.

Әскери медицина – тұрақты әскердің пайда болуымен білім мен тәжірибелік қызметтің дербес саласы болады. Дәл осы кезеңде әскерді қамтамасыз етуге арналған арнайы ұйым ретінде әскер құрамында әскери медициналық қызметтің қажеттігі туады. ҚК жеке құрамының тіршілігінің, тұрмыстың, оның тіршілік ерекшеліктерінің осы жағдайларымен қатар, бұл әдістер соғыс уақытында әскерді қамтамасыз етудің жоғарғы дәрежесін көрсетті.

Әскерді техникалық күшейтуі бойынша соғысты жүргізу әдісі неғұрлым жоғары талап ету- әскери қызметті үйрету, әскери медициналық ерекше саласы немесе бөлімдерін дамытуға, сондай-ақ әскери эпидемиология, авиациялық медицина, әскери токсикология және т.б. Әсіресе соңғы 50-60 жылда әскери өнердің ғылым мен техниканың жоғары дамуына байланысты, әскерді техникалық жабдықтауға және қарулы қақтығыстардың болу мүмкіндігіне байланысты әскери медицина тез дами бастады.

Дамудың қазіргі сатысында, әскери медициналық ғылымдар (оқу пәндері) теориялық, әдістемелік және тәжірибелік жағынан толығымен қалыптасқан кешенен тұрады:

- медициналық қызметті ұйымдастыру және әдісі;

- әскери – дала хирургиясы;

- әскери дала терапиясы;

- әскери-гигиена(сонымен қатар әскери-әуе және авиациялық);

- әскери эпидемиология;

- әскери-медициналық статистика;

- әскери медициналық қамтамасыздандыру;

- әскери токсикология ;

- жаппай жарақаттау қаруымен медициналық қорғау;

- әскери-еңбек физиологияс;

- әскери медицина тарихы;

- бейбітшілік уақытындағықарулы күштерді медициналық ұйымдастыру;

- әскери медициналық география және т.б.

Сонымен қатар әскерді медициналық қамтамасыздандырудың тәжірибелік мақсаттары теориялық және клиникалық медицинаның, стамотологияның, оториноларингологияның, дерматологияның және т.б. барлық салалардың әскери бөлімдерінің пайда болуына ықпал етті.
2 тарау. МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМИ ТӘСІЛІ ПӘН РЕТІНДЕ. ОНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, ДАМУЫ ЖӘНЕ МАЗМҰНЫ
Медициналық қызметті ұйымдастыру және тәсілі жеке әскери - медициналық ғылымдардың бірі болып табылады. Ол соғыс уақытында ҚК қамтамасыз ету тәжірибесін және медициналық қызметтің әрекетін оқып біледі, медициналық қамтамасыздандыруды ұйымдастырудың заңдылықтарын анықтайды және оның түрі мен әдістерін дайындайды. Ол экономика, әскери іс және медицина сондай-ақ әскери әрекеттің нақты жағдайларына сай келеді. Медициналық қызметті ұйымдастыру тәсілдері соғыс уақытында ҚК медициналық қамтамасыздандыруды ұйымдастыру туралы ғылым ретінде көрсетілген.

Медициналық қызметті ұйымдастыру және тәсілі оқытудың ғылыми зерттеу обьектісі және сипаты - соғыс уақытындағы олардың әскери әрекеттің әртүрлі жағдайлары мен түрлерін ҚК медициналық қамтамасыздандыруды ұйымдастыру болып табылады.

Медициналық қызметті ұйымдастыру және тәсілі әскери медициналық дербес саласына бөлу 20 ғасырдың соңында болды. Оның қалыптасуы мен дамуы әскери –медициналық тәжірибесінің сұраныстарына байланысты жүгізіледі. Ол үшін әскери медициналық қызметтің құрылуы тәжірибесін толықтыру және әскерді медициналық қамтамасыздандыруды ұйымдастыру жүргізіледі. Ол бірінші кезекте әскери гигиена және дала хирургиясы бойынша еңбектерде көрінді. Медициналық қызметті ұйымдастырудың ғылыми-әдістемелік қалыптастыру қажеттігіне себеп болған әскери техниканы дамыту және онымен байланысты ҚК ұйымдастырудың жәнеәскери әрекеттерді жүргізу әдістерінің күрделенуі. Әскери істің дамуы мен күрделенудің бұл процесі медициналық қызмет қамтуды ұйымдастыруды қиындатады, өткен соғыстарда медициналық қызмет тәжірибесін оқып білуді талап етті және соғыс уақытында оның іс-әрекет жағдайын зертеуді бұрынғысынан да қиындатады. 20 ғасырдың аяғындағы айқын көрінген және медициналық көмек көрсету, соғыста жаралылар мен ауруларды емдеу эпидемияға қарсы шаралар жүргізу сияқты медицина ғылымының үлкен жетістіктері маңызды орын алады. Ол әскери әрекетті медициналық қамтуды ұйымдастырудың қазіргі заманғы және мақсатқа сай түрлерін іздестіру қажеттігін тудырады.

Әскери медициналық ұйымның орыс әскерлерінде пайда болуы 17 ғасырға жатады. 1607-1621 жж. кезеңде «ӘСКЕРИ, СОҒЫС ЖӘНЕ БАСҚА ДА ӘСКЕРИ ҒЫЛЫМҒА БАЙЛАНЫСТЫ ІСТЕР ЖАРЛЫҒЫ» құрастырылған, онда дәрілер мен қажет мүліктері таситын арбасы бар емші туралы нұсқамалар кездеседі.

1654 ж Дәріханалық бұйрықта (патша сарайы мен орыс әскеріне қызмет көрсететін медициналық орган) Ресейдегі алғашқы отандық емшілерді дайындайтын мектеп ашылды. Ол емшілер әрі қарай атқыштар полкіне жіберілді. Уақытша госпитальдар құрылды.Сонда да 17 ғ орыс әскерінде медициналық қамту жаңа пайда бола бастады.

Әскерді медициналық қамтудың ұйымдастыру түрінің дамуының маңызды қадамы 17 ғ алғашқы тоқсанында Петр1 әскери реформалардың нәтижесінде, яғни тұрақты орыс әскерін құру жүргізілді. «Медициналық шендер» әскери бөлімше штатында 1707 ж енгізілген. Москвада - ауру адамдарды емдеуге арналған госпиталь (қазіргі Бурденко атындағы бас клиникалық әскери госпоталь) жанынан 5 оқушыға арналаған госпитальдық мектеп құрылған. Осындай мектептер өзге де госпиталдар жанынан құрыла бастады. Мысалы: түлектер полктарға емші ретінде жіберілді.

18 ғасырдағы соғыстарда жараланғандар мен ауруларды сол жерде емдеу етек алды, яғңи госпитальдар әскери әрекеттер болып жатқан аудандардағы тыл жақын жерлерде орналастырылады. Әдетте емдеу осы жерде аяқталады. Тек 1756-1763 жж жылдық соғыста және 1768-1774 жж орыс-түрік соғысы уақытында, эвакуациялық жүйенің элементтері пайда бола бастады, яғни аралық және этаптық госпитальдар ашылды. Бұл эвакуациялық тенденциялар 1812 ж. Отан соғысы уақытында ерекше көрініс тапты. Осы уақыттарда соғыста эпидемияға қарсы шараларды жүзеге асыру тұрақты және негізді болады, бұл отандық ғалымдар мен әскерлер тәжірибесі дәрігерлер Д.С.Самойловичтің, М.Я.Мудровтың қызметінің нәтижесі. Әскери бөлімшелердегі ауруларды оқшаулау госпитальдар мен азаматтық ауруханаларда жүзеге асырылды, оларға жеке палаталар берілді.

19 ғасырда орыс солдаттары алғаш рет алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуге табельді орағыш заттарын алады. Сонымен қатар медициналық қызметті жабдықтау үшін арнайы санитарлық көлік енгізілді. Полк штаттарына әскери лазареттер енгізілді, ал дивизия құрамына – дивизиялық лазареттер енгізілді.

Әскерді медициналық қамтудың ұйымдастыру түрлерін дамытуда Н.И.Пирогов үлкен еңбек сіңірді. Қырым соғысы уақытында 1854 ж. Севастопольге келген Н.И.Пирогов өзінің күшімен әскердің әректін медициналық қамтуды ұйымдастыруға бір қатар жаңа істер енгізді. Жаралыларды шайқас алаңынан шығару, мейір бикелерді әскери медициналық мекемелерге және орау пунктерінде қатыстыру, іріктеу істерін ретке келтіру - әскери медицинадағы Н.И. Пироговтың үлесі.

Өз еңбектерінде әскери медицинаның ұйымдастыру мәселесінің жарық көрсеткен Н.И.Пирогов: «Соғыста санитарлық дәрігердің маңызы - әкімшілік» деген, яғни әскерді медициналық қамтуды ұйымдастыру. Сондықтан оны «әскери-дала хирургиясының атасы», және де медициналық қызметті ұйымдастыру мен тәсілінің негізін қалаушысы деп атайды.

19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында шетел және отандық әдебиетте медицинаның осы жаңа саласы - «медициналық тәсіл» немесе «санитарлық тәсіл» терминдерін қолдана бастады.

Соғыста әскерді медициналық қамтуды ұйымдастырудың күрделісі әскери дәрігерлердің дайындаудың қажеттігін тудырады. Европалық елдердің бір қатарында санитарлық техникалық курсын оқыту енгізілді, оқулықтар мен оқу құралдары шығарылды. Медициналық қызметтің ұйымдастыру мен тәсілі бойынша алғашқы отандық оқулықтар: П.П.Потираловскийдің «КРАТКИЙ КУРС САНИТАРНОЙ ТАКТИКИ» (1912ж) және В.В.Заглухинскийдің «ОСНОВЫ САНИТАРНОЙ ТЕХНИКИ» (1914) шығарылды.

1904-1905ж. орыс-жапон соғысында шайқас алаңында соғыс тәртібін бытыраңқы жағдайында жалғыз фельдшердің күші жетпеді. Соған байланысты өз-өзіне және өзара көмек көрсетудің міндеті артты. Әрбір солдатты жеке орағыш пакетпен қамтыды. Содан басқа полктік санитар тасушылар ауруларды тасудан басқа, ауруларға алғашқы көмек көрсетуге міндетті болды. Сондықтан оларға резиналық жгут, кейбір медикаментерді және орағыш материалды бар дорбалар берілді. Орыс әскерін орыс жапон соғысында емдеу эвакуациялық қамтамасыз етудің басшылық бастамасы – эвакуация болды. Ол 1914-1918жж. Бірінші әлемдік соғыстада қалды. Медициналық көмектің алдыңғы қатарлы орау пунктерде жоғарлады. 1916 ж. Владимир Андревич Оппель алғаш рет емдеу және эвакуациялық шаралардың бір жүйеге тығыз байланысының қажеттігін дәлелдеді және емдеу және эвакуациялық шаралар жиынтығын уақытша бір бірімен жалғасқан, сатылы емдеу деп атады. Бірақ та В.А.Оппель ұсынған сатылы емдеу принциптері олардың алға жылжыса да, революцияға дейінгі орыс әскерін медициналық қамту тәжірибесінде жүзеге асырылған жоқ. Оған қатардағы экономикалық артта қалушылық, әскери медициналық қызметтің әлсіз техникалық жабдықталуы, басты қолбасшының әскерді медициналық қамту мәселесінде немқұрайлы қарауы себеп болды.

Әскери қызметті ұйымдастыру мен тәсілі өзінің дамуының қазіргі заманғы деңгейінде жеке әскери медициналық ғылым және оқыту пәні ретінде төрт негізгі бөлімі бар білімінің кең саласы болып табылады.

БІРІНШІ - ҚК соғыс уақытында медициналық ұйымдастырудың жалпы негіздері. Бұл бөлім соғыс уақытында күштерді медициналық қамту мәселесі қаралатын қалға үш бөлім үшін әдістемелік және жалпы теориялық базасы болып табылады.

ЕКІНШІ - бөлімдер мен ҚК түрлерінің құрамасын және әскер түрлерін (корабльдерді) медициналық қамтуды ұйымдастыру.

ҮШІНШІ - ҚК түрлерінің оперативі және оперативті- стратегиялық бірлестіктерін ұйымдастыру.

ТӨРТІНШІ – ҚК медициналық қамтудың стратегиялық мәселелері.

Медициналық қызметті ұйымдастыру мен тәсілі әскери медициналық құрам бөлігі бола отырып оның басқа салаларымен тығыз байланысты. Олардың әрқайсысы өзінің жетістіктерімен медициналық қызметті ұйымдастыру мен тәсілінің дамуына белгілі ықпалын тигізеді. Бұл ықпалды ескермей әскерді медициналық қамтуды ұйымдастыру принциптерін дұрыс түсіну мүмкін емес.

Медициналық қамтуды ұйымдастыру мәселесін оқу барысында әскери медицинаның басқа салаларының ғылыми жетістіктерін ескеру қажет. Бұл үшін әскерді медициналық қамтуды ұйымдастыруды нығайту үшін қорытынды жасады. Медициналық қызметті ұйымдастыру мен тәсілі өз кезегінде біріккен салаларға әсер етеді.

МҚҰТ (ОТМС) әскери құрылыс пен әскери ғылымының тәжірибесін тығыз байланысты, бәрін бұрын оның маңызды құрамдық бөлігімен - әскери өнермен, өйткені әскерді медициналық қызметті ұйымдастыру саласында міндеттерді дұрыс шешу күрес табиғатын, операциялар мен соғыстарды білмей мүмкін емес, әскери жағдайды және олардың медициналық қызметке әсерін білу қажет.

3 тарау. ҚР ҚК ӘСКЕРІН МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІНІҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ

Әскери медицинаны қамтамасыздандыру тарихында алғаш рет дәрігерлерге емдеу және әкімшілік ұйымдастыру қызметімен бірге дәрігерлер әскерді медициналық қамтамасыз етудің барлық істердің ұйымдастырушылары болды. Қызыл Әскерді медициналық қамтудың негізін құраушы принципі – алдын алу (профилактикасы) болып табылады. Әскерді емдеу эвакуациялық қамтамасыз етуде емдеу мен эвакуация арасында ұйымдастыруда үзіліс болды. 1918 жылы барлық эвакуциялық жұмыстар Қызыл Әскердің медициналық жүргізуіне берілді. Осылайша бірінші әлемдік соғыста В.А.Оппель ұсынған сатылы емдеуді жүзеге асыру мүмкін болды.

Полктік тасу отрядтарға (орау пунктері) бірінші медициналық көмек көрсету жүктелді. Дивизиялық лазерет орау лазереттерден 10-15 км қашықтықта орналасты. Ол жаралылар мен ауруларды қабылдады және медициналық көмек көрсетті және жүре алмайтындарды тасыды. Дивизиялық лазереттерден л/р-е және л/б-е, сондай-ақ кезек күттірмейтін операцияларды қажет ететін ауыр жарақаттанғандар, дивизиялық жылжымалы дала госпитальдары жіберілді, ұзақ емдеуді қажет ететіндер әскери эвакуациялық пунктеріне жіберілді. Жұқпалы ауруларды емдеу үшін госпиталдар және эпидемиялық отряд арналды.

Эпидемияның шетел әскери интервенция және азаматтық соғыс уақытында кең етек алуы әскерді эпидемияға қарсы қамтамасыздандыруды ұйымдастыруға үлкен көңіл аудартты. Полктарда жеңіл жылжымалы дезинфекциялық отрядтар болды, бригадалық лазереттерде – оқшаулағыштар (изолятор) қарастырылды. Дивизияда эпидемиологиялық отряд, жұқпалы аурулардың госпиталы, дезинфекциялық және санитарлы-гигиеналық отрядтар болды. Әскерде дезинфекциялық отрядтар, зертханалар және эпидемияға қарсы құрылымдар қарастырылды.

Азаматтық соғыстың аяқталуы Қызыл әскердің медициналық қызметтің алдында жауынгерлердің денсаулығын қорғау, олардың дене жағдайын бекіндіру және әскери дайындықты қамту бойынша міндеттер қойды. Әскерді қайта құру, сондай-ақ техникалық қайта қарулар әскерді медициналық қамтамасыздандырудың ұйымдық түрлерінің қайта құрылуын талап етті. Әскерді медициналық қамтуды ұйымдастыру бойынша жаңа ережелер қатары 1929 ж Жарық көрген «РУКОВОДСТВО ПО САНИТАРНОЙ ЭВАКУАЦИИ В РККА» жетекші құралында көрсетілген. Бұл жетекші құралда алғаш рет ресми түрде жаралылар мен ауруларды сатылы емдеудің негізгі принциптері нормаланған медициналық көмек пен емдеудің үздіксіздігі, кезеңділігі және сабақтастығы. «Өзіне қарай» эвакуациялау принципі, жаралылар мен аурулар сол емдеу мекемесімен асырмай эвакуациялау, онда аяғына дейін емделуге жағдай жасалады.

Қызыл Әскерді медициналық қамтуды ұйымдастыру және оның медициналық қызметін құру ісінде Зиновий Петрович Соловеев үлкен рөл атқарды. Ол азаматтық соғыстан кейін әскери – санитарлық басқарманы басқарды және Совет әскери медицинаны құрудың принциптік негіздерін орнатты. Сондай-ақ Борис Костантинович Леонардовтың да еңбегі зор, ол сатылы емдеу жүйесін қайта құрудың қажеттігін дәлелдеді. Қызыл Әскерді медициналық эвакуациялау негізінде «Әскери санитарлық қызметтің Жарғысы» (1983 ж.) жобасында әрі қарай дамыды «Жарғыда» әскерлерге білікті медициналық көмек көрсетудің мекеменің принципі нормаланды. Жеңіл жарақаттанғандар орташа ауырлықта және ауыр жарақаттанғандардан бөлінді.

Совет өкіметінің халық шаруашылығының сәтті дамуы медициналық қызметтің материалды базасы мен Қызыл Әскердің кеңеюі үшін 30 жылдардың екінші жартысында маңызды кеңеюіне жақсы жағдай туғызды. Автомобильдермен жабдықтау автосанитарлық роталар мен взводтар құрылуына әкелді. Әскердің консультант – мамандардың (хирург, терапеват, токсикология, эпидемиология) штаттан тыс лауазымдары құрылды, 1935 ж медициналық қызметті қайта құру жүргізілді. Оның мақсаты: медицина қызметінің бөлімшелер, бөлімдер мен мекемелердің қызметін жоғарлату болды.

Атқыштар дивизиясында бұдан бұрын болған үш медициналық мекемелердің орнына ( дивизия, орау бөлмесі, эвакуациялық және санитарлық- эпидемиялық отрядтар ) медицина – санитарлық батальон құрылды.

Полктің медициналық қызметтің штатын күресте медициналық көмек көрсетудің полктік пункттен тұратын санитарлық рота енгізілді. Батальон құрамына дәрігердің басқаруымен санитарлық взвод енгізілді.

1938 ж. Хасан көлі ауданындағы, 1939 ж. Халхин-Гол өзені жанындағы және 1939-1940 ж.ж. Совет – финляндиялық күрестер - Қызыл Әскерді медициналық қамту жүйесін тексеру болды. Бұл тексерулер бұрын қабылданған әскерді медициналық қамту тәртібін маңызды түзету енгізудің қажеттігін көрсетті. Жаралыларға медициналық көмекті уақытында көрсету, оларды шайқас алаңынан шығуға жағдай жасау мақсатында тек қана күрес арасындағы үзілісте ғана емес, сондай-ақ күрес әрекетінің барысында тоқтаусыз болу керек. Мұндай жерде дәрігерге қажет көлемінде өзінің білімін қолдануға жағдай болмады. Дәрігер жұмысын фельдшер атқарады. Совет-Финландия соғысы аяқталғанда әскери жылжымалы госпиталдар құрылды. Совет-Финландия соғысы аяқталғанда 1939-1940ж оның тәжірибесін ескере отырып және жүргізілген зерттеулер негізінде медициналық қызмет арасында қолданудың құрамы мен әдістерін нығайту бойынша жұмыстар жалғастырылды. Медициналық күшейтудің арнайы роталары құрылды, оған маманданған хирургиялық топтар, әскердің санитарлық эпидемиологиялық отряды кірді, олар соғыс уақытында эпидемияға қарсы шараларды ұйымдастыру мен жүргізуге арналған негізгі құрылымдар ретінде қарастырылды. Осыдан басқа, әрбір әскерде жеке құрамды жалпы санитарлық өңдеуді жүргізу үшін жуу- дезинфекциялық роталар ұйымдастырылды.

Ұлы Отан соғысының басына қарай соғыс уақытында әскерді медициналық қамту жүйесінде ұйымдық айқындық пен ғылыми мазмұны бойынша алдыңғы қатарлы деп саналған емдеу эвакуациялық шаралар жүйесі, мақсатқа сай эвакуациялық сатылы емдеу жүйесі ережелерінің принциптері қалыптасты. Әскерді эпидемияға қарсы қамту жүйесі, Совет денсаулық сақтаудың теориясы мен тәжірибесінің жетістіктері негізінде құрылды.

Әскерді эпидемиядан қорғаудың маңызды принципі – санитарлы - гигиеналық және эпидемияға қарсы бағыт болды. Бұл мақсатта бағытталған ескертпелі шараларды ұйымдастыру үшін міндетті шарт ретінде санитарлық эпидемиялогиялық жағдайы жүйелі оқудағы эпидемиялық болжауды көрсетті. Олардың ішінде ең маңыздысы болып әскерді санитарлық-гигиеналық жағдайының деңгейін жоғарлатуын және жеке құрамды иммунизациалау, уақытында эпидемия ошақтарын анықтау, оларды тез тауып тез арада жою шаралары саналады.

Соғысқа дейінгі уақытта СССР ҚК медициналық қамтудың материалды техникалық базасын құруға басты назар аударады.

Ұлы Отан соғысы басталғанда медициналық қызмет 1939-1940 ж. Совет-Финляндия соғысының аяқталғанда қабылданған ұйымдық қайта құрылу кезеңінде болды. Ең ауыр жағдай Совет – Германия майданының бірінші кезеңінде, әсіресе соғыстың бірінші айларында болды. Совет әскерлерінің кетуі және медициналық мекемелер бөлімдері мен материалды қаражаттардың қорын жоғалтуы, елдің батыс аудандарда медициналық мекемелереді орнатудың жоспарын бұзу салдарынан медициналық қызмет соғысқа дейінгі жылдарда дайындалған әскерді медициналық қамтудың принциптерін жүзеге асыра алмады.

Соғыстың бірінші кезеңі (1941ж. 22 маусымы – 1942 ж. 19 қарашасы) ауыр сәтсіздіктермен сипатталады. Осы кезеңде әскери дәрігерлердің үлкен соғыс жағдайында жұмыс істеу қабілеті шыныға бастады. Кез келген жағдайда және тоқтаусыз жаралыларға алғашқы медициналық көмек көрсету және шайқас алаңынан уақытында шығуға ең маңызды көңіл бөлінді. Қажет жағдайда санитарлар мен тасушылар жұмысын оқ атумен қорғайды, ал ерекше қиын, көп оқ атылған аймақтарда жаралыларды шығару үшін танктер қолданылды. 1941 ж тамызда СССР Халық қорғаныс Комиссарының мақсаты санитарларды және санитарлық тасушыларды шайқас алаңынан тез шақыру және оларды тылға тасу болды. Сондай-ақ қарсыластардың басып алуынан қорғау мақсатында медициналық бөлімшелер, бөлімдер мен мекемелерді уақытында қоршау болды. Әскери кезеңде медициналық көмек көрсету, алғашқы және маманданған дәрігерлік көмек кезек күттірмейтін шараларымен шектеледі. 1941 ж. аяғында жаралылар мен аурулардың қатарға тез қосылуында көп үлес қосты. Бірінші кезеңде медициналық қызмет басшыларын күрес жағдайында аңызды қолдануларда уақытында хабардар ету жақсы байқалады.

Соғыстың екінші кезеңі (1942 ж. қарашасы-1943 ж. желтоқсаны) Қызыл Әскердің шешуші шабуыл жасау операцияларын жүргізумен сипатталады. Әскери әрекеттердің сипатының өзгеруі медициналық қызметтің жұмысына әсерін тигізген жоқ. Қайту және қорғаныс әрекеттерді уақытында медициналық қамту әдістері шабуыл жасау операциялары үшін қолданылмайды деген шешімге келді. Мынадай шешімге келді: медициналық эвакуациялық сатылары (МБП) (ПМП), (ДМП) (МБД), сондай-ақ дала госпитальдар майданның максималды жақындауымен орнату керек. Әскерлер мен майданның тәрбиелеу базаларын емдеу қызметін кеңейту керек. Бұл кезде әскери жарақаттар мен ауруларды емдеу әдістері мен дамуына көз қарастардың бірігуі аса маңызды рөл алды. Соғыстың бассындағы көптеген шығындарға қарамастан, 1943 ж. мамырында медициналық қызметтің 92 фельдшерлермен және 92,9 дейін іріктеуге мүмкіндік туды. Тәжірибеде әскерді эпидемияға қарсы қамтамасыздандырудың жаңа ұйымдық түрлері мен әдістері әзірленеді және қолданылады. Оған бірінші кезекте эшелондалған санитарлы – эпидемиологиялық барлау, халық арасында эпидемияға қарсы жұмыстарды жатқызу керек. Соғыстың үшінші кезеңі (1944 ж. қаңтары – 1945 ж. мамыры) жауды жеңумен аяқталады, әскерді медициналық қамту әдістерінің әрі қарай жетілдірумен сипатталады. Дала мекемелерін эшелондау принциптері мен жаралылар мен ауруларды мақсатқа сай эвакуациялау тәртібі соңғы рет орнады.

МБП (ПМП) мен медико - санитарлық батальондар жұмысы бір шама жетілді. Олардың жеке құрамының әскер соңынан толық медициналық көмек көрсетудің маневраларымен шабуыл жасаудың қосарлануны қиын және маңызды өнері болды. Осы кезең үшін медициналық пунктердің және емдеу мекемелерінің шешуші түрде жақындауы тән. Медициналық жабдықтауды әртүрлі түрлерінің өндіруінің жоғарлауы жалғасы бастады. Фармацевтикалық өнеркәсіп препараттардың сульфаниламидтік қатарын шығарды. 1944 жылдың ортасынан бастап жараларды емдеуде пеницилиннді сынайды. Консервіленген қан және оны ауыстырушыларды құяды. Әскердегі патология шок және сан сүйегінің сынықтарын емдеу саласында арнайы зерттеулерді атап айту керек.

Қызыл әскер жауынгерлердің өмірін құтқарудағы жасалған батырлығымен ұлы ерліктері үшін 115 мыңнан астам әскери дәрігерлер ордендер мен медальдармен марапатталды. 44 медицина қызметкеріне Совет одағының Батыры деген атақ берілді. Соғыс тәжірибесі мемлекеттің экономикалық мүміндігінен тыс болмайтындығын үйретті. Соғыс уақыттында әскерді санитарлық – гигиеналық және эпидемияға қарсы қамтамасыздандырудың тиімді жүйесі дайындалды. Жаралылар мен ауруларды эвакуациялаумен бірге сатылы емдеу принципі өзінің тиімділігін көрсетті.

Соғыс уақытында Қызыл Әскерді медициналық жабдықтаудың принциптері мен жүйесі күрделі тексерістен өтті. Ұлы Отан соғысы әскерді медициналық қамту жүйесін әрі қарай жетілдіру үшін күрес әрекеті барысында жинақталған ұжымдық тәжірибенің маңызын көрсетті. Соңғы кезде әскери-медициналық қызмет бейбітшілік жағдайға көшті. Совет медицинасының 1941-1945 ж. Ұлы Отан соғысы уақытындағы тәжірибесін негіздеу, бейбітшілік жағдайы үшін медициналық қамту жүйесін қайта құру, соғыстың және ҚК санитарлық салдарын жою қажет болды.

Жаңа қарулардан, бірінші кезекте ядролық қарудан болған әскери патологияны оқуды әрі қарай әскери медицина өзінің міндеті ретінде қойды.

Медициналық мекемелер мен құрамалары қарсыласына бағытталған әрекетерді атқару үшін, олардың гуманитарлық міндеттерінен тыс қолданылса Женева конференциясының қорғаусыз қалуы мүмкін. Бұл жағдайда конвенция қорғауы тиісті ескертуден кейін және осы ескертулер нәтижесі қорытынды бермеген соң тоқтатылады. Бірақ, медициналық мекемелер мен құрамаларына конвенцияны қорғауға бөгеттеп келесі жағдайлар саналмайды: егер осы мекемелер мен құралымдардың жеке құрамы өзінің жаралылар мен ауруларын және өзін қорғау үшін өз қаруын пайдаланса; егер қаруланған санитарлар болмаған кезде, құралымдар мен мекемелерді қаруланған солдаттар қорғайды; егер құралымдар мен мекемелер жаралылар мен аурулардан алынған және тиісті орынға тапсырылмаған қол қарулары және оқ-дәрілері табылса.

Санитарлық құралымдар мен мекемелердің әкімшілігіне жататын аурулардың алдын алу үшін жаралылар мен ауруларды іздеу және жинау, емдеу және тасымалдау үшін санитарлық жеке құрам қандай да болмасын жағдайларда құметтелуі керек. Көмекші санитарлар, жаралылар мен ауруларды іздеу және жинау үшін санитарлар мен тасымалдаушылар ретінде арнайы оқытылған қарулы күштердің жеке құрамы қарсыласпен кездескенде немесе оның қоластында түскен сәтте өз міндеттерін орындау кезінде конвенция берген қорғаудағы тең жағдайда қолданылуы керек.

Қарсылас жақтың қолына түскен санитарлық қызметкер соғыс тұтқыны болып саналмайды және соғыс тұтқынға алынғандар қатарындағы жаралылар мен ауруларға көмек көрсету уақытына дейін ғана ұстауға болады. Содан кейін отанына қайтарылады. Қарсыластың қолында блған кезіндегі өзінің әскери міндетін орындау үшін санитарлық құрамға жұмыс командасындағы немесе лагерден тыс гопитальдағы әскери тұтқынға алынғандар барып тұру құқтығы берілу керек. Оны қарсылас медициналық міндетіне байланысты емес жұмыстарды орындауға міндеттеуіне болмайды.

Қарсыластың қолына түскен ҚК санитарлық құрамалардың мүлкі жаралылар мен ауруларды күтуге қалуы керек. ҚК тұрақты санитарлық мекемелердің ғимараттарына, мүлкі және қоймаларына әскери заңдардың күші таралады. Бұл объектілер жаралылар мен ауруларға керек болса басқа мақсатқа қолданылмайды. Медициналық мүліктер мен қоймалар алдын ала жойылмалы керек. Жаралылар мен ауруларды және санитарлық мүлкі бар көліктер жылжымалы санитарлық құралымдар сияқты қорғалады.

Санитарлық құрамалар және мекемелер, санитарлық көлік пен медициналық құрам арнайы белгімен (Қызыл Крест,Қызыл жарты ай немесе Қызыл арыстан және ақ түсті күн) белгіленеді.

Санитарлық құрамалар, мекемелер және олардың қызметкерін қорғау туралы Ереже жаралылар мен ауруларға көмек көрсетуге қатысқан Қызыл крест ұйымдарына да қатысты. Конвенция корабль қирауынан зардап шеккен жаралылар мен ауруларға көмек көрсету, оларды емдеу және тасымалдау мақсатымен жабдықталған госпиталды, кемелердегі қорғауды орнатады. Күрес жағдайында әскери кеме портында лазереттер мүмкіндігінше қорғануы керек. Қарсыластың қолына түсетін порттағы кез келген госпитальды кеме осы портта тастап кетуге рұқсат берілуі керек.

Госпитальдық мекемелердің медициналық қызметкерлері және олардың экипаждары, құрықтары, әскери медициналық мекемелердің қызметкері сияқты қорғалады.Олар өзінің госпитальды кемелердегі қызметі уақытында, портта жаралылар мен аурулардың болуына қарамастан, басып алынбайды. Егер медицина қызметкері қарсыластың қолына түссе оған құрметпен қарау керек. Өзінің кәсіптік міндеттерін жаралылар мен ауруларды күту қажет болған уақытқа дейін орындауды жалғастыруы керек. Содан кейін ол мүмкін болған кезде артқа қайтарылады.

№2 ДӘРІС

Біздің Қарулы күштердің (ҚК) қорғаныс күшін бекіндіру бойынша шаралар жүйесінде маңызды орынды жоғары тиімді медициналық қамтамасыздандыру алады.

Әскери медициналық тәжірибесі әскери өнердің дамуын техникалық жабдықтаудың өсуі мен соғысушы әскердің әскери қабілеттің дамуымен бірге жеке құрамның қатарын жоғалтушы күрт өсетін және жаралылардың, өлгендер санының жоғарланғанын көрсетеді. Соғыс неғұрлым қан төгісі болса, соғұрлым мемлекет алдында әскердің жеке құрамын жаралылар мен аурулардың басым көпшілігін қатарға қосу сауалы тұрады.

Қазіргі заманғы соғыс адамдардың көбін қатарға кіргізумен ғана сипатталмайды, сонымен қатар материалды ресурстарды көп шығындалады. Екінші дүниежүзілік соғыс уақытында майданда бір жауынгер тылда 5-6 жұмыс істеді, ал келешек соғыста бұл сандар бірге есе өседі.

• 
  жаралылар мен ауруларға медициналық көмек көрсету бойынша шаралар жүйесінің ұйымдастыру және жүргізу оларды күресуге және еңбекке жарамдылығын тезірек қалпында келтіру мақсатымен емдеу;
  
• 
  медициналық шараларды қауіпсіздік сақтау жеке құрамның денсаулығын күшейту аурулардың тууы мен тарлуын болдырмау мақсатымен ұйымдастыру және жүзеге асыру;
  
• 
  жеке құрамды жаппай жарақаттау қаруларын қорғау бойынша медицина қызмет шараларын жүргізу;
  
• 
  медицианалық қамтамасыздандыруды күрес әрекетін дайындау және жүргізудің сипатын тереңдетіп талдау негізінде үнемі жетілдіру;
  

Бұл міндеттерді сәтті орындау үшін медициналық қызмет өзінің күші мен қаражатын жоғары дәрежеде дайындау керек.

Медициналық қызметтің күші мен қаражаттың жоғары дайындығын қамтамасыз ету деп біз құрамның бөлімінің және медициналық қызметтің мекеменің дайындығын айтамыз. Күреске дайындық – бұл медициналық бөлімдер мен мекемелер қысқа уақытта қойылған міндеттері орындауға дайындығы.

Мысалы: МПП, ОмедБ госпитальдар үнемі дислокация орындарында міндетін орындауға дайын дабыл қаққанын кейін және ауданда МПП (1 кезекте) 30-40 мин. Кейін дайын болу керек. ОмедБ гопиталдар -2 сағ кейін. Бұл үшін жеке құрамын техникамен медициналық мүлік пен (әрдайым жаңартып, толықтыру) тынымсыз жұмыс жасау керек.

Бірінші мақсат- емдеу-эвакуациялық шаралар орындалады, ҚР ҚК іріктеп толықтыру әскерге шақырушылар салауаты өмір салтын қалыптастыру (барлық тұрғындардың)

Жаралылар мен аурулар санын сақтап қалудың маңыздылығын айта кету керек. Бұл міндетті орындау әсіресе қазіргі жағдайда қарсылас ЖЖҚ (ОМП) қолданғанда маңызды. Бұның салдары медициналық көмектің көрсету сапасына жаралылар мен ауруларды тезірек эвакуациялау байланысты.

Ұлы Отан Соғысы жылдары бірінші мақсат сәтті шешіледі: қатарға 72,3% жаралылар мен 90% аурулар қосылды. 1994 ж аяғында күн сайын госпиталдармен толық құрамды дивизя құралатындай саны жазылып шықты.

Еңбекке қабілеттің тез қалпында келуі және мүгедектің азаюы мемлекеттік маңызға ие және медициналық қызметтің ерекше маңызды міндетті болып табылады. Өндірімді еңбекке қайта оралған жаралылар мен аурулар дәрігер жұмысына өзінің үлесін қоса алады.

Сондай-ақ мед. қызмет әскерде аурудың тууы мен таралуын алдын алуда жауапты. Ұлы Отан Соғысы жылдары СССР ҚК жұқпалы аурулардың күрт көтерілуі болмаған. Бұл эпидемияға қарсы жұмыстардың жақсы нәтижесін көрсетті. Әскер қатарындағылардың денсаулығын сақтау және күшейту бойынша міндеттерінің маңызы артуда, сол сияқты қазіргі заманға соғыс барлық жеке құрамнан дене және моральді күшті қажет етеді. Қазіргі заманғы соғыс жағдайларына қарсыластың ЖЖҚ (ОМП)(у.қ;х.қ;б.қ) әртүрлі түрмен қолданғанда мед. қызметтің әскерді осыдан қорғау бойынша шаралардың үлкен маңызы бар. Олардың мақсаты: арнайы медициналық заттардың- антидот және т.б қолдану жолы мен жарқаттаушы факторлардың әсерін болдырмау немесе азайту.

Әскерді медициналық мүлікпен қамтамасыздандыру – т.қ бойынша жеке дәріспен тәжірибелік сабақтың тақырыбы.

Әскери медицинаның тарихы әрбір жаңа соғыста Қарулы күштердің медициналық қамтамасыздандыру – соғыс уақытында әскери медицинаның мәселелерін қарастыру жалғастырып жатса, ал тәжірибе жаңа ғылыми жетістіктер енгізілсе ғана сәтті болады.

Қарастырылған міндеттер әскерді медициналық қамтамасыздандырудың құрам бөліктерін анықтайды. Оған кіретіндер:

Емдеу эвакуациялық шаралар;

-санитар-гигиеналық және эпидемияға қарсы щаралар;

-жеке құрамды ЖЖҚ(ОМП) қорғау бойынша мед. қызмет шаралары.

-медициналық жабдықтау (медициналық мүлікпен қамту);

-медициналық қызметті басқару;

-медициналық барлау;

-жеке құрамның әскери дайындығын және басқа шаралар.
2 тарау. ӘСКЕРИ - МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ӘРЕКЕТ ЖАҒДАЙЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ӘСКЕРДІҢ КҮРЕС ЖАҒДАЙЛАРЫН МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУҒА ӘСЕРІ
Соғыс уақытында медициналық қызметтің әрекет жағдайлары біріншіден күрес тыл және медициналық жағдайдың факторларының кешенін медициналық қамтамасыздандыру ұйымдастыруға әсерінің көрінісі болып табылады.

Бұл факторларды, олардың әсер ету нәтижесін және сиптын анықтай білу, содан кейін кез келген тіпті қиын жағдайда жұмыстың ең жақсы нәтижесін жету үшін неғұрлым ұтымды түрлерін табу –медициналық қызметтің жеке құрамның бөлінбес қасиетті әсіресе барлық дәреженің бастаушысы болу керек.

Қазіргі кездегі күрестерде әскерді медициналық қамтамасыздандыруда соғыс масштабтары, оны жүргізуі әдістері маңызды әсер етеді.

Масштаб бойынша мынадай соғыстар мүмкін: дүниежүзілік және жергілікті бір немесе бірнеше мемлекет қатысуымен шектеледі. Соғыс жүргізу құралдары бойынша:

А) ЖЖҚ (ОМП) қолданумен

Б) тек кәдімгі қаруды пайдалану мен (о.қ)

Жергілікті соғыстың дүниежүзілік соғысқа, ал оқ ату қаруын пайдаланатын ядролық соғыстарға өсіп жалғасып кетуі мүмкін. Барлық қару түрлерін пайдалануы мүмкін. Бұдан медициналық қызметтің күші мен құралы оларды пайдалану әдістері сияқты әскерді барлық жағдайларда ядролық соғыста оқ ату қаруын пайдаланған соғыста медициналық жағдай жасауға медициналық қызметтің ұйымдық штаттық құрылымына сияқты олардың

Ядролық соғыс жағдайында тылда медициналық қызмет әрекетінде көптеген адамдарды бір уақытта жоғалту әсерін тигізеді. Бұл медициналық қызмет алдында күрделі мәселелер қояды, соның шінде:

-мамандарды уақытында дайындау;

-аппартуралардың дәрігерлердің жаңа үлгілерін табу;

-медициналық мекемелердің жаңа штаттын құру, бір уақыта келесі міндетерді шешу қажет;

-емдеу мекемелерін қалпына келтіру;

-қарсылас жалпы жарақаттау қаруы (ОМП) қолдану салдарын жоюға қатысу;

-әскердің ЖЖҚ қолдануда байланысты санитарлық –эпидемиялық жағдайын және олардың орналасу ауданын бақылау (байланыстың бұзылуы және т.б)

Бұл жағдайда медициналық қызмет әрекетін тылдың мемлекеттің тұрғын мекендерін қирауына халықты жоғалтуына байланысты госпитализациялау және емдеу бойынша мүмкіндіктерінің күрт төмендеуіне әсер етуі мүмкін. ЖЖҚ әртүрлі қолдану әскердің және олардың ауданын орналасуы санитарлық эпидемологиялық жағдайының жақсаруын мүмкіндік береді. Медициналық қызметтік ядролық соғыста әскерінің жалпы жағдайына баға бере отырып байланыс торабын бұзылуы мен штаттық құралдардың жоғалуынан ядролық жарылыстарда атмосфераның иондалуы салдарынан радио байланыстың бұзылуы және радио электронды өндіріс құралдарын қолданудан болған қиыншылықтардың болуын ескере кету керек.

Әскерді моторландыру және жарақаттау заттарының өсуі әскердің әдісін және оперативтік қимылын және маневрін жоғарлатады, күрестің жылдам жүруін жоғалтады, әскерлерге неғұрлым тереңірек міндеттерді қоюға және тезірек қайта топтастыру және маневрде аяқтауға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде күрес жағдайын өзгергіштігіне ықпал етеді. Бұндай жағдайларда медициналық қызметтің бөлімдерінің жылдам іс-әрекетіне оларды басқаруға талаптар жоғарылайды, олардың мүмкіндіктерін жоғарғы деңгейде пайдаланудың маңызы өседі. Ату қаруларын жетілдіру, әр түрлі оқ-дәрілерді қолдану семсер тәрізді жарақаттаушы заттармен және шарикті бомбаларды қоспаларды, көлемдік жарылыс оқ-дәрілермен қолдану үлкен алаңдарды жарақаттайды – бұның бәрі жоғалту мен жарақаттау сипатынының құрылымдылық ерекшеліктерін есепке алу, сол сияқты медициналық көмек пен емдеудің неғұрлым тиімді әдістерін қолдану қажеттігін туғызады.

Соғыс уақытында мед.қызметтің жұмысына сол немесе басқа күрестің және операцияның оперативті әдістік факторлардың бірқатары әсер етеді.

Медициналық қызметтің жұмысына сондай-ақ қазіргі заманғы күрес сипаттары терең құрылым ретінде күрес әрекетінде үздіксіздігі мен күрделілігі әсер етеді.

Аталған жағдайлар жалпы түрде медициналық қызметтің қазіргі заманғы қызметтің шаралары сипаттайды. Бірақ олар медициналық қызметке қазіргі заманғы соғыс жағдайларында Ұлы Отан Соғысы уақытында қарағанда неғұрлым күрделі, қиындықтарға шыдау қажет жағдайда жұмыс істеуді қажеттігін көрсетеді.

3 тарау. ҚР ҚК МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ҰЙЫМДЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ

Медициналық қызметтің және нақты медициналық құрылымдардың ұйымдық құрамы ҚК жекелеген түрлерінің және әскер түрінің күресу әрекетінің міндеттері мен сипатына, оларды медициналық қамтамасыздандырудың ерекшеліктерінде сондай-ақ медициналық қызметтің нақты құрылымдарына жүктелген міндеттерге байланысты.

ҚР ҚК әскери медициналық қызметін жалпы басқарудағы ҚР ҚМ медициналық қамтамасыздандыру бойынша департаменті атқарады, оны департамент бастығы басқарады (ҚР ҚК медициналық қызмет бастығы). Ол ҚР ҚМ бағынады. Департаментте бөлімдер бас мамандар болады. Содан басқа, медициналық қамтамасыздандыру бойынша (орталық және басты госпиталь санаториалар, ЦВВК,ВМО, факультеттер және т.б) департаментке қарайтын мекемелер мен орындары бар.

Майданда әскерде, корпуста, дивизияда медициналық қызметті медициналық қызмет бастығы басқарады, оларды басқару аппараттары және бағынатын бөлімдер және медициналық қызметтің бөлімдері бар.

Әскери майдандарында медициналық қызметтің бастықтары тиісті команда беруші әскерлерге бағынады, ал арнайы мәселелер бойынша медициналық қызметтің жоғары тұрған бастығына қарайды. Дивизияның полктің бастығы, МПБ, санитар - инструктор командирге ал арнайы сұрақтар бойынша медициналық қызметтің жоғары тұрғыдағы бастығына бағынады.
4 тарау. МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ БӨЛІМШЕЛЕРІ, БӨЛІМДЕРІ МЕН МЕКЕМЕЛЕР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

Медициналық қызметтің құрамында – медициналық бөлімшелер бөлімдер (мекемелер) және құрамдар госпитальдар бөлімдер кіреді. Бөлімшелер - әскери бөлім құрамында кіретін медициналық құрылымдар. Оларға МПБ, МПП (бригадалар) жатады. Медициналық қызмет бөлімдері (мекемелер) - өз алдында медициналық құрылым болып табылады, олар дивизия және әскер мен флот медициналық қызметі құрамында кіреді немесе ГВМУ бағынады. Оларда әскери бөлімнің номері өзінің әскери шаруашылығын және мөрі бар. Бұндай құрылымдар ОмедБ, ОМО, санитарлық-көлік бөлімдері, әр түрлі госпитальдар, эпидемияға қарсы мекемелер және т.б кіреді.

Медициналық құрылымдарға госпиталдар базалар (ПГБ;ТГБ), әскери медициналық бригадалар кіреді, олардың өз құрамын емдеу мекемелері арнайы медициналық бөлімдер, материалды – техникалық қамтамасыз ету бөлімдерін біріктіретін және өзінің басқару органы бар.

Медициналық қызметтің ұйымдық қалыптасуына талап ретінде жекелеген бөлімшелер және бөлімдердің өзара атысы болып табылады. Олардың бір типті құрылымдардың негізгі міндеттері болу мен қамтамасыз етеді. Мысалы: әскердің және майданның ОмедБ және ОмедО. Бұл медициналық қамтамасыздандыру жүйесінің жоғарлатуға ықпал етеді.

Медициналық қызметтің ұйымдық құрылымда басқа да талап ретінде медициналық қызметтің төменде тұрған звеносының жұмысына қолдау жасау мүддесіне аға басқарушысының құралдары мен маневрлерді жүзеге асыру үшін мүмкіндік жасау. Бұл мақсатта жылжымалы бөлімшелер (мыс: ОмедУ) санитарлық көлік бөлімдері, жылжымалы санитарлық эпидемология лабороториялары және т.б қарастырылған, медициналық күші ен құралы қаражаты штаты бойынша өзіне жүктелген жұмыс көлемін орындай алмаған да қойылған бөлімдер мен құрамдарға бағытталған. Осы мақсатта әдетте медициналық қызметтің күшінің резервтік және құралын осындай жағдайлар туғанда пайдалану үшін құру жоспарланды.
5 тарау. МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ЖЕКЕ ҚҰРАМНЫҢ КАТЕГОРИЯЛАРЫ

Әскерді дәрігерлік лауазымдар кадрлық әскери дәрігерлер мен және запастағы дәрігерлермен ауыстырылады. Соңғысы ҚР ҚК құрамында соғыс уақытында шақырылады.

Әскери медициналық қызметтің құрамында жұмыс істейтін әскери дәрігерлерді әскери дәрігерлер деп атайды. Олар жалпы маманданған дәрігерлер.

ЖмедБ дәрігерлер мамандар, хирургтар, терапевтер, анестезилогтар, стамотолгтар және т.б бар. Әскери және майдандық бөлімдерде және медициналық қызмет мекемелерге қалған барлық медициналық мамандықтар бойынша дәрігерлер бар. Орта медициналық білімі бар тұлғалар фельдштер мен медбикелердің штаттық лауазымдарды іріктеуге арналған. Олар орта медициналық құрамға жатады. Кіші медициналық қызметкерге ротадағы баталондар мен полктің медициналық пунктерде сан инструкторлар және санитарлар жатады. Оларды оқу бөлімдерінде (ОУМБ-2 ай) дайындады. Санитарлар және машина жургізушілері ретінде қатардағы құрам пайдаланады. Медициналық мүлікпен жабдықтауды ұйымдастыратын және жүзеге асыратын лауазымдық тұлғалар ретінде – фармацевтикалық білімі бар офицерлер саналады. Медициналық мекемелерге шаруашылық және техникалық қызметтерді материалды- техникалық қамтамасыздандыру қызметі немесе әкімшілік қызметтің офицерлері атқарады.