Қазақстан республикасыныњ денсаулық сақтау министрлігі қараѓанды мемлекеттік медицина академиясы абдакаликов м. К., Зинин а. М., Джубаналиев е. З

Ауыр темір тұздарымен жедел уланғандарда мынадай клиникалық симптомы мен синдром сипаттамалары болады.

Ішек-қарын улануы (97,3%). Мұнда өзіне тән ауызда темір дәмі, жүрегі айнып, жұтындырмай тамағы ауырып, өңеш бойында ауырсыну және ұлтабар тұсында ауру пайда болады, тамағы қызарып, кейде өңеш пен ұлтабарда қан кетуі мүмкін. Сынап және қорғасынмен уланғандардың ерекшелігі - оларда стоматит пен тоқ ішек қабынуы болады.

Токсикалық энцефалопатия - 5,7% ауруларда болады. Мышьяк пен қорғасыннан уланғандарда - эйфория және психомоторлық қозу, сопор, есі ауысу, кома болады. Егер үлкен мөлшерде уланса, (1-2г - сопор, кома, тырысқақтық, дем алысы тоқтап, коллапс), мұны медициналық параличтік уланудың түрі дейді. Токсикалық нефрология түрі (67% ауруларда) және гепатологиялық -151,4% ауруларда болады. Бұл түрінде олигуриямен сипатталады, бүйректің азот шығарғыш және сүзгіш – реабсорбциялық жұмысы 2-3 жұмаға төмендейді.

Гепатопатия, нефропатиямен бірге жүреді. Қанның токсикалық зақымдануы гемолиз бен анемиямен көрінеді. Қанның ұюы - мышьякты бороводородпен және мыс қосылысымен уланған уақытта болады және ол көпке созылады, (6 тәулікке дейін) және бос гемоглобин қанның сұйықтығында үлкен цифрлармен көрінеді, (200 г/л дейін). Анемия (қан азаюы) 45,5% ауруларда болып, ол норма немесе гипохромдық түрінде кездеседі. Оның бұлай болуы удың жілік майына әсері және қанның ұюынан болып табылады. Қанның морфологиялық өзгеруін, 85,5% аурулардан табуға болады және олар мынадай өзгерістермен сипатталады: лейкоцитоз, нейтрофилез палочкоядросының қозғалысымен, лимфоциты мен моноциты азаяды, ЭТЖ жоғарлап әрі жылдамдайды.

Сынап буымен және органикалық ауыр темір тұздарымен, мышьякпен уланғандарда мынадай психоневрологиялық симптомдар болады: тез қозу, ұйқы қашу, тітіркену, көз көруі төмендеу, жүруі қиындау, үндемей елден бөлектену немесе жындану, қоршаған ортадан байқамау. Тетраэтилқорғасынмен уланғандарда ваготониялық жағдай болу: буы мен тыныс жолдары арқылы сынаппен уланғанда дірілдеу мен сынаптық эритемотоз болады. Циан мен жездің буымен тыныс жолы арқылы уланғандарда: литендік лихорадка болады. әлсіздік, дененің қатты тоңғандай сезіну, қалтырау, қақырықсыз жөтел, дене қызуы көтеріледі 39-41⁰ С-қа дейін, басы ауырады, сандырақтайды, денесі бөрітіп, тері қышуы пайда болады.

Егер қан қысымы өте төмен түскен болса преднизолонды қүре тамырына тамшылатып, тәулігіне 200мг дейін беру керек.

Токсикалық гепатитті болғызбау үшін липотроптық заттар беру керек (20% - 30,0мл холин хлорид сұйықтығын, 5% - 60,0 мл глюкозаны тамшылатып, минутына 30 тамшы, липокаин 0,1г - 3р ішке). Витамин,гормондық емдеу жасау керек, глютамин қышқылын (тәулігіне 4гр дейін, унитиол- тәулігіне 5%-30,0 гр дейін), десенсибилизациялық заттарды береді. Егер де баурдың токсикалық зақымдануы белгілі болса, онда кіндік көк қан тамырына бужирования жасау керек, оған витаминдер мен гормондар жіберу керек. Глютамин қышқылын 10%- 400мл, глюкоза және инсулин қосып. Зәрді организмнен көбірек шығару керек, ол үшін плазманы алколизациялық (4%-1000 мл гидрокарбонат Nа сұйықтығын) жібереді, егер бүрек жұмысының жетіспеушілігі болса, гемодиализ жасайды. Комплекстік бірлескен емдеудің ішінде антидоттық емдеу ерекше орын алады. Ең күшті антидот - унитиол болып табылады. Унитиол сілтілік ортада ауыр металды мышьякпен, тұрақты циклдік қосымша құрайды, белоктарды жандандырады, удың зәрмен шығуын көбейтеді және удың деподан бөлуінуіне жасанды бүйректің мембранасынан өту клиренісін көбейтеді. Сутекті мышьякпен уланғандарға 40% лексапид 1-2 мл б/етке, тәулігіне 6-8 мл дейін беріледі. Қорғасынмен уланғандарға - 5% -100,0 глюкозаға 20 мл-10% тетацин магний сұйықтығын қүре тамыры арқылы, тәулігіне 2-3 ретке дейін береді.

1. Гемодиализ операциясы, жасанды бүйректердің әр түрлі моделдерімен клиникаларда кеңінен қолданылады. Мұны арнаулы жабдықталған операция жасайтын бөлмелерде антисиптикалық - асептикалық ережелерді сақтап отырып жасайды. Бұл операцияны жасауға болмайтын жағдай - егер уланған адамдардың қан қысымы 80-90 мл. сынап. ст. төмен болған жағдайда ғана.

2. Перитониалдық диализ: Организмді удан хирургиялық жасанды тазалаудың негізгі түрі болып табылады. Перитониалдық диализдің екі түрі болады: Үзіліссіз және үзіліспен. Диализ - жартылай өткізгіш мембранасының үлкен көлеміне негізделген (20000 см). Перитониалдық диализ жасауға ешқандай қайшылық жоқ.

3. 70 жылдары тағы жасанды экстрокорпорольдық усыздандыру деген бір түрін ойлап тапқан. Ол қаннан, бөтен заттарды қатты фаза беттеріне негізделген. Тәжірибелікте қолданылып жүрген ионалмастыру смоласы (иониты) және бетін сол аурудың қан белоктарымен жапқан жандандырылған көмір қолданылады, операция алдында ғана дайындайды немесе синтетикалық сорбенттер қолданылады. Детоксикаторлық усыздандыру аппаратын қан жүру жүйесіне артериовеноздық тұйық (шунт) арқылы қосады.

4. Қан алмастыру операциясын жасайды. Резусы үйлесімді бір топтағы қан немесе өліктің фибринилоздық қаны қолданылады. Бұл операция бірақ рет үздіксіз қатты ағынмен күре тамыр немесе күре қызыл тамыр жолмен үлкен ортан жілік беткейіндегі күре тамырын - катетерлік жасау арқылы немесе қызыл тамырды ашып, сол арқылы жібереді. Мұндай операция мынадай жағдайларда көрсетілген - гемолитик пен метгемоглобин құралатын улармен уланғандарға. Қарсылық көрсеткіштер: коллапс, өкпе қабынуы, жүрек парогі асқынған түрі, терең көк тамырларының тромбофлебитінде.

5. Кейінгі кезде қолданылып жүрген ең негізгі емдеу түрлерінің бірі детоксикациялық лимфорея. Мұнда организмнен көп көлемде лимфаны шығарып, оның орнына клетка сыртындағы сұйықтықпен толтырады. Лимфаны кеуде қуыс лимфа түтікшесінің молынан катетр арқылы шығарады. Лимфаның орнын плазма ауыстырғыш жіберу арқылы толтырады, оның көлемі - тәулігіне 3-5л дейін болады, өйткені организмнен осындай көлемде лимфа шығару мүмкін. Организмнің өзінің табиғи усыздандыру қабілетін күшейту жолына мыналар жатады: асқазанды жуу, шекті тазалау, зәр шығаруын көбейту, тыныс алуды жоғарылату.

Улы техникалық сұйықтықтармен, ауыр метал қосылыстарымен және сынаппен уландырмауды алдын-ала ескерту, оларды дұрыстап сақтап және өте қатал есепке алып және санитарлық үгіт жүргізу болып табылады. Жұмыс істейтін жерде ауаның тазалығын, міндетті түрде тексеріп отыру керек.
5 тарау. ТАБИҒИ УЛАР
Адамның айналасында өте көп физиологиялық белсеңді заттар бар. Олардың көбін дәрі ретінде қолданады, кейбіреулері өте улы, бұл заттар өте көне заманнан белгілі. Өсімдік немесе жануарлардан шығатын улы заттармен улану тек қана тағам түрінде пайдаланғанда болады (жапырақтар, жемістер, тамырлар, еттер т.б.). Өсімдіктердің улығын білмегеннен, әсіресе бұл жағдайға балалар ұшырады.

Біздің жерде кейбір саңырауқұлақтың таңыс емес түрінен улану жиі болады. Олардың ішінде әртүрлі белгілі және белгісіз химиялық қосылыстар бар.

Кейбіреулерін аңықтап қарайық:

3 кесте.

Өлім - өткір бауырдың дистрофиясынан болады.

Қайталап құсық пен іштің өтуі басталса, қүре тамыры арқылы полиглюкин жіберу (400 мл). Плазманың электролиттік құрамын және қышқыл-сілтілік теңдіктерін коррекциялау. Уланудың бірінші күнінен, глюкокортикостероидтарды қолдану.

Шаянның шағуы-қаты аурсынуды шақырады, ол жылдам нерв жүйке жолымен күшейіп таралады. Зақымдалғандардың жағдайлары өте азапты болады, сондықтан ауырсынудан олар айқайлайды.

Шаянның уының мінезделігі – қатты ауырсынуға қосымша жеке бұлшық еттер тобы тырысып, тітірейді. Уланғандар оқыс әлсіреп, денелерін суық тер жабады.

Жедел көмек пен емдеу: қара-құрт немесе шаян жаққан жерді таңу. Сол жерге сұық нәрсе төсеу.

Антидот ретінде – қара құртқа қарсы сыворотка егу. Жағдайына байланысты жаурының аумағына т/а 30-дан-70 мл дейін, ал ауыр жағдайда қүре тамырына. Ауырсынуды төмендету үшін новокаин, кодеин, анальгин, ацетилсалицилды қышқыл пайдаланады. Новокаин 0,25-0,5% сүйық 10 мл қүре тамырына, айналма инфильтрациалы блокада, шаққан жерден 10-15 см жоғары алып.

Анальгин 50% - 1-2 мл б/е. Бұлшық еттердің спазмдарын жеңілдету үшін қ/т 10% - 10 мл хлорид кальциясын (немесе глюконат кальциясын) жіберу.

Глюкокортикостероидтарды егу (преднизолон, гидрокортизон), қан айналысына жағдай жасаушы заттарды (кофеин, кордиамин, камфара), глюкоза, В,С,Р,РР витамин топтарын, гистаминге қарсы дәрілер (димедрол, пипольфен). Шаян шаққан кейінгі тыныс алуына қысым бергенде – жасанды тыныс алдыру және өттегін беру.

2) Тиыштық беру және уларды жылдам организмге сіңіп кетіруге себептес заттарды бермеу керек (алкогольды, қан қысымын жоғарлататын заттарды).

3) Адамның жылан шаққан жеріндегі уды, тез арада сорып алу (бірақ көмек көрсетушінің ауыз құысындағы шырыштыларда немесе ерінінде жаралар болмау керек).
Қорытындысы

Бұл тақырыптың материалдарын білу әскери және тәжірибелік денесушылық қорғау мекемелерінің дәрігерлеріне өте қажет.

№ 9 ДӘРІС
ЯДРОЛЫҚ ҚАРУДЫҢ ЗАҚЫМДАУ СЕБЕПТЕРІНІҢ МЕДИЦИНАЛЫҚ– ТАКТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1 тарау. ЯДРОЛЫҚ ҚАРУДЫҢ ЖАЛПЫ МІНЕЗДЕМЕСІ

(термоядролық атомды оқ-дәрі, радиологиялық қару)

1. 
   Жарғыш әсері бар.
   
2. 
   Ұрысқа арналған радиоактивті зат (УАРЗ)
   

1. 
   Ядролық оқ дәрі, жарылыс қуаты тек қана бөліну реакциясында болады. Бөлінуші заттарға осы оқ дәріге пайдаланатың плутоний – 239, уран – 233. Осыларды ядролық бөлінуші немесе атомдық оқ дәрі дейді.
   
2. 
   Ядролық қарулардағы бөліну реакциясынан басқа термоядролық реакциясын өтіп, жеңіл атомдық ядролық элементтер пайда болғанды – термоядролық оқ дәрі деп аталады «бөліну-синтез» түрі. Термоядролық оқ дәріде плутония – 239, уран – 233 басқа да ядролық отын пайдаланады – дейтерия, нитритий немесе дейтерия мен лития қосылыстары.
   
3. 
   Ядролық оқ дәрінің жарылыстағы босатылған қуатында үш ядролық реакция пайда болса: атомның оқ дәрісінде уран немесе плутония ядросының бөліну реакциясымен қатар термоядролық оқ дәрісінің жеңіл элементтерінің синтез реакциясы және уран-238 ядролық бөліну реакциясы болады – бұл біріктілген оқ дәрі немесе термоядролық оқ дәрі деп аталады «бөліну-синтез-бөліну» түрі.
   
4. 
   Нейтрондық оқ - дәрі. Бұл ең аз және аз қуатты термоядролық оқ дәрі (тротилдық эквиваленті 10 мың тоннаға дейін), осында ядролық реакциясы мен синтезі пайдаланады. Бұл аумаққа тарайтың нейтронның жылдам ағынды қуаттары. Нейтрондық оқ дәрінің қуаттары 0,5-2 кг болу мүмкін. Олар 200,3 мм өзі бетімен жылжитын гаубица зеңбірегі арқылы қолданылады, БЗ (басқармалы зымыран) және тактикалық авиация арқылы пайдаланады. Бүгінгі күнде нейтрондық оқ дәріні, өз бетімен жылжитың 155 мм танклерінде қолдануды зерттеліп жатыр.
   

Ядролық оқ дәрінің қуаты тротилдік эквивалентімен көрсетіледі, жарылыстағы тротилдік тоннадағы көлеміне сәйкес осындай энергия көлемі бөлінеді. Ядролық жарылыстағындай ядролық оқ дәрінің қуаттары жобалы 5 калибрге бөлінеді: ең кішісі (1 мың.т. дейін), төменгі (1-10 мың т. дейін), орташасы (10-100 мың т.), ірісі (100 мың-1млн.т.), өте ірісі (1 млн. т. жоғары). Әскери қимылына байланысты, ядролық жарылыстар әртүрлі жағдайда қолдануы мүмкін, әртүрлі биіктікте, жер (су) үстінде және жер (су) астында.

Осыған байланысты:

1. 
   Биіктіктегі жарылыс (тропосферағы бұл ең кіші биіктік жарылыс – 10 км тең). Осыны ұшақтар және ғарыштағы ұшу құралдарын жоюға пайдаланады.
   
2. 
   Ауадағы жарылыс (бұл жарылыс су және жердің бетіне тимейтін жарылыс) бұл жер мен су үстіндегі объектілерді жою үшін пайдаланады, ал төменгі ауадағы жарылыс, ол көп аумақтағы жергілікте жүрген танкілерді, бронетранспортерлерді, артиллерияларды және де басқа ядролық жарылысқа тұрақты объектілерді, жердегі мықты құрылыстарды жоюға қолданады, осыған қатар жерді күшті радиоактивті ластанудан бас алу. Жоғарғы ауадағы жарылысты – жерді радиоактивті ластанудан азайту және ең үлкен көлемді аумақтағы бұзылысқа соқтыруға пайдаланады.
   
3. 
   Жердің (судың) үстіндегі жарылыс – жарық аумағы жердің немесе судың бетіне тиеді: бұл жердің үстіндегі үлкен объектілерді, мықты құрылыстардағы жатқан әскерлерді жоюға пайдаланады.
   
4. 
   Жер (су) астындағы жарылысты соғыс жағдайында қолдануға, күн бұрын ядролық оқ дәріні орналастырылады.
   

Соққы толқын – ядролық жарыстың негізгі зақымдауыш факторы. Барлық ядролық жарыстың қуатының жартысы соққы толқынға аударылады. Ядролық соққы толқын жәй жарылыс заттардың толқынына сәйкес болып келеді, тек үлкен мөлшерлі қуатымен дәлелденеді, сонымен қоса үлкен радиусты аумақты зақымдайды және ұзақ уақытқа созылады. Соққы толқынның таралу жылдамдығы км/с есептеледі, ал жарылыс ортасынан қашықтай берге дыбыс жылдамдығына тең (340 м/с) болады.

Егерде бір атмосфераның точкасына қысымы жоғарласа, ауаның тығыздығы мен температурасы көтеріледі де, жылжу жылдамдығы 10 немесе 100 м/с жетеді.

Ауаның соққы толқыны - әскери техникаларын, қаруларын, әртүрлі құрылыстарын және адамдарды зақымдайды. Мысалы: атомды бомбалардың жарысынан Хиросима және Нагасаки қ. соққы толқыны радиусы 600 км қашықтағы қаланың құрылыстарын қиратқан. Жарылыстың ортасынан қашықтай берсе қирату күші төмендейді. Соққы толқынның ішінде қалған адамдардың, сүйектері қираиды, жұмсақ тіндері жараланады және басқадайда мертігуге соқтырады. Сондықтан организмде қысым толқыны пайда болады, оның әсерінен ішінде көп мөлшерде қан жүретін органдар (бауыр, көк бауыр) және бас ми қалтасы, өт сауты зақымдалады.

Ядролық атомның жарылысындағы радиацияның екінші қосымшасы – нейтрон болады. Нейтронның негізгі бастапқысы – зарядтың ядросы, ол жынжырлы реакцияда бөлінетін, организмге он секундтің ішінде әсерін тигізеді. Нейтронның биологиялық әсерінің мөлшері оның қуатына байланысты болып күшейеді.

Ядролық жарыстың гамма-сәулесі мен нейтроны, адамдарға бір түрде әсер етеді. Сондықтан радиацияның әсер қасиеті оның қосымды мөлшерімен аңықталады - гамма-сәуленің және нейтронның мөлшерлерін қосуымен. Ионизациялық дәреженің айналасы, оның мөлшерімен анықталады, өлшеуші единицалары әртүрлі болады.

Рентген (R)- бұл 0 t⁰-дағы 1 см ауада және 760 мм ст.ст. қысымында - 2 млрд иондар пайда болады. 1 р мөлшері – 1 гр ауада 88 эрг қуаты сіңіруге сәйкес, ал 1 гр биологиялық тінде – 93 эрг, тәжирібелікте оданда ұсақ миллирентгендеген қолданады (мр), микрорентген (мкр). Халықаралық единица жүйесіне (Си) сәйкесті - рентген, ол фонтандық сәулелену экспозициялық мөлшері, кулонмен ауыстырылған кг/кл. 1 кл/кг – фонтандық сәулелену мөлшеріне тең иондаушы сәулелену жолымен 1 кг ауада 1 кл электрикалық ионды жасау пайда болады.

Бүгінгі күнде әрбір заттың сәулелену мөлшерін және ішке түскенін өлшеу үшін, «рад» единицасын қабылдайды. 1 рад – 1 г заттың 100 эрт қуатың қабылдауына тең. Си туындысы – ішке түскен сәулелену мөлшерінің единицасы: дж/кг. 1 дж/кг жұтылған сәулелену мөлшеріне тең, ол 1 кг салмаққа үнемі қуатты ағынындағы иондаушы сәуленің 1 Дж қуатың тапсырумен шығады. Қәзіргі мезгілде жаңа сөйлемше қолданады Дж/кг (қысқаша 1 гр – 100 рад, 1 рад – 0,01 гр).

Еңгіш радиация, адам организміне әсер етіп сәулелену ауыруына шалдықтырады. Еңгіш радиацияның дәрежесінің тәуелдісі: олардың қабылданған қысым мөлшерінен, сәулелену уақытынан, дененің аумағынан, және организмнің жекелі ерекшелігінен, оның иондауыш сәуленің әсер ету мезгіліндегі жалпы жағдайына байланысты болады.

50 – 0,5 гр еңгіш иондауыш мөлшері әсер етсе, ауруға шалдықтырмайды. Қәзіргі мезгілде жауынгерлік жарамдылықтарын төмендетпейтін сәулелену мөлшерлері қолданылған:

Бірінші төрт тәуліктегі бір қайтара сәулелену мөлшері – 0,5 гр.

Бірнеше реттік сәулелену мөлшерлері:

• 
  бірінші 10-30 тәулікте – 1 гр
  
• 
  3 ай бойы – 2 гр
  
• 
  1 жыл бойы – 3 гр.
  

1. 
   Бір қайтара әсер ету радиациялық мөлшері 100-250 р, 100-200 рад, 1-2 гр, өткір сәулелену ауыруының 1 ші жеңіл дәрежесіне соқтырады.
   
2. 
   Өткір сәулелену ауруының II (орта ауырлық) дәрежесі – 250-400 р (200-400 рад, 2-4 гр) сәулелену мөлшерінде байқалады.
   
3. 
   Өткір сәулелену ауруының III (ауыр) дәрежесі – 400-600 р (200-400 рад, 4-6 гр) жоғары сәулелену мөлшерінде байқалады.
   
4. 
   Өткір сәулелену ауруының IV (өте ауыр) дәрежесі 600 р (600 рад, 6 гр) жоғары сәулелену мөлшерінде байқалады.
   

• 
  ең үлкен өлімге әкелетін мөлшерде зақымдалғандардың саны кобею, тез уақытта жауынгерлік қатардан жығыуы;
  
• 
  сәулелену әсерінің бірінші реакциясының аурлауы, аз уақытта оның ұлғаю және ұзақ мезгіл боп байқалуы;
  
• 
  асқазан-ішектің және басқа мүшелердің, тіндердің жұмыс істеуінің бұзылуынан - өткір сәулелену аурудың латентік кезеңі қысқартылады;
  
• 
  ауыспалы зақымдалу қалыпының басымдылықтары үлғаюынан, клиникалық көріністерінен классикалық қалыптарынан (сүйек-ми, ішек және бас ми) байланысты болады.
  

Бүл мезгілде үлкен аумақта әскери қимылдарын қиындатады, қауіптілігі ұлғаяды. Жергілікте адамдардың РЗ мен зақымдалуы ұзақ уақытқа созылады.

Радиоактивті ластану параметрінің негізіне жататын: мөлшері радиацияның денгей, көлемі, топтауы және объектілердің ластану дәрежелері.

Жердің ластану мінездемесін аңықтауға радиация мөлшері қолданады. Жарылыстың бұлтынан жерге түскен радиациялық заттардың уақыты, олардың толық ыдырауы.

«Р» радиациялық деңгей сәулеленудің күші мен мінезделеді, жерге РЗ-тың түсуі. Радиациялық деңгейді рентген сағатпен өлшейді (р/ч). Кіші мөлшерді – милирентгенмен (мр/ч).

Ал фонтандық сәулеленудің экспозициялық қуатының мөлшерін, СИ единица жүйесі бойынша – ампер килограммен (А/кг). 1 А/кг – иондаушы сәуленің үнемі қуатының тығыздығында 1 «с» пайда болатын мөлшер, 1 кг/кг тең болады. Жұтылған сәуленің қуатының мөлшері 1 Дж/кг 1 «с»-та ватт килограммға деп белгіленеді (Вт/кг).

Ішкі мүшелерге түскен РЗ-тың көлемі, олардың белсенділігімен бағаланады. Белсенділік – бір единица уақытындағы берілген заттардың көлеміндегі ыдыраудың санымен анықталады. Ауадағы, судағы, азық-түліктегі РЗ-тың қосылысын Кюри/литр мен өлшейді.

Бүгінгі уақыттағы жердегі қауіпсіздіқ РЗ көрсеткіштері (1 тәулік жасында) мр/с есептеледі.

1. 
   Іш киім, газқағардың бетжағы, сырт киімдер, құралдар, аяқ киімдер, жекеленген қорғаныш құралдары, қарулар, медикосанитарлық заттар, азық-түлік сауаттары, аспаздық нан пісіру құралдары және азық-түлік қоймаларында – 50 мр/с.
   
2. 
   Жануарлардың сыртында – 100 мр/с.
   
3. 
   Әскери техникаларында:
   

• 
  автокөлікте, ұшақтарда, арнайы машиналарда, автоқұралдарда, зымырандық топтарда, техникалық заттарда – 200 мр/с.
  
• 
  Бронды объектілерде (БТР, БМП, танкілерде) – 400мр/с.
  

РЗ-дың су және азық-түліктегі сәуле ауруына келтірмейтін радиациялық мөлшері мр/с (1 тәуліктегі):

• 
  ауыз суда – 14 мр/с;
  
• 
  сүйікта, азық-түлікте, пісірілген дайын түрдегі тағамда – 14 мр/с;
  
• 
  макаронда, кепкен жемісте – 8 мр/с;
  
• 
  нанда – 14 мр/с;
  
• 
  шикі етте – 200 мр/с;
  
• 
  шикі балықта (1 кг, 15х25 см) – 14 мр/с.
  

Жарылыс орталығынан радикалдық бағытпен электрондар жылдам жылжып радикалды тоқ келтіреді, уақытсайын мөлшерлері ұлғайады. Электромагнитті импульс байланыс немесе басқарушы аппараттардың арнайы қорғаныштары болмаса істен шығарады. Электроқұралдардың жұмыстарын бұзады.