Қазақстан тарихы кафедрасы. Ғылыми тарих мамандығы. Орындаған: Тілеуберген Санжар. Қабылдаған: Абдрахим Мирас
жүктеу/скачать 27.53 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Орындаған:Тілеуберген Санжар. Қабылдаған: Абдрахим Мирас. Алматы 2022 Тақырып
|
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті. Тарих,археология және этнология факультеті. Қазақстан тарихы кафедрасы. Ғылыми тарих мамандығы. Орындаған:Тілеуберген Санжар. Қабылдаған: Абдрахим Мирас. Алматы 2022 Тақырып: “ Монғол империясындағы салық саясаты. ” Ортaлық Aзиядa ежелден үстемдік етіп келе жaтқaн дəстүр бойыншa Шыңғысхaн мемлекетті ортaлыққa жəне екі қaнaтқa бөлді. Ортaлық билік Шыңғысхaнның жəне оның мұрaгерлерінің қолындa шоғырлaнды. Хaнның билігі шексіз деп есептелді. Aлaйдa хaн билігін Ұлы Құрылтaй едəуір шектеп отырды. Өйткені Құрылтaйдa хaн сaйлaнды жəне мемлекеттің мaңызды мəселелері қaрaстырылды. Моңғол ұлысының оң жəне сол қaнaттaрын түменбaсылaры бaсқaрды. Бүкіл ел 95 əскери-əкімшілік aудaндaрғa бөлінді. Əрбір aудaн мыңнaн aтты əскер шығaруғa тиіс болды. Мыңдықтaр жүздіктерге бөлінді. Бұл бірліктерді тиісінше, түменбaсы, мыңбaсы жəне жүзбaсылaр бaсқaрды. Олaрдың қызметі мұрaғa қaлдырылды. Моңғол мемлекетінің бaсты зaңы Ясa (Жaсaқ) деп aтaлды. Ол екі бөлімнен тұрды. Бірінші бөлімде Шыңғысхaнның өзі aйтқaн нaқыл сөздері мен ел бaсқaрудaғы нaқты шешімдері жaзылсa, екінші бөлімде əскери, aзaмaттық істерді орындaудaғы жaлпы зaңдaр жəне олaрдың орындaлмaғaны үшін берілетін жaзa түрлері, яғни қылмыстық құқық қaрaстырылды. Моңғол хaндaры Жaсaқты ұзaқ уaқыт бойы бaсшылыққa aлып отырды. Шыңғыс хан қайтыс болып, ұлы Үгедейдің қолында көп әскер мен алып хандықты қаржыландыру мәселесі шешілмей қалды. Сөйтіп, Моңғол хандығының басшылары барлық көсемдердің мәңгілік мәселесі – ақшаны қайдан алу керектігін шешіп жатқанда, Елюй Чусай оларға көмекке келеді. Елюй есімінің бірінші бөлігі бұл кісінің моңғолдар жаулап алған Қара-Китаев Гурхан әулетінің ханзадасы екенін көрсетеді, бірақ бұл олардың әскерде де, шенеунік ретінде де қызмет етуіне кедергі болмады. Елюй Чусай өте білімді адам болған және Үгедейдің қол астында шенеунік қызметін атқарған. (Моңғолдар жақсы жауынгер болған, бірақ олардың арасында сауатты адамдар аз болғандықтан, олар сол ұйғырларды және басқа халықтардың өкілдерін бюрократиялық жұмысқа белсенді пайдаланды). Үгедейге қалыпты салық жүйесінің жоқтығынан қанша ұтылып жатқанын математикалық есептеулер негізінде көрсеткен Елюй Чусай болатын. Ол үшін Үгедей Елюй Чусайды премьер-министр етіп тағайындады . Елюй Чусай алғашында Үгедейді салықтарды дұрыс жүргізу үшін санақ жүргізуге көндірді. Бұл халық санағы, дәлірек айтсақ, салық төлеушілер санағы емес еді. Санақ «от пен түтін» бойынша жүргізілген. Яғни, салық салу объектісі бір жеке шаруашылық болды. Оның үстіне санақ Моңғол даласында да, жаулап алған елдерде де жүргізілді. Елюй Чусай осы тізбек үшін және жалпы салық кеңсесіндегі жұмыс үшін емтихандар жүйесін ұйымдастырды. Бұл емтихандарға барлық халықтар мен ұлттар, тіпті құлдар да қатысуға құқылы болды. Оның үстіне өлім азабында құл иелеріне құлдардың емтихан тапсыруларына араласуға тыйым салынды. Сондықтан жаңа шенеуніктердің төрттен бір бөлігі бұрынғы құлдар болуы ғажап емес. Сонымен бірге Елюй Чусай шенеуніктерге қатысты көшіру саясатын жүргізе бастады. Іс жүзінде бұл қытай шенеунігі ежелгі Қытайдан басқа кез келген елде жұмыс істей алады, ал мұсылман шенеунігі Қытайда жұмыс істей алады дегенді білдіреді. Осылайша Елюй Чусай туысқандық пен туыстық қатынасқа қарсы күресті. Бір францискандық монах 13 ғасырдың аяғында Моңғол ханының штаб-пәтерінде болып, көптеген шенеуніктерді гректерді көргенін жазды. Сірә, бұлар дәл гректер емес, православие дінін ұстанатын адамдар болса керек, өйткені католиктер православиелерді «грек шизматикасы» деп атаған. Ханның көмегімен Елюй Чусай заң қабылдады, оған сәйкес шенеунікті пара үшін бір ғана жаза – өліммен қорқытты.Сонымен бірге, шенеунік өзіне белгіленгеннен артық салық ұстаса, өлім жазасы да қорқытты. Бір қызығы, қаржы жымқырғаны үшін жаза жеңілірек болған. Егер шенеунік қазынадан ақша жымқырды деп сотталса, оның барлық дүние-мүлкін тәркілеп, шалғай жерлерге айдап жібереміз деп қорқытқан. Елюй Чусай шенеуніктер өздерінмжалғыз және бақылаусыз сезінбес үшін, мемлекеттік пошта жүйесін ұйымдастырды. Белгілі бір қашықтықтан “шұңқырлар” пайда болды, онда әрқашан бос аттар болды. Демек, шенеунік немесе хабар хандықтың кез келген нүктесіне өте тез жеткізілетін. Сол кездегі куәгерлердің естеліктеріне қарағанда, Еділдің төменгі ағысынан Моңғолия орталығына дейінгі қашықтық бір жарым айда еңсерілген. Елюй Чусайдың тапсыруымен бүкіл хандық бойынша бірыңғай салық белгіленді: бұл бір иеліктегі жүз заттың бір заты жылына бір рет салықшыларға беріледі. Егер заттар аз болса, олар пропорционалды түрде бөлінді. Барлық саудагерлер барлық тауарларға тауардың жалпы құнының 3% мөлшерінде баж салығын төледі, шарапты қоспағанда, 10% баж болды. Ол кезде шарап сәнді бұйым болып саналды. Салық жинаудың алғашқы нәтижелері барлық нәтижелерден асып түсті. Әскерге жетеді, тіпті ардагерлерге жерді пайдалануға бермей, түрлі заттармен, малдармен жомарттықпен марапаттауға жеткілікті. Және де профицитпен ақша жеткілікті. Дәл осы кезден бастап Моңғол хандығы темір, дәмдеуіштер, зергерлік бұйымдар мен шараптарды белсенді түрде сатып ала бастады. жүктеу/скачать 27.53 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|