«Азия және Африка елдерінің жаңа және қазіргі заман тарихы»

Эфиопия африканың солтүстік-шығысындағы орналасқан ежелгі мемлекет. Мемлекеттің террориясы-1221,9мың км² алып жатыр. Мемлекет 14 провинцияға бөлінген: Арси, Балс,Гамо-Гофа, Годжам, Гондэр, Иллубабор, Кефа, Сидамо, Тыграй, Уоллега, Уолло, Харэрге, Шоа, Эритрея. Елдің астанасы – Аддис –Абеба. Эфиопия халқының саны 60 млн. нан астам. Эфиопия

Отарлық африкадағы жалғыз тәуелсіз мемлекет. Көптеген ғалымдар эфиопияны , онда 80-нен астам тайпалар мен ұлттардың тұруына байланысты «халықтар мұражайы» деп атайды. Халықтың 80 пайызы амхара, оромо, тыграй және гуарге тайпалары құрайды.

Эфиопияның орналасқан жерінің табиғи жағдайы әртүрлі.

Африканын ен биік шыңы Эфиопияда, оның биіктігі 3метрден асады, жерінің 40 пайызы 1500 метрден жоғарыда орналасқан. Сонымен қатар континеңтегіентөменжеріде Эфиопияда – Данакил жазығы. Осы жер планетадағы ең ыстық аймақтардын бірі 30-32⁰С құрайды.

Эфиопия Африкадағы егіңшілігі жақсы дамыған елдердін бірі Эфиопия атақты арабика кофесіңін отаны .

1896ж Адуадағы шайқаста император Менелик ІІ басқарған эфиоп әскерлері Итальяндықтарлы тас талқанын шығарып женіске жетеді.Осы женістін арқасында Эфиопия өзінің тәуелсіздігін сақтап қалады . 1896 жылғы келісім бойынша Италия Эфиопияның толық тәуелсіздігін мойындайды . Сонымен қатар басқа да Европа державалары мойындады . Эфиопия ХХ-ғасырға нашар дамыған аграрлық жүйесі бар, феодалдық тәртіптін билік ету жағдайында өтті. Мындаған шаруалар феодалдық езгіге душар болды. Этникалық және діни сеніміне байланысты қудалау мен құлдық кен етек жайды . Осындай күрделі ішкі жағдайда Менелик ІІ өзінің билік еткен жылдары, яғни 1889-1913 ж.ж аралығында мемлекеттің тәуелсіздігін тұрақтандыру мақсатымен, саясатта, экономикада және мәдениетте бірнеше реформаларды жүзеге асырды . Бұл реформалардын негізгі мақсаты абсолюттік басқару жүиесің енгізу еді .

1907ж мемлекет тарихында бірінші рет юстиция қорғаныс, ішкі істер, сауда және сыртқв істер, кіріс, ауыл шаруашылығы министірліктері құрылады . Алайда олардын барлығы императорға бағынышты болды . Сонымен бірге император провинциялар мен обылыстардын басшыларын өзі тағайындайтын болды . Менелик тұсында капитализмге көшу барысы басталды .

Менелик ІІ тұсында Эфиопия бірорталықтанған, әкімшілік басқару жүиесі жақсы дамыған ел болды. Эфиопияны өз отарына айналдыру мүмкін емес екендігін түсінген батыс державалары , Эфиопияны өздеріне экономикалық жағынан тәуелді етуге тырысты.

1913ж Император Менелик ІІ қайтыс болғанан кеиін, таққа оның немересі Иясу отырады. Жас император Менеликтін жүргізген саясатын жалғастырды І -Дүние жүзілік кезінде Эфиопиянын ішінде билік үшін қиян – кескін күрес жүреді, осынын нәтижесінде 1926ж кыркүиекте император тақтан құлатылады. Билікке императрица Заудиту, «Триумвират» келеді . Триумвират билік еткен жылдары жас эфиоптықтар мен ескі эфиоптықтар арасындағы саяси билік үшін күреспен ерекшеленеді . Ескі эфиоптықтардың басшысы Тэфэри Мэконнык , ал жас эфиоптықтарды императрица Заудита басқарды. Осы күрестің нәтижесінде жас эфиоптықтар жеңіске жетіп, өздерінің реформаларын жүзеге асырды. 1923-1924 ж.ж құлдықты жою туралы заң қабылданады, осының нәтижесінде 1923ж Эфиопия ұлттар лигасына мүшелікке алынады. 1928ж регент Тэфэри Мэконныканың әскері консервативтік топтардың екі бас көтерулерін

басып тастайды. 1930ж имератритца Заудита қайтыс болғанан кеиің, Тефэри Меконнык өзін Хайле Силасие І атпен эфиопиянын имериаторы деп жариялайды .

1931ж 16-шілде де эфиопиянын тарихында тұнғыш рет конституция қабылданады . Эфиопия парламенттік монархия жарияланады .

1933 ж 3-қазанда италияндық әскерлер Эритреямен, Сомалидан эфиопияның жеріне басып кіреді 1936 ж 1-маусымда Италия корольі Виктор Эммануйл ІІІ Италияндық Шығыс Африка колониясынын құрылғандығы туралы жарғы шығарады . Оған Эритрея , Сомали және Эфопия кірді .

1937-ж фашистік оккупанттарға қарсы партизандық отриядтары құрылады

1940ж маусымда Италия Англия мен Францияға соғыс жариялағаннан кеиін , солтүстік шығыс африкада да соғыс қимылдары басталды 1941ж қантарда Англия оккупациялық Эфиопияға өз әскерін енгізеді. Осы жылы сәуірде партизандық отрядтар Аддис- Абебаны босатады , ал 1942 ж басында фашистік Италия Эфиопия территориясынан өз әскерін толық шығаруға мәжбүр болады. Осы азаттық соғыста 760 мын эфиопиялықтар қаза табады .

1942ж 1 қантарда Эфиопия антифашистік коалицияға қосылады 1960 ж желтоқсанда императорлық билікті құлату мақсатында , бас көтеру болады . Осындай көтерілістер 1964 ж, 1966 ж, 1969 ж қайталанады . Осы толқуларда студенттермен шаруалар белсенді роль атқарады .

1970 ж басында императырдын қолынан шыға бастады 1974 ж 18 ақпанда Аддис-абеба да мұғалімдердің , автобус жүргізушілердін бас көтерулері болады . 28-ақпанда әскереи бөлімдер императорға бір неше талаптар яғни императордын тақтан кетуін, конститутциянын қайта қаралуын талап етеді .

1974 ж 7 наурызда ел тарихында тұнғыш рет бүкіл халықтық толқулар басталады. Оған 100 мынан астам адамдар қатысты . Көтерілісшілердін орталық комитетінің төрағасы болып Менгисту Хайле Мариям сайланады. 1974 ж 12 кыркүиекте император тақтан құлатылады . 1933 ж конститутция өз күшін жояды, үкімет пен парламет таратылып жіберілді. Барлық билік уақытша әскери әкімшілік одаққа өтелі. Эфиопия социалистік даму жолына түседі.

1978ж ақпан наурыз айларында эфиопия Сомалидің агрессиясына тойтарыс береді. 1984ж қыркүйекте Эфиопияның еңбекшілер партиясы құрылады. Эфиопияның ішіндегі этникалық шиеленіс елдің саяси жағдайын нашарлатты. Эритреямен қатар , Оромо мен Тыграй тайпаларының бөлініп шығуға әрекеттер жасаған болатын.

Осындай күрделі жағдайда ел басы Менгисту Хайлс Мариям отставкаға кетеді. 1991ж уақытша ел басы қызметін Мелес Зенауй атқарады . 1994ж желтоқсанда федералдық конституция қабылданады.Осы конституция бойынша барлық провинцияларға автономия берілді. Және мемлекеттен бөлініп шығуға құқылы болды. Осы мүмкіншілікті Эритерия пайдаланды.

1998ж референдум боиынша 99,8 пайыз Эритериянын тәуелсіз мемлекет құруға дауыс берген болатын. Тәуелсіз еритериянын призденті болып Исаес Афеворн сайланды .

1998 ж мамырда екі мемлекет арасында әскери қақтығыс басталады , соғыс 2000 ж маусымына деиін созылды .

2000 ж маусымда Эфопия мен Эритрея арасында соғысты тоқтату туралы бейбітшілік келісімге қол қояды .

Жана конституция боиынша Эфиопия – федеративтік демократиялық республика деп жарияланады .