Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
жүктеу/скачать 1.78 Mb. Pdf көрінісі
|
|
2.9. Вайшешика мектебі Вайшешика мектебінде (б.д.д. І ғ.) локаятиктер сияқты материалистік кӛзқарас дамиды: дүние материалданған, үнемі ӛзгеріп отырады және бұл үрдіс ӛмірлік, ауыспалы сипатта – бәрі дамиды және құлдырауға әкеліп соғады. Ӛзгеріссіз тұрмыстың алғашқы негізі – ешкім жасамаған, түрлі сапалы атомдар қалады. Атомдардың әр түрлі уақытта бірігуінен сезім деңгейінде танылатын жанды және жансыз заттар пайда болады. Бұл мектеп ӛкілдері онтология шеңберінде категориялық аппаратты ойлап табады, барлық түсінікті екі категорияға бӛледі – жалпы және жеке категориялар. Категория заттардың ӛзіндік ерекшеліктері, яғни құндылығы мен сапасын кӛрсетеді. Кейінгі оқуларға жүгінсек, заттардың кӛп қырлы әлемі мен құбылыстар үшін бірдей, барлық субстанционалды негіздер – материалдық және рухани түрде.Барлық вайшешиктер 9 субстанцияны кӛрсетеді, жартысы дәстүрлі үнді философиясы үшін: эфир, кеңістік іспетті от, су, жер, сондай-ақ жан – жеке және абсолютті әр түрлі психикалық сапа. Жан туралы оқуда ол ӛмірлік, оның табиғаты материалдық емес, жан екі формалы деп кӛрсетіледі: - абсолютті, жоғары жан – болған және барлық жерде («ишвара»); - жеке жан – ӛмірден-ӛмірге («атман») сансара заңы бойынша байқалатын. 2.10. Ньяя Ньяя – Вайшешика мектебімен қатар туындаған логиктер мектебі. Бұл мектептер бір-бірін толықтырады. Бұл мектептің негізін салған – Готаму және оның шәкірттері, олар ауқымды білім мен логикалық негізді басшылыққа алады. Басқаша айтқанда, логика және гносеология мәселелерін қарастырады. Категориялы аппаратты жасай отырып, Ньяя таным кӛздерінің түсінігін негізге алады (сезім, қорытынды, аналогтар, силлогизмдер, мәтіндер). Локаяттықтардан айырмашылығы ньяялықтар ауқымды білім тек эмпирикалық заттар дүниесінен алынатын сезімде ғана емес, сондай-ақ, егер логикалық қорытындыдан тексеруден ӛткен болса, олар мәтінде мазмұндалған куә дейді. Ньяя философиясы білімнің түпнұсқалылығын және ауқымды білім құралын қарастырады. Ньяя логика мен талдау негізіне сүйенеді, сондықтан «Ньяя Видья» немесе «Тарка-шастра» – «логика және талдау ғылымы» деп аталады. Қаншалықты бұл жүйе табиғат пен білім кӛздерін қорытындылайтындай, оның ақиқаттылығы немесе жалғандығы, оны «сыни зерттеу ғылымы» деп те атайды. Бұл мектеп жүйесі ой-таным жүйесінің кӛмегімен ақиқатты жалғаннан айыратын нақты әдісті пайдаланады. Ньяя философиясы, жетістіктің бостандық алу жолы болып сыртқы дүние және оның ақылмен, жанмен қатынасы табылады дейді. Егер адам ақыл тоқтатудың логикалық әдістерін игерген болса және оны ӛзінің күнделікті ӛмірінде пайдаланса, ол барлық қайғысынан айырылады дейді. Ньяя философиясының түпкілікті мақсаты, ӛзге үнді философиясының жүйелері сияқты, жеке жанның қайта туу мәңгілігінен босатылуы. Ньяя – логика мен эпистемологияны оқытумен айналысқанына қарамастан, ӛмір философиясы болып табылады. жүктеу/скачать 1.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|