Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
жүктеу/скачать 1.78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Субстанцияның ӛзі материядағы форма
- «аналитика» және «силлогистика»
- «тұрмыс»
| қорытындылаушы (мақсатты) себептер деп қолданады. Болмысты түсіну
үшін осы себептерді ұға білу керек. Оны мына мысалмен келтірейік. Осылайша адамзат осы екі мақсатты қарастыра отырып, материяның бірлігімен (дене) және форма (жан) бар екенін білді. Оны динамикалық жағынан қарағанда, «Ол қалай дүниеге келді?» деген сұрақтарға жауап береміз (қозғалыс себебі – ата-анасы, бұрынғы ӛмірі); «Неге ӛмір сүреді?» (мақсатты, қорытынды себеп). Органикалық жағынан қарастыру осы тӛрт негізді қарастырудан адам болмысын ашады. Аристотельдің болмыс концепциясының басқалардан айырмашылығы ӛте зор, әсіресе платондық. Мұнда идеялар әлемі мен заттар әлемінің арасында үлкен айырма бар. Нақты болмыс форма мен материяның синтезі түрінде кӛрініс табады. Олар бір-бірінсіз ӛмір сүре алмайды. Олар бір- бірімен тығыз байланыста. Осы концепция аясында, жалқы мен жалпының қатынасы қарастырылады, Платон мен элеаттар үшін, Стагиритпен қарастырғанда, болмыстың екіжақты қатынасы қарастырылады. Аристотельдің «болмысы» жан-жақты. Оның сферасына сезім мен сана қатар кіреді. Болмыстың барлық түрі құрылымды түрде субстанциямен байланысты. Субстанцияның ӛзі материядағы форма, яғни болмыс. Оның қатысты қасиеттері, кеңістік, уақыт, қозғалыс. Материя және оның атрибуттары мәңгілік. Бірақ мәңгілігін не тоқтатады? Аристотель бойынша – бұл бастапқы бастауышы, бірінші қозғалысы, қозғалыссыз абсолютті себеп, қозғалыс себебі – Құдай, яғни тұрақты субстанция, таза сана. Сондықтан ӛмірдің басы да, соңы да жоқ. Аристотельде байланыс және пішіннің байланысы, материялар шекарадан тоқтайды, әлем шарын қозғалтқыштан немесе Құдайдан алыстатады, ол үшін – бұл жоғары «таза» пішін – пішіні бұл қозғалмайтын қозғалтқыш әлемдегі белсенділік пен мәңгі қозғалыстың қайнар кӛзі болып табылады. Жалғыз ғана белсенділіктің болуы («таза пішінді») материяның ұмтылысы мен қалыптасу керектігіне бастама береді. Ал бұл потенциалдылықтың актуалдылыққа кӛшуге аса қажетті шарт. Осымен, Құдай – пішінінің пішіні әлемнің мақсаты мен әлемдік процесі. Бұл үнемі ойландыратын шындық. Ой теориясының ойының бастамасы (ой жайындағы ой). Осындай заттың ойлауы ӛзіндік ойлау болып табылады. Аристотельдің оқуында үлкен рӛл логикаға берліген. Бұл «аналитика» және «силлогистика» деп аталады. Қазіргі замандық логика мен байырғы замандық логика сӛзінің мағынасы бір-бірімен үйлесім таппайды. Аристотель аналитиканы ұғынудың құралы («органы») деп атаған. Басқаша айтқанда, Аритотельдің кӛзқарасымен логика (аналитика)түсінуцдің әдісі. Ол ӛзімен ойлау операциясының тобы, әр зерттеуге керекті. Ол «дұрыс ойлауды» үйретеді. Ойлау процесіндегі керағарлықтарды болдырмауға үйретеді. Аристотельдің логикасын категориялық құрылымға негізделген – тұрмыс шындығы он ортақ категория арқылы талданады. Тұрмыспен байланысы бар «тұрмыс» түсінігіне ең жақын «болмыс» категориясы. Оны тұрмыспен байланыстырады. Бұл – «сапа», «сан», «қарым-қатынас», жүктеу/скачать 1.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|