Б. Б. Ахметова Редакционная коллегия

3 
СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА КАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ: 
СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ КҮРЕСТІ ІСКЕ АСЫРУ 
ТЕТІКТЕРІ 
ПРОТИВОДЕЙСТВИЕ КОРРУПЦИИ: МЕХАНИЗМЫ 
РЕАЛИЗАЦИИ БОРЬБЫ С КОРРУПЦИЕЙ
 
 
ӘОЖ 342.7 
 
АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМНЫҢ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ 
КҮРЕСКЕ ҚАТЫСУЫ 
 
Акимова А. А., студент 
Ғылыми жетекшісі: Кобегенова Г.Ж. 
Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және нжиниринг 
университеті, Ақтау қ. 
 
Аңдатпа. 
Бұл мақалада 
Конституция қоғамның дамуына зор үлес қоса отырып, 
азаматтық қоғамның жан-жақты дамуын қамтамасыз ететіндігі және мемлекеттің саяси, 
мәдени, рухани және экономикалық дамуымыздың қайнар көзі есептелетіндігі туралы 
қарастырылған.
Түйінді сөздер: азаматтық қоғам, сыбайлас жемқорлық, жемқорлыққа қарсы 
күрес, демократия. 
Сыбайлас жемқорлық әлеуметтік құбылыс ретінде азаматтық қоғам мен 
мемлекет арасындағы әлеуметтік қатынастардың барлық салаларын қамтитын күрделі, 
көп өлшемді құбылыс болып табылады. Құқықтық мәселелермен қатар, ол бірқатар 
басқа проблемаларды да көтереді: психологиялық, мәдени, тұлғааралық, бұл оның 
жалпы тұжырымдамасы мен өзіндік ерекшеліктерін дамытуда қиындықтар туғызады 
және онымен күресудің нақты шараларын жасауда. Жалпы, әлеуметтану тұрғысынан 
сыбайлас жемқорлық қоғам құбылысы, қоғамның жұмыс істеуінің жүйелік принциптері 
тұрғысынан әлеуметтік қатынастардың бір түрі ретінде қарастырылады. Сыбайлас 
жемқорлық - бұл әлеуметтік жүйенің дисфункциясы және қоғамның реттеуші 
жүйесінің істен шығуы. 
Ең маңызды зерттеулерді Халықаралық Транспаренси Интернэшнл үкіметтік 
емес ұйымы жүргізеді. Онда сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі көрсетілген. 
Зерттеуге сәйкес, «Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі - 2018», Қазақстандағы 
Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі - 31 балл. Қазіргі уақытта Қазақстан 180 
елдің ішінен 124 орында тұр[1]. 
Трансперенси 
Интернешнлдің 
«Қазақстандағы 
сыбайлас 
жемқорлық 
жағдайының мониторингі» зерттеуінің деректері респонденттердің жартысынан көбі, 
яғни 54,4% өткен жылы сыбайлас жемқорлық деңгейінің төмендегенін атап өтті. 
Сонымен қатар, он респонденттердің тек біреуінде пара беру арқылы мәселені шешу 
қажеттілігі туындады. Бизнес қауымдастықтағы жағымды көріністі атап өткен жөн. 
Атап айтқанда, сауалнамаға қатысқан кәсіпкерлердің 76% -дан астамының 
пайымдауынша, Қазақстанда пара бермей және тек заңды жолмен бизнесті дамыту 
мүмкіндігін көрсеткен. Халықтың болжамына сәйкес, қарапайым азаматтар тарапынан 
үлкен сенім артатын және Мемлекеттік қызмет көрсету кезінде сыбайлас жемқорлық 
деңгейінің төмендеуіне ең үлкен ықпал ететін субъектілердің бестігіне мыналар кіреді: 

4 
мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі 
(68,3%), ҚР Үкіметі (56,3%), «Нұр Отан» партиясы (53,7%), БАҚ (53,7%) [2]. 
Азаматтық қоғам - бұл еркін азаматтар мен ерікті түрде құрылған бірлестіктер 
мен ұйымдардың, мемлекеттің тікелей араласуына және еркін реттелуіне тәуелсіз. 
Азаматтық қоғамның маңызды сипаты - қоғамның өзін-өзі ұйымдастырудың 
және өзін-өзі басқарудың жоғары деңгейіне жету. Азаматтық қоғам - бұл азаматтық 
қоғамның ең жоғары құндылығы ретінде адамның материалдық және рухани 
қажеттіліктерін қанағаттандыратын, әлеуметтік әділеттіліктің, еркіндіктің құқықтық 
режимінде жұмыс істейтін, өзін-өзі ұйымдастыруға негізделген әлеуметтік-
экономикалық және саяси қатынастар жүйесі. 
Азаматтық қоғамның институттары мен ұйымдары адам құқықтары мен 
бостандықтарының нақты кепілдіктерін, мемлекет пен қоғамдық істерге қатысуға тең 
қол жеткізуді қамтамасыз етуге шақырады. 
Азаматтық қоғам сонымен қатар оның мүшелеріне қатысты әлеуметтік бақылау 
функциясын орындайды. Ол мемлекетке қарамастан, азаматтарды әлеуметтік 
нормаларды сақтауға мәжбүрлейтін, азаматтардың әлеуметтенуі мен білім алуын 
қамтамасыз ететін құралдар мен санкцияларға ие. 
Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің тиімділігін арттыру 
мақсатында азаматтық қоғам институттары қоғамдағы сыбайлас жемқорлыққа 
төзбеушілік көзқарасты қалыптастыру бойынша жұмыс жүргізуге шақырылды. 
Мұндай институттардың қатарына азаматтық қоғам, бизнес өкілдері, 
мемлекеттік емес ұйымдар, «Нұр Отан» партиясы және ҚР Кәсіподақтар федерациясы 
кірді. 
Жемқорлыққа қарсы күреске қоғам көбірек қатысуда, олардың арасында 
жекелеген қоғамдық бірлестіктер қызметінің басты мақсаты сыбайлас жемқорлықпен 
күресу болып табылады. Бұл мәселеде қоғамның қатысуының мынадай түрлері пайда 
болды және таралды: 
- қоғамдық сарапшылар институтын қалыптастыру; 
- азаматтарды сыбайлас жемқорлыққа қарсы оқыту; 
- сенім телефондары; 
- азаматтар мен заңды тұлғалардың көптеген өтініштері мен өтініштерін 
қабылдайтын қоғамдық қабылдаулардың ашылуы; 
- мемлекеттік органдарға бұқаралық ақпарат құралдарындағы ақпараттың 
мониторингі нәтижелері жіберіледі 
- азаматтардың құқықтарын қорғау мақсатында мемлекеттік органдарға 
өтініштер жіберу. 
Азаматтық қоғам алдында тұрған басты мақсат - билік органдары азаматтық 
қоғаммен бірлесіп құрған шаралар жүйесі ғана сыбайлас жемқорлыққа жүйелік 
құбылыс ретінде қарсы тұра алатындығын ескере отырып, сыбайлас жемқорлықтың 
пайда болуының шарттары мен алғышарттарын жою. 
Сыбайлас жемқорлық азаматтық қоғамның дамуына кедергі келтіріп, қоғамдық 
ұйымдардың тіркелуіне және жұмысына байланысты проблемалар туғызады. Соңғы 
уақытта сыбайлас жемқорлыққа қарсы қоғамдық пікірдің рөлі баяу болса да өсіп келе 
жатқанын атап өткен жөн. Осыған байланысты сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
заңнаманың мониторинг жүйесін құру және жүзеге асыру өзекті болып табылады. 
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы 
заңнамасының сақталуын қадағалайтын азаматтық қоғамның өкілдері жаңа әлеуметтік 
топтың құрылуы бүгінде қылмысқа қарсы күрестің басты бағыты болуы керек. 
Сонымен, сыбайлас жемқорлық өзінің әлеуметтік-экономикалық категориясы 
ретінде ең көп тараған түрінде, үшінші тұлғалардың (қоғам, мемлекет, компания) 

5 
мүдделеріне зиян келтіру үшін жеке бас пайдасын алу мақсатында лауазым иелері мен 
қоғамның жекелеген мүшелері арасында қалыптасатын қатынастарды білдіреді. 
Азаматтардың құқығына, жауапкершілігі мен іскерлігіне негізделген, ашық, 
демократиялық азаматтық қоғам құру - біздің еліміздегі қоғамдық өмірді 
демократияландыруға байланысты маңызды іргелі міндеттердің бірі. 

жүктеу/скачать 1.62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: