№1.4 тақырып. Өнім сапасының және оның элементтерінің көрсеткіштерін стандарттау. (1 сағат)

№1.4 тақырып. Өнім сапасының және оның элементтерінің көрсеткіштерін стандарттау. (1 сағат)

1. 
   Сапаны арттыруға әсер ететін көрсеткіштер мен факторлар
   
2. 
   Шикізат өнімдері, материалдар мен жартылай дайын өнімдер сапасының көрсеткіштерін стандарттау
   

Өнімнің сапа талаптарын әртүрлі құжат түрлерінде көрсетеді: техникалық тапсырмаларда, нормативті –техникалық құжаттарда (стандартта, техникалық шарттарда). Бұл талаптарды кәсіпорын (техникалық бөлім, техникалық бақылау бөлімі, орталық ғылыми-зерттеу зертханасы) реттейтін өнімнің сапасын көтеретін мақсатты ғылыми-техникалық бағдарламаларда да (МҒТБ) көрсетеді. Бағдарламаны белгілі бір өнімге дайындайды. Ол дайындалатын өнімнің техникалық деңгейі мен сапасы бойынша тапсырмадан, «сапа тұзағының» барлық кезеңдерінен ресурсты қамтамасыз ету талаптарынан (мысалы, қажетті сапалы бұйымның өндірісі өндірістік персоналға және т.б. үшін қажет жабдыққа, шикізатқа, жинақтау бұйымдарына, метрологиялық заттарға талаптар), сонымен қатар бұл талаптардың жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін «сапа тұзағының» барлық кезеңіндегі шараларынан тұрады.

МҒТБ шараларын орындайтын тәртіп, ереже және әдістер кәсіпорын реттейтін сапа жүйесінің құжаттарымен анықталады.

Құрылыс сапасы - бұл табиғи орындалған ғимараттың және жабдықтардың және олардың бөлшектерінің жобалау шешімдерімен және нормативтерге сәйкес келуі болып табылады. Құрылыс сапасына қазіргі заманғы сатыда бірінші дәрежелі мән беріледі. Прогрессивті жобалау шешімдерін материалдарға және құрылымдарға кеңінен енгізу құрылысшы кадрлардың квалификациясын арттыру сапаның артуына мүмкіндік береді. Алайда құрылыс сапасының деңгейі әліде толығымен социалисттік қоғамның сұранысын қанағаттандырмайды. Көптеген жағдайларда құрылыс сапасы төмен болып қала береді, ақауды жөндегеннен шығындар және қайта жөндеулер КЭҒЗИ (Қазақстан Экономикалық зерттеу институты) мәліметтері бойынша сметалық құнның 2,5% жуық болады, қолдануға нысандарды енгізу мерзімі созылады, ал алдын ала жөндеуге шығындар біршама көп қаржымен байқалады.

Құрылыс сапасы оның барлық қалыптасу сатысында жасалынады: өндірістен алдын ( жоспарлау, жобалау, құрылыс материалдарының өндірісі және бұйымдары және оларды құрылыс аумағына жеткізу), өндірістік (құрылыс – жинақтау процесі) және өндірістен кейінгі (қолдануға қабылдау және қолдану). Осыған сәйкес сапаның қажетті деңгейіне қол жеткізу комплексті мәселе болып табылады, ол барлық қатысушыларға байланысты: жоспарлау ұйымдары, тапсырыс берушілер, жобалау және құрылыс – монтаждау ұйымдары, зауыттар- жеткізіп берушілер, қолданушы және бақылаушы ұйымдар.

Тұтынушылар сапасын тұтынушы талаптарына және өндірістік сапаның соңғы өнімдеріне сәйкестік дәрежесі ретінде бөледі- өнімнің бекітілген нормаларының талаптарына сәйкестік. Тұтынушылық сапаға нормативтік құжаттарда орнатылған сапа деңгейіне әсер етеді. Өндірістік сапа қызметтің үш сферасымен байланысты: жобалаумен, құрылыс материалдарын және бұйымдарын дайындау және құрылыс монтаждау жұмыстары.

Берілген бөлімде өндірістік сапа негізінен құрылыс монтаждау жұмыстарының сапасы ретінде қарастырылады.

Басқарудың негізгі функцияларының бірі бақылау болып табылады. Бақылау тапсырмасы жұмыста ақауларды ескертуден құрылады және бекітілген сапаны қамтамасыз ету. Бақылау нәтижелілігі біршама оны орындаудың таңдап алынған ұйымдастыру жүйесімен анықталады.

Құрылыста сапаны басқарудың ғылыми негізі

Сапаны басқару - бұл қажетті өнім сапасының деңгейін бекіту, қамтамасыз ету және ұстап тұру оны жобалауда, өндірісте және қолданылуда сапаны жүйелі бақылау және сапаға әсер етуші жағдайлармен және факторлар арқылы жүзеге асырылады.

Құрылыста сапаны басқару жүйесін құру негізінде өнім сапасын басқарудың Біріңғай мемлекеттік жүйесінің негізгі принциптеріне негізделген.

Біріңғай жүйені құрудың және функциялаудың бірінші принципі – жалпы басқару жүйесінің СБ (сапаны басқару) органикалық байланысы; екіншісі – барлық деңгейде СБ бірлігі - мемлкеттік, ведомствалық және өндірістік; үшінші – циклдің барлық сатысында басқару бірлігі материалдарды және құрылымдарды дайындау, зерттеу, жобалау, КМЖ өндірісі және тұрғызылған кәсіпорынды қолдану; төртінші - СБ жиынтылығы - өнімнің сапасын бекіту, қамту және ұстап тұру бойынша барлық іс шараларды жүзеге асырудың біріңғайлылығы (техникалық, технологиялық, экономикалық, ұйымдастырушылық, құқықтық, әлеуметтік - тәрбиелілік); бесінші- өнімнің СБ функцияларын жүзеге асырудың біріңғайлылығы. Сапаны басқарудың бөлек функциялары оның функцияналдық жүйелерін түзеді. Бірінші принципке сәйкес құрылыста СБ толық жүйесінің бөлігі социалисттік кәсіпорынды басқарудың жалпы принциптерінде базаланады және сол әдістерді және ұйымдастырушылық құралдарының жиынтығын жүзеге асыру процесінде қолданылады.

Өнім сапасын мемлекеттік басқарудың Біріңғай жүйесінің ұйымдастырушылық техникалық негізі стандарттаудың Мемлекеттік жүйесі болып табылады, ол сапа сауалында біріңғай мемлкеттік саясатты жүргізу үшін негіз қалаушы болып табылады.

Құрылыста сапаны басқару жүйесі

Жоғарыда айтылғандай сапаны басқару құрылысты басқарудың жалпы жүйесінің бөлігі болып табылады . Осыған сәйкес сапаны басқару басқарудың барлық деңгейінде жүзеге асырылады: мемлекеттік, ведомствалық және өндірістік.

Бақылау функцияларын жүзеге асырушы ұйымдарына қатысты ішкі бақылау деп бөлінеді, ол егер берілген немесе жоғары тұрған ұйымдардың басшыларымен іште қарастырылған, және сыртқы, егер ол берілген ведомствалардың жүйеге енбейтін ұйымдармен жүзеге асырылса. Ішкі бақылау ережеге сәйкес құрылыс басқармасының түрлі мүшелерімен орындалады, сыртқы –мемлекеттік билік ұйымдарымен және арнайы инспекцияларымен (Сур 1)

Құрылыста сапаны басқарудың мемлекеттік деңгейі кеңестік республиканың -ның Мемлекеттік құрылысымен, Мемлекеттіксәулетпен және мемлекеттік құрылыспен көрсетілген: өнім сапасын жоспарлау, сапаны сақтаумен мемлекеттік бақылау ұйымы, сапаны жақсарту бойынша іс шараларды жобалау.

Мемлекеттік деңгейде сапаны жоспарлау басты жағдайда құрылыс жұмыстарын, материалдарын, бұйымдарын және құрылымдарын регламенттеуші заңнамалық актілерді жобалаумен жүзеге асырылады. Мұндай құжаттар құрылыс заңнамасында біршама күші бар құжаттарға құрылыс мөлшерлері және ережелері және мемлекеттік стандарттар болып табылады.  Мемлекеттік құрылысы мұндай жалпы кеңестік нормативтік құжаттарды бекітеді, құрылыстық нормативтер, қаулылар, нұсқаулықтар және техникалық жағдайлар, сапа талаптарына ие. Олардың негізінде республиканың гос құрылысы және ведомствалар өзінің нормативтік құжаттарын жобалайды.

Мемлекеттік құрылысы құрылымында өндірістік құрылыста құрылыс жұмысы және құрылыс өнімінің сапасын бақылаудың арнайы ұйымына ие - мемлекеттік құрылыс инспекциясын басты басқару.

Тұрмыстық – азаматтық құрылыс сапасын басқару үшін Мемлекеттік Құрылыс Инспекцияға тәуелсіз ұйымдар желісі бар – мем. сәулет құрылыс бақылау инспекциясы. Бұл ұйымдармен әдістемелік бақылауды мемлекеттік ком. сәулет архитектуралар құрамында мем. сәулет құрылыс бақылау басқармасымен жүзеге асырылады, бірақ әкімщілік жағынан олар байланыспаған. МСҚБ инспекциясы халық депутаттарының Кеңесінің жергілікті атқарушы ұйымы болып табылады.

Өндірістік құрылыста МСҚБ ұйымы тек магистралға енуші ғимараттарды және жабдықтардың жақтауларын архитектуралық рәсімдеуді басқарады. Алайда МСҚБ инспекциясының құқығын өнеркәсіптік құрылыстың нысандарына бақылауды біртіндеп кеңейту орын алуда.

МСҚБ қолданылатын бақылау әдісі құрылыс периоды бойынша әр түрлі.

Құрылыс жұмыстарының өндірісіне рұқсатты рәсімдеу бекітілген тәртіппен екі сатыда орын алады. Ең алдымен басталатын құрылыстың нысаны тіркеледі және құрылыс жасаушыларға дайындық және нөлдік циклде өндірістік жұмысқа рұқсат береді. Нөлдік цикл жұмыстарын аяқтау жайлы бекітіліп болған соң ғимараттың жер үсті бөліктері бойынша негізгі жұмыстар өндірісіне рұқсат беріледі.

Рұқсат берілу кезінде құжаттық түрде басталатын құрылыстың заңды екендігі тексеріледі, техникалық және авторлық бақылау ұйымдастырылды және құрылысқа жауаптылар тіркеледі, олар міндеттеме береді.

Аралық бақылау құрылысқа периодттық инженер бақылаушылармен құрылыс аумағы тексеріледі, олар тұрақты түрде нақты нысандармен бекітілген және қолданылуға дейін қабылдауға дейін өндірістік жұмыстарға рұқсатты беру кезінен бақылау жүргізеді.Мұндай бақылаудың мақсаты ҚМжЕ- дің және жобаның талаптарының бұзылғандығын, жұмыс сапасының төмендегендігін, ақау анықталған дығын оперативті болдырмауды ескерту болып табылады. Бақылаушылар өзінің ескертулерінжұмыс журналына жазады және ақаулардың жойылғандығы жайлы қол хат береді.

Тағыда мақсаттық тексерулер нысандарда және құрылыс министрліктердің кәсіпорындарында сапаның негізгі мәселелерінің күйіне жүргізіледі. Мысалы, қысқы жағдайда жұмыс өндірісіне дайындық, жинақтама ғимараттың жапсырмаларын жасау, авторлық бақылау жұмысы.

Сапаның қабылдама бақылауы аяқталған құрылыста оның қолданылуға дайындығын тексеру мақсатында жүргізіледі. Бұл сатыда бақылау Мемлкеттік комиссия және оны басқарушының жүргізілуімен анықталады.

Кәсіпдақтың техникалық инспекциялары еңбекті қорғау бойынша жұмысты орындауды бақылайды, соның ішінде жұмыс өндірісінің периоды ретінде санитарлық талаптарда кіреді. Техникалық инспектор комиссияның жұмысына қатысады.

УУМ мемлкеттік өрттен қорғау ұйымы өртке қарсы шараларды, нормаларды және нұсқаулықтарды құрылыстың әр түрлі сатысында сақталуына бақылау жүргізеді. Бекітуге дейін техникалық жоба қайталап ғимаратты құруға белгіленген жобалық шешімдердің бөліктері ретінде өрт бақылаудың жергілікті ұйымдарының техникалық инспекциялары алдын ала келісімінен өтуі тиіс. Нысан құрылысы процессі кезінде инспекция өртке қарсы ережелерді қамтуға профилактикалық бақылауды жүргізеді, ал құрылыс аяқталған соң комиссия жұмысына қолдануға қабылдау бойынша қатысады.

Минздравтың мемлкеттік санитарлық ұйымы жергілікті ұйымдар арқылы санитарлық эпидемиологиялық қызметтері гигиена және санитарлық талаптарды сақтауды бақылайды. Санитарлық бақылаудың бақылау функциялары өрт қауіпсіздігі ұйымдарының жұмыстарына ұқсас, жобалар СЭС ұйымдарының жағымды қортындысыз бекітілмейді.Осы ұйымдар құрылыс жағдайына профилактикалық бақылауды орындайды және қабылдау комиссисының жұмысына қатысады.

Райондық архитектуралар бөлімі, үлкен қалаларда тұрмыстық орналастыру және көгалдандыру бөлімі жаңа құрылыстың және жұмысшы жобалардың құрылыстық ген жоспарлары техникалық жобалармен келістірілген.

Өнеркәсіпте жұмысты қауіпсіз жүргізудің мемлкеттік ұйымы өзінің жергілікті ұйымдары монтаждауға бақылау жүргізеді, ол аяқталған соң пештердің, газ желілерінің және қондырғыларының, лифтілердің, мұнаралы крандардың және басқада жүк көтергіш қондырғылардың қолданылуға дайындығы тексеріледі. Бұл қондырғыларды қолдану тағыда мем.құрылыс  бақылау инспекциясын бақылаумен жүзеге асырылады.

Құрылыс банкін банктік бақылау немесе басқа банкті ассигнованияны, материалдық ресурстарды және қаржылық құралдар, құрылыс мерзімдер және құндарын қолдануды тексеру. Өлшемдерді тексеру және бақылауда банк уәкілеттігі келтірілген жұмысшы құжаттармен жасалынған жұмыстардың саны, сипаты және құны тексеріледі.

Сапаны бақылаудың ведомствалық деңгейі  құрылыс министрлігімен жүзеге асырылады, терреториялық басты және құрылыстың республикалық министірлігімен жүзеге асырылады. Бұл деңгейде сапаны бақылау функциясы мемлкеттіккке ұқсас, бірақ масштабы ведомства шекрарасымен шектелген.

Сапаны жоспарлау ҚЕ, ТТ, РТТ, нұсқаулықтар, жарлықтар және т.б. ведомствалық шығарылымдар жолымен жүзеге асырылады.

Ведомствалық бақылау нысаны құрылыс индустриясының және құрылыс монтаждау жұмыстарының кәсіпорнымен шығарылатын өнімдер болып табылады.

Құрылыс ұйымдарының техникалық инспекциялары ведомствалық бақылау ұйымы ретінде жақын арада жасалынды және кейбір құрылыс министірлігінде және ұйымдарда болады. Техникалық инспекция құрылыс ұйымдары үшін құрылымдық білімді жасайды.

Сапаны бақылаудың өндірістік деңгейі жобалау ұйымдарында, кәсіпорындарында және құрылыс ұйымдарында. Сапаны бақылаудың ішкі өндірістік қызметтерімен жүзеге асырылады. Бақылау нысаны сәйкесінше: жобалау ұйымдарында –жобалау құжаттары, кәсіпорындарда – материалдар, бұйымдар және құрылымдар, құрылыс ұйымдарында – ҚМЖ сапасы. Өйткені өндірістік деңгей – атқарушы деңгейі, онда Сапаны бақылау бойынша жұмыстың негізгі мазмұны сапаны нормативтерге және жобалау құжаттарына сәйкес қамту бойынша іс шаралар жүйесін жобалау болып табылады.

Жұмыс өндірісіне ішкі техникалық бақылау барлық жұмысшылармен және құрылыс ұйымының ұйымдарымен жұмыстың барлық деңгейінде жүзеге асырылады.

Жұмыс өндірісіне оперативті бақылау негізінен прорабқа, құрылыс шеберіне және бригадиріне жүктеледі, олар оны үздіксіз және тұрақты түрде атқарып отырады. Сонымен қатара ерекше орынға және жауаптылық инженерлік техникалық жұмысшыларға жүктеледі, олар жұмыс өндірісінің құқығына жазылу берген.

Жазылу - ерекше заңнамалық құқығы бар құжаттық тіркелетін құжат, онда құрылыста жүкелген ғимараттар немесе жабдықтардың жоба талаптары, құрылыстық нормалар, ережелер, техникалық жағдайлар және басқада нормативтік құжаттар жүргізіледі. Мұндай міндеттеме берген тұлғалар жеке әкімгерлік және қылмыстық жауаптылыққа жұмыс өндірісінің техникалық жағдайын бұзған жағдайда тартылатындығы ескертіледі.

Құрылыс өнімін дайындау кезінде бақылау сатыларын келесідей бөледі: енуші, операционды және шығыс.

Енуші бақылау келетін жобалық құжатты және материалдық ресурстардың сапасын тексеруден тұрады. Жұмысты сапалы орындау мүмкіндіктеріне құжаттардың сәйкес келуі негізінен тресттердің техникалық бөлімдерімен екірет тексеріледі: қабылданған жобаны мақұлдағанда және жұмыс сызбаларын қабылдағанда. Материалдардың сапасы және бұйымдары дайындаушылардың ұсынылатын паспорттарымен салыстыру арқылы тексеріледі және де МС және ҚМжЕ - нің талаптарымен тексеріледі. Материалдарды сапалы қабылдап алуда жабдықтау, сызықтық қызметкерлер, бригадирлер қатысады, ал қажет кезінде зертхана және тапсырыс беруші уәкілдері.

Операциондық бақылау ҚМЖ сапасы ішкі техникалық бақылаудың негізгі түрі, ол құрылыстың барлық уақытында жұмысшы орында екі негізгі формада жүзеге асырылады: жұмысшының өзін өзі басқаруы және өндірістік қызметкердің бақылауы.

Жұмысты үздіксіз орындаушы, оның квалификациясы және жауаптылығынан жұмысты қосымша қайта жөндеусіз берілген сапамен орындау мүмкіндігіне байланысты. Бақылау функциялары бригадирлермен және ИТҚ түрлі метрологилық қызмет көрсетулерді қолданумен орындалады. Қажетті жағдайларда өзіндік және бөгде зертханалар, геодезиялар, геологиялық және басқада қызметтер жұмылдырылады. Жауапты жабдық құрылысында геодезисттердің қатысуы міндетті болып табылады. Көптеген құрылыс ұйымдарында геодезиялық қызметтер құрылған, олар тресттерді басқару үшін басты геодезист қызметі енгізілген. Жұмысты орындау сапасына талаптар ҚМжЕ және жұмыс құжаттамасында көрсетілген.

Технологиялық карталарда сапаға талаптар және оған жету әдісі нақтыланған.

Зертханалық бақылау нысандарда және кәсіпорындарда түрлі құрылыс зертханаларының жүйесімен жүзеге асырылады.

Тресттерде және Үй құрылыс комбинаты (ҮҚК) орталық құрылыс зертханасы бар. Басқармадағы зертханалар құрылыстың біршама алшақ болуынан ұйымдастырылады. Сонымен қатар алыс орташа нысандарда бақылау зерттеу пункттері құрылады. Құрылыс зертханалары қабылданған материалдардың сапасын бақылайды, олардың сапасын Мемлекеттік стандарт, ТТ, мөлшерлерімен және қаулылармен сәйкестігін тексереді, материалдардың сапасын арттыру бойынша жұмыстарды бақылауға алады.

Басты территориялық басқармаларда құрылыс бойынша ғылыми зертттеу зертханалар бар.

Үйлер мен ғимараттарды пайдалануға тапсыруды ұйымдастыру

Құрылысы аяқталған нысандарды қолдануға қабылдау соңғы және ең жауапты сыртқы сапаны бақылау формасы болып табылады. Қабылдау ережелерін КМжЕ ІІІ - 3-80 «құрылысы аяқталған ғимараттарды, кәсіпорындарды және жабдықтарды қолдануға қабылдау. Негізгі жағдайлары» регламенттеледі.

Қолдануға өткізу және қабылдау нысанның қолдануға дайындығын тексеру мақсатында екі сатыда орындалады: нысанның тапсырыс берушіден жұмысшы комисси мердігерінен алдын ала техникалық қабылдау және соңғы қабылдау, оны Мемлекеттік комиссия жүзеге асырады.

Жұмысшы комиссия тапсырыс беруші ұйымының басшысының бұйрығымен ген мердігер және оның суб мердігерімен ақылдаса отырып тағайындалады.

Жұмыс барысында Мемлекеттік комиссия тапсырыс берушінің жұмысшы комиссияның актін дайындайды және жеткізеді, онда жерді пайдалануға алғандығы, рұқсат және атқарушы құжаттар дайындалады.

Мемлекеттік қабылдау комиссиясы нысанның қабылдауға дайындығын тексереді және нысандарда өндірістік қолданыстағы өнімді шығару бастамасын және факт жүзіндегі құнына сәйкестігін және бекітілген жоба бойынша қуатын тексереді.

Құжаттарды тексеру және толық қондырғыларды көріп болған соң тексеру нәтижесі бойынша комиссия қолдануға нысанды қабыладу жайлы акт жасайды. Акт комиссия тағайындаған инстанциялармен бекітіледі.

Өзіндік бақылау сұрақтары:

1.Сапаны арттыруға әсер ететін көрсеткіштер мен факторлар қандай?

2.Құрылыс сапасы деген не?

3. Сапаны асқару деген не?