«Мағжантану» авторлық бағдарламасының мазмұны мен құрылымы

1. 
   Өлең мазмұнын талдауға үйренеді, идеясын танытады;
   
2. 
   Өлеңнің көркемдік ерекшелігін талдайды, әдеби теориялық ұғымдары кеңейеді;
   
3. 
   Сөйлеу мәдениетін дамыта отырып, шығармашылық ізденістерін шыңдауға ықпал етеді.
   

Мағжан

Өлеңді оқу, талдау.


ІІІ. М. Жұмабаевтың «Қазақ тілі» өлеңін таратып беремін.

1. Өлеңді мәнерлеп оқып шығу.

«Қазақ тілі» өлеңі.

1) 1893 жылы 25 маусымда Солтүстік Қазақстан облысы Сасықкөл жағасында туған. 1938 жылы наурыз айында жазалау құрбаны болды.

2. Тақырып. Өз қоғамындағы қазақ тілінің рөлі, қазақ елінің бодандық бұғауы.

3. Жанр түрі. Поэзия (өлең).Өлең дегеніміз – белгілі бір өлшеммен қиыннан қиыстырып, үйлесімді ырғақпен ұйқасып келетін өрнекті сөз жүйесі.

4. Идеясы. Өлең арқылы қазақ халқының бодандықта болуы, ана тілінің кеңестік заман талабына сай әлсіреп бара жатқандығын, халқымызға тән салт-дәстүр мен ұлттық рухтың жойылып бара жатқандығын, шындық өмір көріністерімен бере отырып, ана тілінің болашағының кеңдігін меңзеу, болашаққа сеніммен қарау.

5. Шумақ. Төрт шумақты өлең (Шумақ аяқталған синтаксистік біртұтас ойды білдіреді).

6.Тармақ. Әр шумақ төрт тармақтан тұрады. (Тармақ – өлеңнің әр жолы)

7. Бунақ. Күш кеміді айбынды ту құлады,

(Бунақ – белгілі бір дауыс ырғағымен бөлінуі)

8. Буын саны. Қыран құстың қос қанаты қырқылды – 11буынды

Күндей күшті күңіренген ел тынды – 11 буынды (Буын – сөз құрамындағы дауысты дыбыстардың санына байланысты)

9. Ұйқас. Ерлік, елдік, бірлік, қайрат, бақ ардың,

10. Лирикалық өлең (азаматтық лирика) Айбынды ту, ұшқыр жаны, қыран құс,жауыз тағдыр – эпитет. Эпитет (айқындау) – заттың, құбылыстың айрықша сипатын, сапасын анықтайтын суретті сөз.

11. Түсіндірме сөздік. Қаң суыну – (ауыс мағынада – ұмтылмау, қызықпау)

12. Өлеңнің негізгі түйіні, тәрбиелік мәні. Автор өз заманындағы өмір шындығын «Қазақ тілі» өлеңі арқылы жеткізе білген. Келер күннен үміт күтеді. Қандай қиындық болса да тіл мәңгі өлмеуі керек. Тіл өлмеген жерде ұят та өлмейді деп сеніммен қарайды... Елді, жерді, тілді сүюге шақырады.

Мағжан Жұмабаев өзінің «Педагогика» атты еңбегінде «Фантазиясыз адам өмірі өңсіз, түссіз бір нәрсеге айналмақ. Мылқау өмірге үн беретін, сақау өмірге тіл беретін, жоқты бар қылатын, барды, гүлді, көрікті қыла алатын, бізді арыға аяқ басқызып, тәңірмен тілдестіретін – сол фантазия» деген болатын. Олай болса, оқушының шығармашылығымен ұштастырайық.

І топ «Зерттеушілер» тобы. Мағжан ағаға хат жазу.