БАҒдарламасы мазмұны кіріспе

Өңірлік экспорт

Бүгінгі таңда ҚР ішкі саудасындағы Жамбыл облысының ролі аса мәнді емес және тек тыңайтқыштар экспортына саяды. Жамбыл облысындағы экспорт көлемі 2009 жылы 197,3 млн. АҚШ долларын, ал импорт -258,6 млн. АҚШ долларын құрады. 2009 жылы өңірдегі экспорт құрылымында органикалық емес химияның үлесі 56,3%-ды құрады.

2010 жылы экспорттық бағытталған салаларда өндіріс өсімі сыртқы сауда айналымын арттыруға ықпал етті, бұл 13,7%-ға артқан және 518,5 млн. АҚШ долларын құрайды. Тауарлар экспорты өткен жылға 34,8%-ға артқан (266 млн. АҚШ доллары). Импорт 2,4%-ға төмендеген (252,5 млн. АҚШ доллары). Сауда балансының сальдосы оң қалыптасты және 13,5 млн. АҚШ долларын құрайды.

Жамбыл облысы ҚР барлық экспорттың 0,5%-ын, импорттың 0,9%-ын құрады. ТМД елдеріне импорт пен экспорттың 40%-ға жуығы сәйкес келеді. Маңызды сауда серіктестері – Ресей, Украина және Қырғызстан. Қытаймен сауда айналымы тез дамуда.

Облыста 28 туристік фирмалар бар, олар ішкі және сыртқы туризммен айналысады. Туристік объектілер саны барынша артуда: 16 қонақүй, 5 санаторий, 4 демалыс аймағы, 9 балалардың сауықтыру лагерлері, 2 экологиялық клуба және туризмді ұйымдастырумен айналысатын 3 қоғамдық бірлестіктер.

Жамбыл облысының туристік мүмкіндіктері жыл сайын Сеул, Пекин, Лондон, Берлин, Токио, Мадрид қалаларындағы халықаралық көрмелерде көрсетіледі. Жыл сайын өңірдің туристік әлеуетін көрсететін жарнамалық-ақпараттық материалдар жарыққа шығады.

Туристік инфрақұрылымды дамыту үшін және өңірдің жоғары дамыған туризм индустриясын құру мақсатында, сондай-ақ оны экономиканың кірісі мол саласына айналдыру үшін үш ірі инвестициялық жоба дайындалған: «Көксай» тау шаңғысы базасы, «Киізүй қонақжайы» және «Тау самалы» туристік кешендері.

Үстіміздегі жылы «ZHAMBYL-INVEST-2010» халықаралық бизнес-форумының шеңберінде осы инвестжобалар көрсетілді.

Балалр мен жасөспірімдер туризмін дамытуға ерекше көңіл бөлінуде. 2009 жылы Әлемдік туризм күніне арналған күзгі турлар өткізілді, оған Тараз қаласы мен Жамбыл және Жуалы аудандарынан 100-ге тарта мектеп оқушылары қатысты. «Менің Отаным – Қазақстан» экспедициясының аудандық және облыстық кезеңдері өткізілді, оған Тараз қаласы мен Меркі, Жуалы, Жамбыл аудандарынан 200-ге тарта мектеп оқушылары қатысты. Бұл іс-шаралар Жамбыл ауданының Алмалысай шатқалында өткізілді.

2009 жылы ішкі туризм 2005 жылмен салыстырғанда 19,5 есеге, келу туризмі –140 есегез, туристік фирмалар саны – 17 бірлікке артты.
2005-2009 жылдардағы туризм көрсеткіштерінің даму динамикасы
Кесте 9

Көрсеткіштер атауы	Өлш.бір.	2005	2006	2007	2008	2009
Туристік қызметтен көрсетілген қызмет көлемдері	млн. теңге	170,7	358,7	476,9	353,1	340,9
Келу туризмінің көлемі	мың адам	0,015	0,170	0,217	2,6	2,2
Ішкі туризмнің көлемі	мың адам	2,3	2,9	3,2	54,1	45,0
Туристік фирмалар саны	саны	11	13	19	26	28

Проблемалар:

1. Туристік және көлік инфрақұрылымының жеткіліксіз деңгейде дамуы.

Қонақүй, мен демалыс үйлері мен базаларын қоса алғандағы көптеген орналастыру объектілерінің материалдық базасы, сондай-ақ санаторлық-курорттық мекемелер моральдық және физикалық тұрғыдан өте қатты ескіргендігімен сипатталады.

Бүгінгі таңда туризмнің көлемі, түрі мен сапасы және туритерге тұруға ұсынылған жерлердің ауқымы халықаралық стандарттарға сай емес.

2. Ұлы Жібек жолының Жамбыл бөлігіндегі қызмет көрсету мен тарихи орындардың қол жетімсіздігінің жоғары деңгейі қазақстандық та, шетелдік те туристерді қызықтырады. Халықаралық насихаттау мен туристік өнімді туристік қызметтердің әлемдік нарығына жеткізу сапалы түрде қайта қарауды қажет етеді.

Туризмді дамытудың көлік инфрақұрылымының жағдайымен тікелей байланысты екендігін ескерсек, жолаушылар тасымалының әуе және теміржол тасымалы географиясының шектеулілігі, ішкі және келу туризмі үшін туристерді топ тобымен тасымалдауға жеңілдік жүйелерінің жоқтығы маңызды мәселе болып табылады.

3. Кадрларды даярлау, қайта даярлау мен олардың біліктіліктерін жоғарылату деңгейінің төмендігі.

Туризмді дамытуға кедергі келтіретін негізгі мәселенің бірі қызмет көрмету саласындағы білікті мамандардың жоқтығы болып табылады. Бұл туризм индустриясы объектілеріндегі білікті мамандардың жоқтығы мәселесіне ғана емес, сонымен қатар туристік сала үшін мамандар дайындау сапасына да қатысты мәселе болып табылады.
2.2.2 Әлеуметтік сала
Денсаулық сақтау

Облыстағы денсаулық сақтау саласында ана мен бала денсаулығын нығайту мен сақтау, әлеуметтік-маңызды ауруларға (туберкулез, онкологиялық аурулар, ЖҚТБ, жүрек-қан тамырлар аурулары, жарақаттанулар) қарсы әрекет ету жөніндегі жұмыстарды күшейту, материалдық-техникалық базаны нығайту, денсаулық сақтау жүйесін басқаруды жетілдіру басымды бағыттар болып табылады. Халықпен жұмыс аурулардың алдын алуға және денсаулықты сақтаудағы жауапкершілікке, салауатты өмір салтын сақтауға бағытталған.

Бала босану жасындағы әйелдердің және туылған балалардың денсаулық деңгейінің төмендігі, әлеуметтік-маңызды аурулардың кеңінен тарауы, тегін медициналық көмектің кепілді көлемімен жеткіліксіз қамсыздандыру жалпы азаматтар денсаулығының төмен деңгейіне алып келді.

01.01.2010 жылға халық саны 1 037 400 адамды құрады.

2009 жылы 1000 адам тұрғынға шаққандағы туылу артты және 26,10-ды (21,6 – 2005 ж; 23,7 - 2006 ж; 25,5 - 2007 жылы; 27,39 - 2008 жылы) құрады, бұл ретте республикалық көрсеткіш - 22,45.

Облыста туу деңгейінің төмендегендігі байқалады, өлім көрсеткішінің тұрақтылығы – 2009 жылы 7,91 (8,67 – 2005 жылы, 8,88 - 2006 жылы; 8,73 - 2007 жылы; 8,55 - 2008 жылы) бұл ретте 2009 жылғы республикалық көрсеткіш - 8,97.

Халықтың табиғи өсімінің коэффициенті халықтың 1000 адамына шаққанда 2009 жылы 18,19-ды (12,93- 2005 жылы;14,8 - 2006 жылы; 16,42 - 2007 жылы; 18,84 - 2008 жылы) құрады (ҚР - 2009 жылы 13,48).

Күтіліп отырған өмір сүру ұзақтығы облыс бойынша 2009 жылы 68,72 жасты (66,98 - 2005 жылы; 67,1- 2006 жылы; 67,3 - 2007 жылы; 2008 жылы - 67,39) құрады, бұл ретте республикалық көрсеткіш - 68,60 жас.

Ана өлімінің көрсеткіші жоғары. 2009 жылы ана өлімінің көрсеткіші өсу қарқынына ие болды, ол 18,2-ні құрады, 2008 жылы 40,0 дейін көтерілді, ал 2009 жылғы республикалық көрсеткіш - 36,8. 2009 жылғы ана өлімінің негізгі себептері - акушерлік қан кету (40,0%), гестоздар (40,0%), аборт жасату деңгейінің жоғарылығынан болатын экстрагенитальдық аурулар (20,0%).

Бала өлімінің көрсеткіші төмендеу үрдісіне ие, 1 000 тірі туылған балаға шаққандағы 22,92-дан (2008 жыл) 18,4-ке (2009 жыл) дейін төмендеген, бұл ретте 2009 жылғы республикалық көрсеткіш - 18,23 ( 2005жылы- 15,94; 2006 жылы 14,2; 2007 жылы - 13,87). Бала өлімінің құрылымы: 1-орында перинаталдық кезеңнің кейбір жағдайлары- 2008 жылғы 43,3%-ға қарсы 2009 жылы 61,3% ; 2-орында – тума даму ақаулары – 16,1%, 3-орында – тыныс алу органдарының аурулары- 2008 жылғы 13,6%-ға қарсы 14,2%. Үстіміздегі жылы облыста Жамбыл облысындағы 2008-2010 жылдарға арналған ана мен бала өлімін төмендету жөніндегі салалық бағдарламасын іске асыру аяқталуда, оның шеңберінде тірі туу мен өлі туудың (500гр.) халықаралық өлшемдері енгізілген.

Ана мен бала денсаулығын жақсарту мақсатында облыста Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымымен (ДДСҰ) ұсынылған бағдарламалар енгізілген: ана сүтімен емізуді қолдау және ынталандыру, қауіпсіз аналық, перинаталдық көмекті өңірлендіру, бала жасындағы ауруларды ықпалдастырып жүргізу. Диагностика жасау мен емдеудің клиникалық хаттамалары барлық жерлерде енгізілген, халықты ақпараттандыру мен хабардар ету жұмыстары белсендендірілген, репродуктивті денсаулық саласындағы мамандардың біліктілігі арттырылуда.

Облыста халықтың 100 000 адамына шаққанда қан айналымы жүйесі аруларының өсімі байқалуда және ол 2009 жылы 2654,3-ны құрады (2005 ж.-1726,6; 2006 ж. -1838,2; 2007 ж. - 2054,3; 2008 ж.- 2516,9 ) бұл ретте республикалық көрсеткіш - 2273,1, оның ішінде қан қысымының жоғарылығы 542,5 - 2005 жылы; 1213,0 - 2007 жылы, 1133,0 - 2008 жылы, 1171,0 - 2009 жылы, бұл ретте республикалық көрсеткіш - 915,6, жүректің ишемиялық ауруы 366,8 2005 жылы; 702,2 - 2007 жылы; 718,7 - 2008 жылы; 790,6 - 2009 жылы, бұл ретте республикалық көрсеткіш 2009 жылы - 457,3.

Қатерлі ісіктермен ауыру деңгейі Жамбыл облысында төмен, ол 2009 жылы 100 000 халыққа шаққанда 116,5-ды құрады (2005 – 134,0; 2006 -119,7; 2007 жылы -118,6; 2008 жылы - 122,4), бұл ретте республикалық көрсеткіш -182,6.

Онкоаурулардан өлу 2009 жылы 100 000 халыққа шаққанда 94,17-ды құрады (2005 жылы -74,8; 2006 жылы - 82,8; 2007 жылы - 93,2; 2008 жылы-92,5), бұл ретте республикалық көрсеткіш - 111,7.

Өткен жылдарда туберкулезбен ауыру көрсеткіштерінің төмендегендігі байқалады, ол 2009 жылы 88,8-ға дейін төмендеді (170,2 - 2005; 161,3 - 2006; 155,4- 2007 жылы; 115,6 - 2008 жылы), бұл ретте республикалық көрсеткіш 2009 жылы - 105,3.

жұқпалы ВИЧ санының артқандығы байқалады, 1.01.2010 жылғы жағдай бойынша тіркелгендер - 84, 1.01.2009 жылға - 87, 1.01.2008 жылға - 58, 1.01.2007 жылға -32, 1.01.2006 жылға - 1.

Індеттің шоғырланған сатысында жұқпалы ВИЧ-тің таралауын тұрақтандыру мақсатында алдын алу шараларын кеңейтуді көздейтін ЖҚТБ эпидемиясына қарсы әрекеттер жөніндегі бағдарламаларды іске асыру, сондай-ақ ЖҚТБ ауыратындарға антиретровирустық терапиямен толық көлемде қамтамасыз ету жалғастырылуда.

Жамбыл облысындағы жарақаттану деңгейі 100 мың халыққа шаққанда 2009 жылы 3723,9-ды құрады және ҚР 6 орында (4080,4) (4024,1 2005 жылы; 3721,1 - 2007 жылы; 3634,4 - 2008 жылы).

Жарақаттан, қайғылы оқиғалар мен уланулардан қайтыс болу облыстағы өлім себептерінің арасында екінші орында тұр. Өлімнің біршама ғана төмендегендігі байқалады 92,0 – 2005 жылы; 102,9 - 2007 жылы; 111,81 - 2008 жылы, 2009 жылы 100 мың тұрғынға шаққанда - 99,08, бұл ретте орташа республикалық көрсеткіш - 108,37.

2006-2008 жылдар аралығында бюджеттен тыс қаржылар есебінен 132 бірлік санитарлық көлік сатылып алынды, соның нәтижесінде облыстағы жедел медициналық көмектің санитарлық көліктерінің паркі 95%-ға дейін жаңғыртылды. Республикалық бюджет қаржысы есебінен 3 реанимациялық автокөліктер сатылып алынды, оның ішінде 1 бірлік жол апаты деңгейінің артуына байланысты Т. Рысқұлов ауданына берілді. Қордай ауданының ОАА жанында хирургия бөлімінің құрамында травматологиялық саланың 15 төсегі қойылды. 2009 жылы Қордай ауданының ОАА үшін 1 реанимациялық автокөліктер сатып алынды.

Бұл аурулардың негізінде қауіптің мінез-құлық факторлары жатыр: темекі шегу, ішімдік ішу, физикалық белсенділіктің төмендігі, дұрыс тамақтанбау және т.б. Жамбыл облысындағы темекі шегу мен ішімдік ішудің кеңінен таралуы 2007-2008 жылдардағы әлеуметтік зерттеулердің қорытындысы бойынша: 2007 жылы темекі шегу - 27,4%, ішімдік ішу - 34,9%, 2008 жылы темекі шегу - 26,9%, ішімдік ішу - 26,2%, 2009 жылы темекі шегу- 21,4%, ішімдік ішу - 16,9%.

Саладағы алдын алу бағыты күшейтілген, халықтың түрлі топтарын ақпараттық-білім беру материалдарымен қамту артуда, мінез-құлық факторлар қаупін төмендету және азаматтардың физикалық белсенділігін арттыру жөніндегі шаралар іске асырылуда. 2008 жылдан бастап психологиялық, кеңес беру, сауықтыру көмектерін көрсететін Жастар орталығы жұмыс істейді.

Медициналық қызмет сапасын басқару жүйесін жетілдіру мақсатында медициналық мекемелер деңгейінде ішкі аудит енгізілген, барлығы 9922 медицина қызметкерлері дайындалды, оның ішінде 1982 дәрігерлер мен 7940 орта медициналық қызметкерлер. Олар Қарағанды мемлекеттік медициналық академиясы мен ДСҰЖМ базасында каскадты әдіспен дайындықтан өтті.

2009-2010 жылдары медициналық ұйымдарды аккредитациядан өткізу процедуралары жүргізілді, одан 116 емдеу-сауықтыру ұйымдарының 94-і өтті.

Облыста жол картасы бойынша 13 денсаулық сақтау объектілерін күрделі жөндеуден өткізуге 600 млн. теңге (игеру- 100%) көзделген. «100 мектеп, 100 аурухана құрылысы» бағдарламасының шеңберінде бүгінгі таңда облыстық қан орталығының және Тараз қалалық №5 емханасының құрылысы аяқталып келеді. 2011 жылы Жамбыл ауданы Аса ауылында орталық аудандық емханасының және Шу ауданындағы Төле би ауылындағы орталық аудандық аурухананың құрылысы жалғастырылатын болады. 3 аурухананың құрылысы (облыстық балалар ауруханасы, қалалық балалар ауруханасы, көпсалалы қалалық аурухана) 2011-2015 жылдары көзделуде. 2009 жылдың 1 қаңтарынан облыстың 8 ауданында телемедицина енгізіліп, 685 телеконсультациялар жүргізіледі.

2006 жыл басына жеткіліксіз болған 512 дәрігердің 305-і ауылдық жерлерге тиесілі болды. 2007 жыл басына - 478 дәрігер (ауылдық жерлерде - 258), 2008 жыл басына - 412 дәрігер (ауылдық жерлерде – 243), 2009 жылы - 346 дәрігер (ауылдық жерлерде - 177). 2010 жылдың басында дәрігерлерге деген сұраныс - 312-ні, оның ішінде қалада - 172, ауылдық жерлерде – 140 құрады.

Дәрігер кадрларының «қартаю» үрдісі байқалуда: жасы 50-ден асқан тұлғалар - 51%-дан жоғары, 25 жылдан астам еңбек өтілі бар тұлғалардың да үлес салмағы артуда, бұл жас мамандардың келу ағымының кем екендігін көрсетеді. Жағдай мотивацияның жоқтығымен шиеленісе түсуде. Мемлекеттік білім беру грантының негізінде оқыған мамандарды мемлекеттік бөлу жүйесі жоқ. Облыста жас мамандарды ауылдарда тұрақтандыру бағдарламасы әзірленген, жыл сайын жергілікті бюджеттен алғашқы көтерме төлемдерге қаржы қарастырылуда және де тұрғын үй мәселесі де жартылай шешілуде. 100-200 мың теңге мөлшерінде аудандарда көтерме ақылар төленді және басқа да әлеуметтік пакеттер берілді.

Халықты дәрі-дәрмекпен қамсыздандыруды жақсарту мақсатында дәрілік құралдарды бірегей дистрибуциялау жүйесі жасалған.

Дәрілік құралдарға, оны пайдаланудың тиімді жолдары арқылы халықтың барынша қол жетімділігін арттыру үшін 2009 жылы ҚР ДСМ-нің 24.12.2008 жылғы №677 бұйрығымен Қазақстан Республикасындағы дәрілік құралдарының формулярлық жүйесі енгізілген. Облыстың 10 ауданында орталық аудандық емханалар базасында пункттер мен жылжымалы аптекалық киоскілер ашылатын болады.

Білім беру жүйесінде компьютерлермен, жаңа үлгідегі және кең ауқымды Интернеті бар кабинеттермен жабдықтау негізінде мектептерді материалдық-техникалық жарақтандыру деңгейін арттырудың тұрақты үрдісі байқалуда, бұл сапалы білімге қол жетімділікті арттырады. Дарынды балаларға арналған арнайы мектептерде, гимназиялар мен лицейлерде оқығысы келетіндердің саны артуда. Это является доказательством повышения спроса (конкурс в мектепы) Бұл білім беру қызметтерінің деңгейіне және қазіргі заманғы талаптарға сай жағдайлар жасауға деген сұраныстың артқандығының белгісі болса керек.

Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының желісін және олардың санын, онда оқитын оқушылар санын арттыру экономиканың түрлі салаларын білікті мамандармен қамсыздандыруға мүмкіндік береді. Кәсіби лицейлер мен колледждерді бітірушілердің жұмысқа орналасу деңгейнің артуы жұмыссыздық деңгейін және өңірдегі халықтың өз бетінше жұмыспен қамтылуын қысқартуға мүмкіндік беруде.

Сонымен қатар, қолда бар әлеуетті толық пайдалануға және экономиканың дамуына кедергі келтіретін жағымсыз жайттар да бар, олар мектепке дейінгі білім берумен балалардың төмен деңгейде қамтылуы, техникалық және кәсіби біліммен қамтылудың кемдігі және т.б. Білім беру ғимараттарының физикалық және моральдық тұрғыдан барынша ескіргендігі 65-70%-ды құрайды, мектептердің 39%-ы ыңғайластырылған жайларда орналасқан, мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіби білім беру объектілерінің материалдық-техникалық жарақтандырылуы деңгейі талаптар мен стандарттарға сай емес.

2009 жылы 181 мектепке дейінгі ұйымдарда 20862 тәрбиеленуші тәрбиеленді, 32,5%-дық қамту бар, бұл 2007 жылмен салыстырғанда 9,9 %-ға артық (2007 - 94 МДБҰ, ондағы балалар-13923, қамту-22,6%). Статистикалық мәліметтер бала туудың арту үрдісінің тұрақтылығын көрсетуде. 2007-2009 жылдары 80740-нан астам бала туылған, бұл жыл сайын орташа 26914 балаға сай келеді. 0-ден-15-ке дейінгі балалар санының артуы байқалуда, 2007 жылы -303722, 2009 жылы – 317758, өсім 14036 бала.

Демографиялық өсім балабақшалардағы орыннның жетімсіздігіне алып келуде, облыста 59177 мектеп жасына дейінгі бала бар, оның ішінде 34242 немесе 58% балалар үйлерінде тәрбиеленуде. 15300-нан астам балалар мектепке дейінгі ұйымдарда кезекте тұр. Қазіргі таңда 6 жасқа дейінгі балаларға білім беру мен тәрбиелеуге көптеген жанұялар кірістерінің аздығынан қол жеткізе алмауда. Мектепке дейінгі білім берумен қамту мәселесі әсіресе ауылдық жерлерде өзекті болып тұр. Бүгінгі таңда 189 ауылдық елді мекендерде балабақшалар жоқ. Ауылдық аудандардағы балаларды мектепке дейінгі біліммен қамту облыс бойынша орташа 35,2 %. Сұраныс жоғары болғанымен, мектепке дейінгі білім беру қызметіне бірдей деңгейде қол жеткізуге мүмкіндік жоқ.

Балабақша жүйесінде 2575 педагогтар қызмет етеді, оның ішінде жоғары және бірінші санаттағылары - 23,2%. Мектепке дейінгі бала санының арту болжамы мен облыс бойынша 2015 жылға дейін жобалық қуаты 7935 орындық балабақша құрылысының жоспары бұл салаға әлі де 950 маманды қажет етеді.

Жағымсыз жағдайларды, күрделі ұйымдастыру, құрылымдық қайта құру сияқты жағдайларды жеңіп шығу үшін мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жаңарту, республика дамуының қазіргі заманға әлеуметтік-экономикалық талаптарына сай мектепке дейінгі білім беру мамандарының дайындық сапасын жетілдіру қажет.
Орта білім беру

2007 жылы білім беру қызметін 464 мектеп атқарды, 1.10. 2009 жылға 465 мектеп, 1.10.2010 жылға - 460 мектеп.

Облыс мектептерінде 2009 жылы 20662 мұғалім, оның ішінде 86% (2007-82,7%) жоғары білімді мұғалімдер жұмыс істейді. Жоғары және бірінші санаттағы мұғалімдердің үлесі 44,5% (2007 жыл – 42 %), оның ішінде қала мектептерінде - 49%, ауылда - 40% (орташа республикалық көрсеткіш тиісінше 50% и 39%). Мектептердегі оқушы санына қарағанда оқытушылар құрамының санының қатынасы 1000 оқушыға 118 педагогты құрайды. (республикалық көрсеткіш - 111).

Облыста дарынды балаларға арналған 4 мектеп, 9 гимназия, 2 лицей – барлығы 15 ұйым бар (2007-14), онда 11089 оқушы немесе жалпы оқушылардың 6%-ы оқиды. Соңғы он жылда облыс оқушыларының топтары республикалық ғылыми жарыстар мен пәндік олимпиадалардың, жаратылыстану-математикалық пәндері бойынша халықаралық олимпиадалардың жеңімпаздары болуда. Ресурстық мектептер желісінің жоспарлы түрде артуы, жаратылыстану-математикалық циклдарын ұйымдастыру ауылдық жерлердегі дарынды балаларды барынша қамтуға мүмкіндік береді.

2007-2009 жылдары облыста 217 аз жарақтандырылған ауылдық мектептер болды немесе бұл жалпы мектептер санының 47%-ын құрайды. АЖМ-де 2009 жылдың 1 қазанында 24900 бала немесе облыс оқушыларының 13,7%-ы оқыды. 2010-2011 оқу жылында 212 аз жарақтандырылған мектептер болды. Аз жарақтандырылған мектептердің материалдық базасы 50-55%-ға жарақтандырылған, 45 мектеп аз қамтылған, 27 мектеп – шамадан тыс оқушыға толы. Білікті педагог мамандардың жеткіліксіздігі және білім беру қызметін көрсеті сапасының төмендігі мәселелері де бар. Осыған байланысты, 2015 жылға дейін АЖМ-тердің базасында 10 ресурстық мектептер ашу жоспарлануда, бұл материалдық-техникалық базаны нығайтуға және 9 интернат үйлерін салуды қажет етеді.

2009-2010 оқу жылында барлық қалалық мектептер екі аусымда, 3 ауылдық мектептер – үш ауысымда жұмыс істеді.

Облыстың 144 мектебінде асхана жоқ, 316 мектептің асханаларындағы жабдықтардың ескіргендігі 70%-дан да асып кеткен. 359 мектептерде (78% отра білім беру ұйымдары) спорт залдар бар, оларды спорттық жабдықтармен қамсыздандыру керек. Бюджет қаржыларының есебінен мектептерге балаларды автобуспен апару бағдарламасы жоқ.

Мектептердің интерактивті тақталармен жарақтандыру деңгейі 29%-ды құрайды, орташа республикалық көрсеткіш-40%, Интернетке қосылған мектептердің үлесі - 88% (республикалық көрсеткіш - 98%).

2012 жылдан бастап оқушылар санының артуының болжамы тек апатты мектептерді ғана ауыстырып қана қоймай, жаңа мектептер салу қажеттілігін негіздейді.

2009 жылы облыста 36 колледж және 20 кәсіби лицейлер жұмыс істеді. ТжКБ ұйымдарының саны 2007-2009 жылдары 3 бірлікке (2009 жылы - 56, 2007 жылы – 53) артты. ТжКБ ұйымдарының 50%-ы – мемлекеттік мекемелер.

2007 жылы 53 ТжКБ ұйымдарында бюджет есебінен 9588 студент оқыды, 2009 жылы – 56, кәсіби лицейлер мен колледждерде - 12268 оқушы оқыды, өсім 2680 адамды құрады.

Кәсіби лицейлер мен колледждерде оқитындардың жалпы саны соңғы бес жылда 6700 адамға артты және 2009 жылдың 1 қазанында 39500 оқушыны құрады.

Кәсіби білім беру 2007 жылы лицейлерде 29 мамандық бойынша, колледждерде – 83 мамандық бойынша мүмкін болды, 2009 жылы тиісінше 31 және 88. Бітірушілерді жұмысқа орналастыру 2007 жылғы 54,6%-дан 2009 жылы 87% -ға артты.

Соңғы жылдары педагогикалық және гуманитарлық саладағы мамандарды дайындауға деген сұраныс төмендеуде – техникалық мамандықтар мен қызмет көрсету саласының мамандары басымдылыққа ие болуда. 9 сыныпты бітірушілердің кәсіби білім беру мекемелеріне ағылып келу үрдісі байқалуда. 1.10.2010 жылға ТжКБ ұйымдарында оқитындардың саны 40200 студентті құрайды.

Жамбыл облысы халқының құрылымында экономикалық белсенді халықтың үлесі орташа республикалық көрсеткіштен жоғары, алайда жұмысқа жарамдылардың үлесі орташа республикалық деңгейден төмен болып қалуда.

Еңбекке жарамды халық пен экономикада жұмыс істейтін халық саны облыс бойынша артуда. 2009 жылы экономикалық белсенді халық саны 577 мың адамды (2007 жылғы деңгейге қарағанда өсім- 5,2%) құрады, оның ішінде облыс экономикасында 539,2 мың адам (өсім- 6,5%) жұмыс істейді.

Жұмыспен қамту құрылымында жалдамалы жұмысшылардың саны 47,9%-ды, өз бетінше жұмыспен қамтылғандардың саны - 52,1%-ды құрайды. Өз бетінше жұмыспен қамтылғандар үлесінің жыл сайын артып келе жатқандығын айту керек, ол 2007 жылмен салыстырғанда 16,6 мың адамға немесе 9,2%-ға артты.

Жұмыспен қамту құрылымында экономикалық қызмет түрлері бойынша жұмысшылар санының өсуі ауыл шаруашылығында, саудада, автокөліктер, тұрмыстық заттар мен жеке пайдалану бұйымдарын жөндеу, білім беру, өнеркәсіп, көлік және байланыс, құрылыс және денсаулық сақтау салаларында байқалуда.

2007 жылмен салыстырғанда ауыл шаруашылығында жұмыс істейтіндер саны 9,5% -ға (169 мың адамнан 2009 жылы 185,1 мың адамға дейін), құрылыста –8,5%-ға (27,2мыңнан 29,5 мыңға), білім беруде – 6%-ға ( 51,7 мыңнан 54,8 мыңға), өнеркәсіпте – 4,8%-ға (39,5 мыңнан 41,4 мыңға), денсаулық сақтауда – 3,9%-ға ( 20,7 мыңнан 21,5 мыңға) артты.

Мемлекеттік басқаруда, білім беру мен денсаулық сақтауда жұмыс істейтіндер экономикада жұмыс істейтіндер құрылымында 2009 жылы 2007 жылғы 17,3%-ға қарсы 16,9%-ды құрады.

Өндірістік салада жұмыс істейтіндер саны 2007 жылмен салыстырғанда 9,1%-ға (271,3 мың адамнан 296 мың адамға) артты, өндірістік емес салада –0,3%-ға (234,9 ден 234,1 мың адамға) қысқарды.

Жамбыл облысында соңғы жылдары жұмыссыздық жөнінде үлкен мәселе байқалмайды, 2009 жылы ол 2007 жылғы 7,7%-ға қарсы 6,5%-ды құрады.

Жасырын жұмыссыздық деңгейі 2009 жылы экономикалық белсенді халыққа шаққанда 0,2%-ды құрады. Жасырын жұмыссыздық тау-кен өндіру, өңдеу өнеркәсіптерінде тіркелген, 2010 жылы оның төмендегендігі байқалады.

1. Еңбек нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың арасындағы теңсіздік сақталуда, дәрігерлер, құймашылар, монтажниктер, газоэлектродәнекерлеушілер, электриктер, ауыр жүк машинасын жүргізушілер барынша қажет мамандықтар болып табылады;

2. Оқыту процесінде оқулықтардың жоқтығынан кәсіби дайындыққа жіберілген жұмыссыздар үлесінің төмендеуі, бұл қоғамдық жұмыстарға көп көңіл аударуға алып келеді;

3. Жұмыссыздардың кәсіби дайындықтан өтуі үшін оқу орнын таңдау еркінің (әсіресе ауылдық жерлерде) жоқтығы, бұл жұмыссыздардың оқу орнын таңдау еркін және кадрларды кәсіби даярлау саласында квази-нарықтық қатынастарды қалыптастыруды шектейді;

4. Өз бизнесін ұйымдастыруға әлеуметтік көмек мөлшерінің жеткіліксіздігі;

5. Мамандықтар бойынша еңбек нарығындағы кадрларға ағымдық және болжамдық қажеттіліктің ғылыми негізделген мониторингінің жоқтығы;

6. Өз бетінше жұмыспен қамтылғандар мен маусымдық жұмыс істейтіндер үлесінің, әсіресе ауыл шаруашылығында, жоғарылығы; жастарды жұмыспен қамту мәселелері;

7. Әйелдер жұмыссыздығының жоғары деңгейі, жұмыс күшінің біліктілігінің төмендігі;

8. Тілді білмеуінен және біліктіліктерінің төмендігінен оралмандарды жұмыспен қамтудағы қиындықтар;

9. Азаматтардың еңбек құқығын бұзу фактілерінің орын алуы;

10. Шетелдік жұмыс күшін тарту да еңбек нарығына әсер етуде. Қазақстандық жұмыс берушілердің объектілерді толығымен салып беруге 100 пайыздық шетелдік мамандардың қатысуымен болатын келісімдер жасауы;

11. Жақын шетел азаматтарын рұқсатсыз, заңсыз жұмысқа тарту.

Әлеуметтік қолдау жүйесін қалыптастыруға объективті қажеттілік облыста сақталып отырған кедейшілікпен байланысты. Кірістері кедейшілік деңгейінен төмен халықтың үлесі 2005-2009 жылдары 7,5% -дан 2,4%-ға төмендеді.

Облыста кедейшіліктен өз бетінше шығу үшін өз ісін ашқаны үшін бір рет қайтарымсыз берілетін әлеуметтік көмек қолданылуда.

Барынша мұқтаж азаматтарға әлеуметтік қолдау көрсетуді қамсыздандыру мақсатында әлеуметтік төлемдер қарастырылған: адресті әлеуметтік, тұрғын үй көмегі, балалардың жәрдемақылары, жергілікті атқарушы органдардың шешімі бойынша аз қамтылған: атаулы әлеуметтік көмек, 18 жасқа дейінгі балаларға мемлекеттік жәрдемақылар, тұрғын үй жәрдемақылары республикалық (18%) және жергілікті бюджет (82%) есебінен қаржыландырылады.

Мемлекеттік емес көздерден аз қамтамасыз етілген азаматтардың, мүгедектердің, ардагерлердің және жалғыз басты аналардың жанұяларына қосымша қолдау көрсетіледі.

өткен бес жылда халықтың өмір сүру деңгейінің көтерілгендігіне байланысты атаулы әлеуметтік көмек алушылар саны да қысқаруда,ол төлемдердің орташа көлемінің 1,6 есеге артуы кезенде 1,9 есеге қысқарып отыр, бұл жәрдемақының атаулылығын және оның барынша кедей азаматтарға бағытталуының күшейгендігін көрсетеді.

1. Халықтың табыс деңгейі республикада әлі де ең соңғы орында қалып отыр;

2. Жамбыл облысы халқының 96%-дан астамының кірістері ҚР-ғы орташа деңгейден де төмен;

3. Жұмыспен қамтылған халықтың 90%-ы еңбекақысы төмен салаларда жұмыс істейді;

4. Әлеуметтік көмек мөлшері – Қазақстан Республикасындағы ең төменгі көрсеткіштердің бірі;

5. Атаулы әлеуметтік көмек алушылардың жалпы санында еңбекке жарамды азаматтар үлесінің жоғарылығы;

6. Мүгедектерді жұмысқа орналастыру, сондай-ақ оларды сау адамдар айналысатындай қызмет түрлерімен қамту мәселелері. Әлеуметтік қызметтерді таңдау мүмкіндігінің шектеуліліге, ТжКБ ұйымдастыру ;

7. Кедейшіліктен шығу жөніндегі белсенді шаралардың тиімділігінің төмендігі, жұмыссыздық негізгі мәселе болып отырған ауылдағы кедейшілікті оқшаулау.

Жамбыл облысында 2009 жылы 38 мемлекеттік спорттық мекемелер, оның ішінде 31 балалар мен жасөспірімдердің спорт мектептері (олардың 24- ауылдық жерлерде) жұмыс істейді. 2005-2009 жылдар аралығында облыста облыстық мамандандырылған спорттағы дарынды балаларға арналған мектеп-интернат, «Олимпиадалық жеткіншектерін дайындау орталығы» ММ-сі, КГКП «Тараз» «Футбол клубы» КМҚК, «Әулие-Ата» «Көкбөрішілер клубы» КМҚК, «Баскетболшылар клубы» КМҚК, «Волейболшылар клубы» КМҚК, «Лашын» «Футбол клубы» КМҚК ашылды.

2005 жылмен салыстырғанда спорт ғимараттарының саны 69 бірлікке, ауылдық жерлерде 46 бірлікке артты. Оның ішінде:

- спортзалдар саны 20 бірлікке артты және жалпы 365 бірлікті құрайды.

- біртегіс ғимараттар саны 45 бірлікке артты және 1218 бірлікті құрады.

Балалар мен жасөспірімдердің спорт мектептерінің желісі 9 бірлікке артты.

Үлкен теннисті дамыту үшін 2009 жылы облыстық бюджет қаржыларының есебінен 4-ашық және 2-жабық теннистік корттардың құрылысы аяқталды.

6-18 жас аралығындағы балалар мен жасөспірімдердің спорт мекемелерімен жалпы қамту 4,7 мың адамға немесе 49,3%-ға артты, оның ішінде ауылдық жерлерде – 4,4 мыңи адамға немесе 69,7%-ға артты.

Облыстың спорттық мекемелерінде 623 тренера-оқытушылар жұмыс істейді, олардың ішінде 473 тренердің немесе 76%-ның жоғары және орта арнаулы дене шынықтыру мамандығы бойынша білімдері бар. 134 тренердің жалпы жоғары білімі бар, бұл жалпы санның 21,5%-ын құрайды

2009 жылы спортпен тұрақты түрде шұғылданатын халық саны 123,4 мың адамды құрады.

Өткізілген SWOT талдаманың негізінде облыстағы дене шынықтыру мен спортқа кедергі келтіріп отырған негізгі мәселелер анықталды:

Ауылдағы спорт мәселесі өткір мәселенің бірі болып отыр, онда материалдық-техникалық база жоқ. Ауылды жерлердегі 239 спорт залдардың 218-і жалпы білім беретін мектептерде және олар оқу сабақтарын өткізу үшін пайдаланылады. Тек 8,8% спорт ғимараттары барлық халықтың пайдалануына берілген.

Жұмыс істеп тұрған олимпиада резервтерін дайындау орталығының да спорттық базасы жоқ.

1991 жылдан бері дене шынықтыру мен спорт саласында облыстық дербес дене шынықтыру және спорт қоғамдарының желісінің, дене шынықтыру ұжымдарының, балалар мен жасөспірімдердің спорт мектептерінің, тұрғылықты жерлердегі жасөспірімдік клубтардың қысқаруына алып келген біршама өзгерістер болды. Балалар мен жасөспірімдердің спорт мектептерінің желісі бүгінгі таңда өңірдегі мектеп жасындағы балалардың 6,2%-ның ғана мүмкіндіктерін қамтамасыз ете алады.

Спорт саласына білікті мамандар ауадай қажет. Спорттық жабдықтарды техникалық тұрғыдан іске қоса алатын арнайы мамандар жоқ.

Бүгінгі таңда біздің тренерлеріміз Дене шынықтырудың Бүкілодақтық ғылыми-зерттеу институтымен 1983-85 жылдары әзірленген бағдарламалар мен әдістемелер бойынша жұмыс істеуде. Біздің өңіріміз де, Қазақстан да өзіндік ғылыми базасын қалыптастырмағандықтан, бүгінгі таңда қазіргі заманға сай ғылыми әдістемесіз қалды. Сондықтан да спорт мектептерінде спорт түрлері бойынша бірегей оқу бағдарламаларын енгізу мүмкін емес, бұл спорттық резерв пен халықаралық сыныптағы спортсмендерді дайындауға жүйелі түрде келуді қамтамасыз етуге кері әсерін тигізеді.
Мәдениет

Жамбыл облысындағы мәдениет пен өнер мекемелерінің желісі 515 объектіні құрайды. Оның ішінде 192 клубтар мен мәдениет үйлері (ауылдықтар-188), 278 кітапхана (ауылдықтар- 259), 5 мұражай (ауылдықтар-4), 11 автоклубтар (ауылдықтар 8), 2 кинотеатр (ауылдық 1), 21 киноқондырғылар (ауылдықтар 17), 2 облыстық драматикалық театрлар, 2 облыстық концерттік ұйымдары, халық шығармашылығының облыстық орталығы және тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғау мен қалпына келтіру жөніндегі дирекция. 2009 жылы мемлекеттік кітапханалардың кітап қорлары 3131207 дана кітапты құрады. Мұражайлардың жалпы қоры 72720 экспонаттан тұрады.

2005 жылмен салыстырғанда мәдениет мекемелерінің желісі 121 бірлікке артты. 49 клубтар мәдениет үйлері, 59 кітапхана, 2 кинотеатр ашылды, 11 мобильді автоклубтар сатылып алынды. Өткен бес жылда мәдениет мекемелері үшін 10 стационарлық киноқондырғылар сатылып алынды, 11-і жөнделді.

Саланың табыстары мен жетістіктері. Облыстық кітапханаларда жаңа ақпараттық технологияларды енгізу және электорнды мәліметтер базасын құру қамтамасыз етілген. 26 кітапхана компьютерлендірілген, Интернет желісіне 18, оның ішінде 8 ауылдық кітіпханалар қосылған.

2009 жылы облыстың клубтық кәсіпорындарында 6202 іс-шаралар өткізілген, оның ішінде 5250-сы ауылдық жерлерде, қамтылған көрермендер саны - 1093 мың адам, оның ішінде 637,9 мың көрермен – ауылдық жерлерде. Клубтық құрылымдар саны 2005 жылмен салыстырғанда 174-ға артты және 2009 жылы 661-ді (қатысушылар-6864), ауылдық жерлерде – 599-ды (қатысушылар- 5772) құрады.

2009 жылы 1694 киносеанстар өткізілді, оның ішінде 1490-ауылдық жерлерде, қамтылған көрермендер - 53,8 мың адам, ауылдық жерлерде-28,3 мың адам.

Театрлар бойынша қойылған қойылымдар саны 38 (жаңасы 12), көрермендер - 53,6 мың адам, түсім - 6,9 млн. теңге.

Концерттік ұйымдар 2009 жылы 96 концерт өткізді, көрермендермен қамтылуы - 37,6 мың адам, түсім - 0,4 млн. теңге.

Есепті кезеңде облыс мұражайларында 1100 экскурсиялар өткізілді, ауылдық жерлерде - 396, түрлі тақырыптарға 234 көрме ұйымдастырылды, оның ішінде ауылдағысы- 32.

Мұражай қызметкерлерімен облыс мектептері мен мекемелерінде 273 дәріс оқылды, ауылдағысы- 20.

Жүргізілген талдау нәтижесінде мәдениет саласының дамуына кедергі келтіретін негізгі мәселелер анықталды:

- ауылдық елді мекендердегі мәдениет мекемелері желілерінің жеткіліксіздігі;

- ауылдарда білікті мамандардың жеткіліксіздігі және ауылдық жерлердегі жұмыстың тартымсыздығы.

Сонымен қатар, мәдениет мекемелерінің материалдық-техникалық базалары нашар дамыған, бұл жергілікті бюджеттен мәдениет саласын қаржыландырудың шектеулі деңгейімен байланысты.