БАҒдарламасы орал, 2016 мазмұны 1

Қалалық сессиясының

2016 жылғы 25 қаңтардағы

№42-2 шешімімен бекітілді

1. БАҒДАРЛАМАНЫҢ ПАСПОРТЫ

• 
  2. АҒЫМДАҒЫ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ
  

Орал қаласы – Батыс Қазақстан облысының әкімшілік, өндірістік және мәдени орталығы. Негізі 1613 жылы құрылып, Қазақстан Республикасының солтүстік-батыс бөлігінде орналасқан қала Азия мен Еуропаның арасындағы өзіндік сауда қақпасы болып табылады. Жалпы Сырт ауданы және Төменгі Орал платосындағы Каспий ойпатының солтүстік, Қазақстанның жазықтық құрғақ даласы бөлігін алып, Орал өзені орта ағысының оң жақ жағалауында және Шаған өзені төменгі ағысының сол жақ жағалауында орналасқан. Биіктігі теңіз деңгейінен биік. (32÷34 метр). Орал қаласы ҚР-ның батыс аймағындағы негізгі автокөлік, темір жол және әуе транспорттық магистралдарының қиылысында орналасқан. Қала территориясында халықаралық «Орал» әуежайы, Жайық және Шаған өзендері арқылы өтетін екі теміржол және бес автокөлік көпірлері, жолаушы вокзалы мен темір жолға арналған жүк станциялары, Каспий теңізіне Жайық өзені арқылы шығатын өзен порты бар.

Орал қаласының тарихы қаланың рухани бай мұрасы, түрлі заманның тарихи ескерткіштері, мәдени дәстүрлері бар халық пен мәдениеттің тоғысуы негізінде дамығандығымен бірегей болып саналады. Аймақ түрлі кезеңдерде көптеген танымал және тарихи тұлғаларды аңшылық және балық аулау орындары бар өзіндік табиғатымен қызықтырған.

Қазіргі кезде қаланың территориясы 720 шаршы км астам жер көлемін алып жатыр. Қала құрамында Зашаған, Круглозерный, Деркөл кенттері, сонымен қатар Желаев ауылдық округі бар.

Экономикалық белсенді халық санының орташа жылдық есебі 134,4 мың адамды құрайды.

Машина жасау, металл өңдеу, металлургиялық, тамақ өнеркәсіптері мен құрылыс материалдарының өндірісі негізгі салалық өнеркәсіп болып табылады. Облыстың өңдеу өнеркәсібіндегі қаланың үлесі 2014 жылы да маңызды, жалпы көлемнің 55% немесе 79,1 млрд.теңгені құрайды.

Қаланың өңдеу өнеркәсібінде ең көп үлес салмағын тамақ өнеркәсібі мен машина жасау өнеркәсібі алады.

Облыстың агроөнеркәсіп кешенінде қаланың агроөнеркәсіп кешенінің үлесі маңызды емес. Қаланың ауыл шаруашылығы облыс бойынша саланың жалпы өнімінің тек қана 4,9%-ға жуығын қамтамасыз етеді.

Негізгі капиталға инвестицияның Орал қаласына 2014 жылы облыс көлемінің 20% (облыста Бөрлі ауданынан кейін 2 орын), ал 2009 жылы негізгі капиталға инвестиция – облыс көлемінің 9,9%.

Экспорт пен импорт құрылымында басымдылық алып отырған машиналар, жабдықтар мен механизмдер; электротехникалық жабдықтар, азық-түлік тауарлары, көлемдері ұлғаятын, арзан металдар және олардан жасалған бұйымдар, минералды өнімдер.

Қалада еңбек нарығында негізгі индикаторлар бойынша аймақтың экономикалық белсенді тұрғындарының көрсеткіш деңгейі орнықты екені анықталған. 2014 жылы білім беру саласындағы жұмыспен қамтылған тұрғындар саны (20%), өнеркәсіпте (18,3%), денсаулық саласында (14%).

Жұмыссыздық деңгейінің кемуінің 2009 жылы 6,3%-дан 2014 жылы 5,0% дейін орнықты үрдісі байқалады, тұрғындардың жұмыспен қамтылуы мен экономикалық белсенді саны көрсеткішінің орнықтылығы, тұрғындар санының жұмыспен қамтылуының өсуі. Тұрғындардың өз бетімен жұмыспен қамтылуы жалпы жұмыспен қамтылғандар санының 16%, құрайды, ол облыс көлемінен (37,9%) төмен.

Тұрғындардың табиғи жылжу коэффициенті туудың тұрақты көбеюі және тұрғындар өлімінің кему үрдісімен тұрғындардың табиғи өсу қарқынын көрсетеді.

Қаланың тиімді географиялық орналасуына, қор әлеуетінің жоғарылығына қарамастан, қаланың экономикалық өсіміндегі бар оң үрдістер мен негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер жақсарғанымен, қала дамуының келесі негізгі мәселелері шешілмей қалып отыр:

1.Қала экономикасының құрылымындағы түбегейлі өзгерістер – экономика үшін салалық теңгерімсіздік, салалық құрылымға бұрынғыша «табатын ерекшелік» пен шикізаттық бағыт сипатты, шағын бизнесті диверсификациялау деңгейі төмен.

Өнеркәсіптегі базалық салалар бір қатар мәселелерге тап болып отырады, олрдың қатарына мыналарды қосуға болады: өнеркәсіп жабдықтарының жоғары деәрежедегі тозуы, өндіріс құралдарының баяу жаңартылуы, өңдеу өнеркәсібінің жекелеген салаларының бәсекеге қабілеттілік дәрежесінің жеткіліксіздігі.

2.Ауыл шаруашылығында ауыл шаруашылығы машиналарының және технологиялық жабдықтардың тозуы жоғарғы деңгейде анықталып отыр, ол еңбек өнімділігінің төмендеуіне және өндіріс шығындарының өсуіне, дәнді дақылдар өндірісінің ауа-райы жағдайының (егін шаруашылығының қауіпті аймағы), мал шауашылығындағы тұрғындар аулаларындағы малдың төмен өнімділігін алдын-ала анықтайтын ұсақ тауарлық басымдылық, ол жоғары тәуелділікке себепші болады.

3. Әлеуметтік қызметтермен қамтамасыз ету саласында келесі шешімін таппаған мәселелер туындап отыр:

білім беру саласында – мектепке дейінгі ұйымдарда кезекте тұрушылардың көптігі (2015жылдың 1 қаңтарына – 15,0 мың бала), жоғары білікті педагогикалық мамандардың қажеттілігі;

денсаулық сақтау саласында – дәрігер кадрлармен төмен қамтамасыз етілуі (10 мың тұрғынға 30,2 бірлік);

4. Тұрғындардың жекелеген топтарының арасында кірістердің жоғары ажыратылымы, қала жастарының арасында жұмыссыздардың жоғарғы пайызы мен өзін-өзі жұмыспен қамтылғандар деңгейінің жоғары болуы, экономика секторындағы төмен еңбекақы төлейтін жұмыстарда жасатындар үлесінің жоғары болуы байқалады;

5. Автокөлік жолдарының қанағаттанарлықсыз жағдайы, жергілікті маңызды жолдардың жалпы қашықтығының 45,4% қанағаттанарлықсыз жағдайда болуы;

6. Коммуналдық шаруашылық кәсіпорындар үшін жалпы мәселе болып, қолда бар негізгі жабдықтардың техникалық артта қалғандығы мен жоғары деңгейдегі тозуы, жөндеу-жаңғырту жұмыстары бойынша іс-шаралар жүргізуге, энергия сақтауға өз қаражаттарының жетіспеушілігі.

7. Қаланың қоршаған ортаға жағымсыз әсер беріп отырған қазандық шаруашылығы, автокөлік, өнеркәсіп кәсіпорындары. Қаланың экологиялық мәселесі болып Жайық өзенінің экожүйесін сақтау болып табылады. Жергілікті экологиялық мәселелерге - қалдықтарды қайта өңдеу мәселесі жатады.

Бүгінгі күні көкейкесті мәселе болып отырған қалдықтарды іріктеу мен қайта өңдеу кешенінің құрылысы.

Сонымен бірге қалдықтарды жинау мен қайта өңдеу бойынша сонымен қатар, энергия сақтайтын және экологиялық таза технологияларды енгізу үрдісінің өсуі орын алып отыр. Қазіргі уақытта «Орал қаласының ҚТҚ полигонының құрылысының» 22 204,0 мың теңге сомасында техникалық-экономикалық негіздемесі әзірлену үстінде. Жұмыстарды аяқтау 2016 жылдың ақпан айына жоспарланған. Полигон құрылысы қалдықтарды қайта өңдеу кешенімен қарастырылған.

2.2 Орал қаласының әлеуметтік – экономикалық дамуын талдау.

• 
  2.2.1 Қала экономикасын талдау
  

Аймақтың жалпы аймақтық өнім құрылымында ең көп үлес салмағын өнеркәсіп алып отыр (57,5%), көлік, байланыс және сауда 5,2%, 0,6% және сәйкесінше 7,0%. Жалпы аймақтық өнім құрылымында облыстың ауыл шаруашылығының үлесі елеусіз 2,8% құрайды.

Облыстағы жалпы аймақтық өнім құрылымы жан басына шаққанда 2012 жылы 2782,5 мың теңге, 2013 жылы – 2793,7 мың теңге, 2014 жылы – 3049,5 мың теңге (орташа республикалық деңгейге 135,0% құрайды).

2012 жылы жергілікті бюджетке 16,6 млрд. теңге салықтық және салықтық емес түсімдер түсті, ол былтырғы жылға қарағанда 16,9% артық. Түсімдер өсімі ( 2,4 млрд. теңгеге) негізінен жеке табыс салығының түсімдерінің өсімінен қалыптасты 16,9% (0,7 млрд. теңге), әлеуметтік салық 15% (0,7 млрд. теңге) және соттың баж салығы 222,4% (0,4млрд.теңге).

2013 жылы Орал қаласының жергілікті бюджетіне 20 млрд. теңге салықтық және салықтық емес түсімдер түсті, ол былтырғы жылмен қарағанда 21% артық. Түсімдердің өсімі ( 3,4 млрд. теңгеге) негізінен жеке табыс салығы түсімдерінің өсімімен 13,3% (0,9 млрд. тенге), әлеуметтік салық 14,1% (0,8 млрд. теңге) және азаматтарға пәтер сатудан түсетін түсім 252,7% (1,6 млрд.теңге) байланысты болды.

2014 жылы жергілікті бюджетке 22 млрд. теңге салықтық және салықтық емес түсімдер былтырғы жылға қарағанда 9,9% артық. Түсімдер өсімі (2,0 млрд. теңге) негізінен жеке табыс салығының түсімімен қамтамасыз етіледі 12,3% (0,8 млрд. теңге), әлеуметтік салық 12,4% (0,8 млрд. теңге), жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғаларға салынатын салық 12,5% (0,1 млрд.теңге) және сотқа баж салығы 17,6% (0,1 млрд. теңге).

Жалпы түсімдердің өсіміне жеке табыс салығының, әлеуметтік салықтың және сонымен қатар азаматтарға пәтер сатудан түсетін түсім және бір жолғы сотқа баж салығы әсер етті. Сонымен бірге, ағымдағы жылы салықтық және салықтық емес түсімдер бағалауы 22,1 млрд. теңге, былтырғы жылға қарағанда 0,4% артық.
Орал қаласының индустриалды-инновациялық дамуы.

Қала экономикасының ең ірі салаларының бірі өнеркәсіп болып табылады. Қала өнеркәсіп саласының әр түрлі салаларының дамуына мүмкіндік беретін елеулі қор әлеуетіне ие. Қалада 210 өндіріс орындары мен өнеркәсіп кәсіпорындары бар, ол 2012 жылмен салыстырғанда 16% кем (249 бірлік).

Өнеркәсіп өнімін өндіру көлемі 2012 жылы 89,3 млрд.теңгеден 2014 жылы 112,7 млрд.теңгеге жетті. Облыс өнеркәсібі көлемінде қаланың үлесі –2014 жылы 6,1% құрады.

млн. теңге

Өнеркәсіп өнімдерінің негізгі көлемі өңдеу өнеркәсібіне тиесілі (70,1%). Өңдеу өнеркәсібі өнімдерінің көлемі 2012 жылдан 2014 жылға 64,9 млрд. теңгеден 79 млрд. теңгеге дейін өсті. Қаланың өңдеу өнеркәсібінің көлемі кәсіпорын қызметінің барлық салалық бағыттарын қамтиды. Облыстағы өңдеу өнеркәсібі көлемінің үлесі 55,5% құрайды.

млн. теңге

Таблица 3