Халықты әлеуметтік қорғау

2.2.2.3 Халықты әлеуметтік қорғау

Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы жағдайды талдау облыстағы соңғы 3 жыл бойында әлеуметтік қамту саласын дамытудың оң серпінін көрсетті: әлеуметтік саланы дамытуға бөлінетін бюджеттік қаражаттардың тұрақты өсіп отыруы, аз қамтылғандар санының 29,0 % төмендеуі, жұмысқа орналасқан жұмыссыздар санының жыл сайын өсуі, жұмыссыздық деңгейінің 0,1 пайыздық пунктке төмендуі.

2013 жылы экономикалық белсенді тұрғындар саны 745,9 мың теңге құрады. 2011 жылмен салыстырғанда жұмыспен қамтылған тұрғындар санының 11,8 мың адамға өсуі және жалпы жұмыссыздар санының 9,7 мың адамға қысқаруы есебінен 1,9 мың адамға өсті. Жұмыссыздар деңгейі 0,1 пайыздық пунктке азайып, 5,1 % құрады. Өзін өзі жұмыспен қамтығандар саны 11,3 мың адамға қысқарды.

Еңбек нарығындағы жағдай бойынша жұмыс күшіне ұсыныс соңғы жылдары жұмыс берушілердің белгілі кәсіптер мен мамандар жұмысшыларына қажеттілікті 2 есеге асқан. Селодағы жұмыс күшіне сұраныс және ұсыныс дисбалансының негізгі себебі болып жұмыссыздар кәсібінің бар жұмыс орындардың құрылымына сәйкес келмеуі, сондай-ақ бос орындардың орналасқан жері жұмыссыздың тұратын жеріне сәйкес болмауы табылады, яғни тұрғын үй нарығы жұмыс күшінің өңірлік жеделділігін әлсіз қолдайды.

2013 жылы тартылатын шетелдік еңбек күшінің құрамындағы білікті мамандар үлесі 65,8 % құрады. Тартылатын шетелдік еңбек күшінің саны және оның ішіндегі білікті мамандардың үлесі жұмысберушілердің өтінімдеріне байланысты.

Нысаналы топқа жатқызылған жұмыссыз және жұмыспен қамтылмаған азаматттарды, оның ішінде репатрианттарды жұмыспен қамтуға жәрдем беру жөніндегі жұмыстың негізгі бағыттары болып мыналар табылады: еңбек нарығындағы жағдай және ұсынылатын қызметтер кешені туралы ақпараттық қамту; жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу; жұмыссыздарды кәсіптік оқыту; қайта оқыту және біліктілігін арттыру; уақытша жұмыспен қамту: қоғамдық жұмыстар, әлеуметтік жұмыс орындарына жұмысқа орналастыру.

Одан басқа, халықты жұмыспен қамту мәселелері Жұмыспен қамту 2020 бағдарламасын іске асыру арқылы шешілетін болады. Бағдарламаны iске асыру бiрiншi кезекте оқытуға, тұрғылықты жерi бойынша жұмысқа орналастыруға, өзiнiң жеке iсiн ашуға және кеңейтуге жәрдемдесуге, ал мұндай мүмкiндiктер болмаған жағдайда, жұмыспен нәтижелi қамтудың қолжетiмдiлiгiн кеңейту мақсатында экономикалық әлеуетi төмен елдi мекендерден экономикалық әлеуетi жоғары елдi мекендерге және экономикалық даму орталықтарына өз еркiмен көшуiне жәрдемдесуге бағытталған.

2013 жылы жұмысқа орналасқан этникалық репатрианттар үлесі 73,4 % құрады.

Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметшілерін әлеуметтік қолдау мақсатында ұжымдық келісім-шарттар жасасу бойынша жұмыстар жүргізілуде. 2013 жылы ұжымдық келісім-шарттармен қамту 99,8% құрады, бұл 2011 жылмен салыстырғанда 22% артады. Бұл ұжымдық келісім-шарттарды жаңа мерзімдерге қайта жасасу, және де келісім-шартқа отырмаған кәсіпорындармен жұмыстар жүргізу арқылы қол жеткізілді.

2013 жылы барлық бюджеттік әлеуметтік бағдарламаларды орындауға республикалық бюджеттен трансферттерді ескере 6,1 млрд. теңге бөлінді.

Экономиканың барлық салаларының және әлеуметтік саланың дамуымен байланысты шаралар кешенін іске асыру нәтижесінде шығысқазақстандықтардың өмір сүру деңгейі едәуір жоғарылады. 2011 жылмен салыстырғанда аз қамтылған азаматтардың саны 29,0 % қысқарды және 2013 жыл соңында 25,2 мың адамды құрады (34 сурет).
2011-2013 жылдары аз қамтылған азаматтар санының

өзгеру серпіні

30 сурет

Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алушылар саны 2011 жылмен салыстырғанда 55,5 % азайып, 2013 жылы 9095 адамды құрады.

2013 жылы жәрдемақының осы түрін 12160 отбасы алды, онда 31632 бала бар, бұл 2011 жылдан 28,0 % төмен (аз қамтылған отбасыларынан балаларға мемлекеттік жәрдемақылардың төлемі мен тағайындалуы 2006 жылы басталды).

Тұрғын үй көмегін 2013 жылы 10666 отбасы алды, бұл 2011 жылға қарағанда 25,5 % кем. Көмек мөлшері 2013 жылы орташа алғанда 1507 теңге (2011 жылы - 1169 құрады).

Атаулы әлеуметтік көмек алушылары ішіндегі еңбекке жарамды тұрғындардың үлес салмағы 2013 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 5,8 % азайып, 30,6 % құрады.

Атаулы әлеуметтік көмектің орта мөлшері 2013 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 1928 теңгеден 2602 теңгеге ұлғайды.

ҰОС қатысушылары мен мүгедектеріне, соларға теңестірілген адамдарға

9 мамырдағы мерекелі күнге материалдық көмек беріліп отырады.

Облыста 15 медициналық-әлеуметтік мекеме жұмыс істейді, оның 8 медициналық- әлеуметтік мекеме жалпы үлгідегі қарттар мен мүгедектерге арналған, 4 психоневрологиялық медициналық- әлеуметтік мекеме, 2 тірек-қозғалыс аппараты бұзылған балаларға арналған медициналық- әлеуметтік мекеме (2013 жылдан бері 80 төсек орынға арналған Бозанбай ПМӘМ жұмыс істеп келеді, Зимовьев ПМӘМ-де 150 төсек орынға жатын корпус пайдалануға енгізілді), 1 балаларға арналған психоневрологиялық медициналық әлеуметтік мекеме жұмыс істейді.

Онда 2518 қарттар мен мүгедектер, 1350 мүгедектер мен психоневрологиялық аурулар, 193 тірек-қозғалыс аппараты бұзылған балалар, 105 психоневрологиялық балалар тұрады.

Осы ұйымдарда бүгінгі күнге кезектілік 155 адам құрайды.

2013 жылы 43 жалғызілікті қарт азаматтарға үйде әлеуметтік көмек көрсету бөлімдері, онда 7353 адамға қызмет көрсетілді, бұл 2011 жылға қарағанда 18,08 % көп (6023). Мүмкіндігі шектеулі 2336 балаға 20 үйде әлеуметтік қызмет көрсету бөлімі қызмет көрсетті, бұл 2011 жылға қарағанда 34% көп (1743).

2013 жылы үкіметтік емес ұйымдар 191,1 млн.теңге сомаға психоневрологиялық патологиясы бар 1106 балаға қызмет көрсетті.

Егер, Өскемен және Семей қалаларының екі қоғамдық бірлестіктерінің базасында күндізгі болу бөліміндегі жағдайда қызметті мүгедек балалар алғашқы рет 2011 жылы алса, 2013 жылы (Өскемен, Семей, Риддер, Зайсан қалалары, Ұлан ауданы) бес қоғамдық бірлестіктерінің базасында күндізгі болу бөліміндегі жағдайда қызметті алды.

2014 жылғы 1 қаңтардағы жағдайда жұмыспен қамту органдарында тіркелген жұмыссыздар саны 3,3 мың адам құрады, бұл 2011 жыл басынан 1,4 есеге аз. Экономикалық белсенді тұрғындар санының үлесі 2011 жылмен салыстырғанда 0,2 пайыздық пунктке азайып, 2013 жылы 0,4 % құрады (35 сүрет).
2011-2013 жылдары тіркелген жұмыссыздар санының өзгеру серпіні

31 сурет

2014 жылы шағын несие алушылар саны 1782 адамды құрады. Өзін-өзі қамтыған халық санының азайуы өнімсіз жұмыспен қамтылған халықты жұмысқа орналастыру арқылы ғана іске асты.

Қазіргі уақытта, осы бағытта жұмыс облыс бойынша 2014 жылға, яғни 3739 құрылатын жұмыс орындарына және бар вакансияларға осы санаттағы адамдарды жұмысқа орналастыру жүргізіледі. Бұл өз кезегінде жылдың соңына дейін осы көрсеткішті орындауға көмектеседі.

Саланың даму жағдайына SWOT-талдау:

Күшті жақтары:

1) мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмекке өтініш бергендер санының 55,5 % төмендеуі және төлемдердің орта мөлшерінің 25,9 % өсуі жеке атаулы көмекті нығайту туралы куәландырады;

2) табысы кедейлік белгісінен төмен тұрғындар үлесін 1,7 %-дан 1,0%-ға дейін төмендету.

3) жұмыспен қамтылған тұрғындар саны 2011 жылдан 2013 жылға дейін 1,9 мың адамға азайды, 39,6 мың адамнан 37,7 мың адамға дейін;

4) жұмыссыздық деңгейі 0,1 пайыздық тармаққа төмендеп, 5,1 % құрады.

5) әлеуметтік серіктестік дамуы, әкімдік, облыстық кәсіподақ бірлестігі және облыстық жұмысберушілері бірлестігі арасындағы Шығыс Қазақстан облысының 2011-2013 жылдарға арналған үшжақты Келісімі қолданылуда, ірі – 100 %, орта - 99,8%, шағын – 76,0% - мемлекеттік кәсіпорындарды тарта отырып ұжымдық келісім-шарттарға кол қойған кәсіпорындар саны ұлғая түсуде;

6) аз қамтылған жұмыссыздарды кедейлік шеңберден шығару бойынша пилоттық жобалар іске асырылуда;

7) жұмыспен қамту 2020 бағдарламасын іске асыру басталды;

8) моноқалалар мен тірек ауылдарды дамытудың кешенді жоспарларын іске асыру басталды.

Әлсіз жақтары:

1) облыстың 13 қалалары мен аудандарында табысы кедейлік белгісінен төмен тұрғындар үлесі орта облыстық деңгейден 648,0 теңгеге аз;

2) Облыстың 8 қалалары мен аудандарында тұрғын үй көмегінің орта мөлшері орта облыстық мөлшерден орта алғанда 267,3 теңгеге артта қалуда.

3) еңбек нарығындағы жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныстың дисбалансы, онда дәрігерлер, жүргізушілер, электргаз дәнекерлеушілер, сатушылар, күзетшілер жоғары сұранысқа ие;

4) экономиканың кадрларға қажеттілік белгілеу механизмінің жоқ болуы кәсіпорындарда кадрларға қажеттілік туралы ақпаратты қалалар мен аудандардың әкімдіктері арқылы жинақтау және жалпылау сияқты болжауға әкеп соғады.

Мүмкіндіктері:

1. 
   тұрақты және уақытша жұмыс орындарына жұмысқа орналстыру, кәсіптік даярлыққа және қайта даярлыққа жіберу, қоғамдық жұмыстар, әлеуметтік жұмыс орындарын құру сияқты жұмыспен қамтудың белсенді түрлерін қолдану, сондай-ақ тұрғындардың аталған санатын кедейлік шеңберден шығару бойынша өңірлік бағдарламалар әзірлеу;
   
2. 
   тұрғындардың іс жүзіндегі кірісінің өсуі;
   

4) жұмыс берушілер қоятын талаптарға сәйкесжұмыссыз тұрғындардың кәсіби даярлығы мен қайта даярлығы бағдарламаларын жетілдіру,

5) өңірде дайындығы жүзеге асырылмайтын мамандықтар бойынша шетелдік жұмыс күшін тарту;

6) тұрғындарды жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің мемлекеттік белсенді бағдарламалары спектрын кеңейту;

7) жұмыссыз азаматтардың ауылды жерлердің тұрғындары үшін басмыдылықпен кәсіпшілік бастамаларын дамытуға жәрдемдесу.

Қауіптер:

1) мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға үміткер адамның (отбасының) жиынтық табысын есептеудің жеткіліксіз әдісі, есепке табыстары алынып, шығыстары алынбайды.

2) кәсіпорындарда және мемлекеттік секторда бос жұмыс орындар санын қысқарту салдарынан жүмыссыздарды жұмысқа орналастыру бойынша мүмкіндіктерді шектеу.