Әкімшілік-аумақтық бірлік аясында өңірдің аумақтық (кеңістіктік) дамуы

2.2.4. Әкімшілік-аумақтық бірлік аясында өңірдің аумақтық (кеңістіктік) дамуы

Сонымен қатар, ауылдық жерлерде әрі қарай шешуді қажет ететін проблемалардың бірқатары бар.

2013 жылдың 1 қаңтарында Қостанай облысының әкімшілік-аумақтық бөлінісі мынадай болды:

5 қала (1 – аудандық маңызы бар), 16 аудан, 8 кент (5 ауылдық және 3 қалалық), 245 селолық және ауылдық округ. Тұрғындардың тығыздығы – бір шаршы километрге 4,5 адам. Тұрғындар тығыз орналасқан қалалар: Қостанай, Рудный және Лисаков, тығыздығы аз: облыстың оңтүстік аудандары (0,5-0,8 адам бір шаршы километрге).

Жоспарлы шаруашылық пен кеңістік дамудың индустриялық қағидаттарының уақытында негізгі сипаты қалыптасқан халықтың қалаға шоғырлану үдерісі облыстағы өндірістік күштердің және тұрғындардың аумақтық орналасуының негізін айқындады.

Шоғарландырылған құрылым онда әр түрлі қызмет түрлерінің бірігуімен ерекшеленеді. Облыстағы шоғырландырылған құрылымның қалыптасуы және оның маңызды қорытындысы бірнеше қалалардың пайда болуы болып табылады. Бұл ретте Қостанай қаласы ірі көлемді қалаға жетті (тұрғындарының саны 200 мыңнан астам адам) және Солтүстік макроөңірдің көп функционалды орталығына, әлеуметтік-экономикалық кеңістіктің орталығына айналды. Қаланың алдағы қатардағы кәсіпорындары: «Баян-Сұлу» АҚ, «Агротехмаш» ЖШС, «АгромашХолдинг» АҚ, «Большевичка» ӨК, «Мелькомбинат» АҚ болып табылады. Облыстың басқа қалалары ірі қалалардағы тұрғындар санына жетпеді, ал сол қалалардағы кенттелген құрылым өзіндік ерекшелікке ие болды.

Тар шеңберде мамандандырылған қалалар ереже бойынша бір қала құраушы салаға ие: Рудный қаласы темір кені кен орнын игерумен және Соколов-Сарыбай кен байыту комбинаты (ССККБ) құрылысымен негізделіп салынған, Лисаков қаласында «Қазақстан алюминийі» АҚ филлиалы, Краснооктябрь боксит кен басқармасы және «Өркен» ЖШС жетекші қала қалыптастырушы кәсіпорындар болып табылады, Арқалық қаласында қаланың өмір сүруін қамтамасыз етіп отырған кәсіпорындармен «Қазақстан аллюминийі» АҚ құрамына кіретін Торғай боксит кен басқармасын қоспағанда өнеркәсіп іс жүзінде жоқ. Осында өндірілетін боксит кені Павлодар қаласындағы және басқа өңірлердегі алюминий зауыттарына жіберіледі.

Негізгі саланың болуы және қалалық құрылыс пен тұрмыстың басым болуы орташа қалалардың ерекшелігі болып табылады.

Шағын қаланың монофункционалды құрылымына ереже бойынша бір өндірістік аймақ сияқты қарапайым жоспарлық құрылым тән. Қала сырттан қарағанда және шын мәнісінде өндірістік кәсіпорынның қосымшасы сияқты көрінеді. Елді мекеннің инфрақұрылымында әртүрлілік жетіспейді. Бұл қалалар жоспарлауда, құрылыста және тұрғындардың тұрмысында өзіндік қалалық сипатын сақтайды. Облыста тұрғындардың саны 50-ден 10 мыңға дейін адамды құрайтын 2 қала ерекшеленеді (Лисаков және Арқалық), 29-кесте.

Облыстағы кенттер аудан орталықтары (Қарабалық, Затобол, Сарыкөл кенттері), тау-кен өндіру кәсіпорындарының маңайындағы кенттер (Қашар, Горняцкий, Октябрьский кенттері) немесе теміржол түйіндері (Тобыл, Құсмұрын кенттері) болып табылады.

Осы кезеңде облыстағы тұрғындар санының азаюымен қатар халықтың қалаға көшу үдерісі жалғасып, қала тұрғындарының үлесі өсіп келеді.

Жоспарлық экономика мерзіміндегі қалыптасқан қалаға көшу, кенттену орталығынан (Қостанай қаласы) және географиялық тұрғыдан орталықа жақын орналасқан кіші қалалар мен кенттердің біркелкі желісінен тұрады. Орталықтың маңайында Қостанай, Федоров, Меңдіқара, Алтынсарин, Әулиекөл, Таран аудандары кіретін агроөнеркәсіптік түйін қалыптасқан.

Қалалық кенттену тұрғындар санының төмендеу қарқынынан өтті, ал қазір халықтың шоғырлану деңгейінің өсуі байқалады. Бүгінгі күні орталықта халық саны өсіп, айналадағы шағын қалалар мен селолық аудандарда халық саны азайып жатқанда шоғырлану үлгісінің белсенді өсіп жатқаны көрініп отырғанын атап өткен жөн.

Әр түрлі үлгідегі қалалар өздерінің аумағы бойынша әр түрлі қоныстану сипатына ие. Орталық функцияларымен айқын көрініс тапқан тірек қалалар, қаңқалық түйіндер өздерінің ішінде біркелкілікке деген ұмтылыстарына көз жеткізіп отыр.

Облыстағы 1998-2012 жылдары тұрғындар санының серпіні теріс болып, тұрғындардың саны 1076,5 мың адамнан 879,9 мың адамға азайды.

ҚР 2015 жылға дейінгі аумақтық даму стратегиясына сай экономикалық әлеуетті тиімді кеңістік ұйымдастыруды қалыптастыру және халықты орналастыру негізгі міндет болып табылады. Қазақстанның аумағы аумақтық дамудың үш стратегиялық өстеріне бөлінген, яғни Солтүстік, Орталық, Оңтүстік.
29-кесте – Халықтың көп жиналу өлшемі бойынша кенттік шоғырлану нысандарына қарасты Қостанай облысы елді-мекендерінің сипаттамасы¹

Елді мекендер	Сипаттама	Сынып-тамасы	Сандық көрсеткіштер	2013 жылғы 1 қаңтарда-ғы тұрғын-дар саны, адам	Түр ерекшеліктері
Қостанай қаласы	Көпфункцио- налды қала	Үлкен	250 мыңнан 100 мыңға дейін адам	219224	Экономика-лық қызметтің мүмкін түрлерінің 90%-дан астамы
Рудный қаласы	Тар шеңберде мамандандырылған қала	Үлкен	250 мыңнан 100 мыңға дейін адам	128245	Мамандандырудың базалық саласы және қалалық құрылыс пен тұрмыстың басым болуы
Лисаков қаласы	Моно функционал-дық қалалар	Кішкентай	50-ден 10 мыңға дейін адам	41006
Арқалық қаласы		Кішкентай	50-ден 10 мыңға дейін адам	41036
Жітіқара қаласы	Тар шеңберде мамандандырылған қала	Кішкентай	50-ден 10 мыңға дейін адам	35049
Кенттер 8 бірлік	Қалалық - 3 Ауылдық - 5		Ауылдық құрылыс және тұрмыс		Ауылдық құрылыс және тұрмыс
Ауылдық округтер, өз бетімен күнелтетін ауылдар, 236 бірлік	Ауылдар 608 бірлік		50 адамнан аз 54 бірлік		Ауылдық құрылыс және тұрмыс

Дерек көзі: Қостанай облысының ресми сайты., Интернет-ресурс: www.kostanау.kz;
Дамудың солтүстік өзегі Каспий (Атырау, Ақтау) және Алматы (Талдықорған, Достық) аумақтық-шаруашылық жүйесіне шыға отырып, Өскемен – Семей – Павлодар – Астана – Қостанай (Көкшетау, Петропавл) – Ақтөбе – Орал бағытында және барлық өзек периметрі бойынша Ресей Федерациясының шекаралас өңірлері арқылы қалыптасқан. Осы өзекте Қостанай облысы Қостанай-Ақтөбе суб-өзегін және Каспий дәлізіне өту үшін Атырау, Ақтау қалаларымен өзара қатынастар суб-өзегін жасауда үлкен рөл атқарады. Осы бағыт дамыған «астықтық белдеу» деп аталатын, елдің солтүстігі мен батысында тұру және шаруашылық қызмет үшін қолайлы жаппай игеру аумақтарын Ресей Федерациясымен сауда-экономикалық және көліктік-коммуникациялық байланыстарымен, еуропалық, таяу шығыс пен шығыс-азиялық (Орталық өзегі арқылы) экономикалық кеңістіктерге негізгі шығулармен байланыстыратын болады


Ақпарат көзі: «ҚР 2015 жылға дейінгі аумақтық дамудың стратегиясы», Астана 2006 ж.

1-сурет. Қостанай облысы Қазақстанның стратегиялық даму өзегінде

Челябі, Қорған, Орынбор және Қостанай облыстарының қарым-қатынасы КСРО кезеңінен бастап жалғасуда. РФ-мен шекара маңындағы аумақтарда Қостанай облысының Денисов, Жітіқара, Қамысты, Қарабалық, Мендіқара, Таран, Ұзынкөл және Федоров аудандары орналасқан. Қостанай облысы мен РФ облыстары арасында шекара маңындағы аумақтардың өзара қарым-қатынасын нығайту жөніндегі іс-шаралар қатары іске асырылды. Сыртқы экономикалық байланыстар, табиғи қорларды пайдалану, экологиялық қауіпсіздік, тұрғындар мен аумақты төтенше жағдайлардан қорғау, мәдениет, спорт, ғылым мен жоғары білім беру салаларында ҚР Қостанай, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстарымен өңіраралық ынтымақтастығының құқықтық негіздері қалыптасты. Қалалық және аудандық деңгейдегі келісім шарттық қарым-қатынастар қалыптасуда. Жұмыс консультацияларын, ғылыми-тәжірибелік конференциялар, дөңгелек үстел, мақсатты семинарлар жиі өткізу тәжірибеге енгізілген.

Облыс тіршілік етуге қолайлы аумаққа жатады, ауаны ластауды төмендетуде жасыл көшеттер үлкен рөл атқарады. Ормандық алқаптар мен саябақтар ауа температурасына, ауаның ылғалдылығына және жел жылдамдығына әсер етеді, ауадағы шаң тозаңды басады.


Ақпарат көзі: «ҚР 2015 жылға дейінгі аумақтық дамудың стратегиясы», Астана 2006 ж.

2-сурет – Тіршілік ету үшін шарттар бойынша аумақты аймақтандыру

Бұл ауданды дамыту Орталық және Батыс Қазақстан арасындағы үлкен қашықтықты болдырмау, жолдардың жалпы қазақстандық желісін, қалаларды, экономикалық аудандарды қалыптастыру көзқарасымен үлкен маңызға ие.

Қала КСРО-да бокситтік кеннің 20%-дан астамын өндірген Торғай бокситтік кен басқармасының маңындағы жазық далада 1956 жылдан 1965 жылға дейін небәрі 10 жылдың ішінде құрылды. 1980 жылдардың аяғында кеңес экономикасының құлдырауы бұл жоспарлардың барлығын құрдымға жіберді. 1997 жылдың шілде айында Торғай облысын таратқаннан кейін және өндірісті дамыту бағдарламаларын тоқтатудан кейін қала әлеуметтік-экономикалық құлдырауға ұшырады, халқының 35%-ын жоғалтты. Алайда орталық және жергілікті атқарушы органдар қолдауының арқасында қала экономикасы алға басу қарқынымен дамып келеді.

Арқалық қаласы, Амангелді және Жангелдин аудандары облыс орталығынан біршама алыста жатыр. Әлеуметтік-тұрмыстық қызметтермен қамтамасыз ету және қол жеткізу деңгейлерін арттыру және сапасын жоғарылату (білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, спорт қызметтерін, әлеуметтік қамтамасыз ету және тұрмыстық қызметтер және т.б.) мақсатында шалғайдағы елді мекендерге қызмет жасау үшін Арқалық қаласын ауданаралық орталық деп белгілеу қажет.

Қалада әлеуметтік инфрақұрылымның кейбір объектілерін орналастыру қажет, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет объектілерін жаңа замандық жабдықтарымен жарақтандыру үшін қаражаттар қарастыру қажет.

Сондай-ақ, Арқалық қаласына және жақын аудандарға орталық, оңтүстік және батыс Қазақстан нарықтарына шығуға мүмкіндік беретін көлік инфрақұрылымын дамыту қажет.

Арқалық стансасы тұйықтық тәртібімен жұмыс істейді, бірақ, сонымен бірге, Арқалықтан Жезқазғанға дейінгі арақашықтық 340 км, ал Шұбаркөл көмір разрездеріне дейін 200 км. құрайды. «Арқалық-Жезқазған» немесе «Арқалық-Шұбаркөл» темір жол құрылысы Қостанай және Ақтөбе облыстарын төмен күлді көмірлермен қамтамасыз ету үшін Арқалық стансасы арқылы өте қысқа қашықтықта транзитті тасымалдауларды жүзеге асыруға септігін тигізеді.

Ауыл тұрғындарын сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету

2013 жылы тұрғындар өмір сүріп жатқан 613 елді мекеннің 612-інде:

орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету жүйесінен 152 АЕМ немесе АЕМ жалпы санынан 24,8%-ы ауыз суды пайдаланып отыр. АЕМ-ның осындай төмен үлесі Федоров (5,7%), Қостанай (7,3%), Меңдіқара және Қарабалық аудандарында орын алып отыр;

сумен қамтамасыз етудің орталықтандырылмаған жүйесінен 406 АЕМ немесе 66,1%-ы ауыз суды пайдаланып отыр.

55 АЕМ-де тұрғындар мынандай аудандарда: Қарасу, Қостанай, Амангелді, Федоров, Сарыкөл, Науырзым, Меңдіқара, Қарабалық, Жітіқара, Қамысты аудандарында және Арқалық қаласында тасымалданатын суды пайдаланады.

Сумен жабдықтау проблемасын шешу үшін облыста жыл сайын мемлекеттік бюджеттен су объектілерінің құрылысы мен қайта жаңғыртуға қаражат бөлінеді.

2013 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша аудандардың 53 ауылдық елді мекені: Алтынсарин, Денисов, Жітіқара, Қарабалық, Қамысты, Қостанай, Таран аудандары табиғи газбен қамтамасыз етілген.

Денисов ауданының 10 селосы, Таран ауданының 5 селосы, Қарабалық ауданының 4 селосы және Жітіқара аудандарының 1 селосы газбен 100% қамтамасыз етілген, ал ауылдардың көбісі газдандырылмаған және сұйытылған газды пайдаланады.

2012 жылдан бастап облыста «Рудный қ.-Қашар к.-Федоров с.» магистралдық газ құбырының құрылысы басталды, бұл әрі қарай Федоров ауданының елді мекендерін газдандыруға мүмкіндік береді.

01.01.2013 жылға облыстың 162 елді мекенінде жалпы білім беру мектептері жоқ, оның ішінде 1 село – тұрғыны жоқ, 78-де – мектеп жасындағы балалар жоқ, 18-і – жақын жатқан мектепке дейін 3 км қашықтықта орналасқан, оған орта және жоғары сыныптардың балалары өз беттерімен барады, жақын маңдағы мектептерге 3 км астам жерде орналасқан 30 селода мектепке жеткізу жүзеге асырылады, қалған селолардың мектеп жасындағы балалар орталықта, пәтерлерде немесе мектеп интернаттарында тұрады.

Ыңғайластырылған жайларда 481 медицина мекемелері орналасқан (жалпы санның 92,3%).

01.01.2013 жылы 96 ауылдық елді мекенде, олардың ішінде: 1 село – тұрғыны жоқ, тұрғындарының саны 50 адамнан аспайтын 46 село, жақын маңдағы медициналық мекемеге дейін арақашықтық 5 км аспайтын, тұрғындарының саны 50 көп 49 АЕМ-де медициналық мекеме қажет емес.

Мәдениет және спорт

01.01.2013 жылы 395 АЕМ-де мәдениет объектілері бар, 218-інде – жоқ, олардың ішінен тұрғындары жоқ 1 село, ал 49 АЕМ-де халық саны 50 адамнан кем. АЕМ-дің клубтармен қамтылуы 46%, кітапханалармен қамтылуы – 58,7% құрайды.

Мәдениет объектілерінің толық қызмет етпеуінің жалпы проблемалары ауыл тұрғындарының аздығы, шалғайда жатқан ауылдарды мәдени-ағарту іс-шараларымен қамтамасыз ету үшін автокөліктердің, сонымен қатар мәдениет мекемелерін қалпына келтіруге, тарих және мәдениет мүсіндерін қалпына келтіруге, мәдениет объектілерінің материалдық-техникалық базасын қамтамасыз етуге бюджеттік қаражаттар мен шаруашылық субъектілерінің қаражаттарының жетіспеушілігі.

Өңірдің аумақтық-кеңістіктік даму мониторингін жүргізу үшін орналастыру өлшемдерінің қатарын анықтау қажет. Орналастырудың белгілі өлшемдерін іріктеудің кешенділігі өңірлердің өндірістік мамандандыру, аумақтық ұйымдар, қалаға шоғырлану деңгейі бойынша және қоныстанудың қалыптасқан ұлттық дәстүрлері бойынша үлкен айырмашылықтарымен негізделеді. Тұрғындардың тығыздығы, елді мекендердің орналасқан сипаттары, тұрғындардың табиғи және механикалық қатынасы бойынша облыс тұрғындары қоныстануының 6 түрін анықтауға болады.

3-сурет. ҚР Экономикалық макроөңірлері, көшбасшы қалалары және ұлттық деңгейдегі тірек қалалары

30-кесте

Қостанай облысының аумақтық орналасуы

Соңғы жылдары облыстың атмосфералық ауасының сапалы жағдайы тұрақты болып отыр.

2012 жылы облыстық орталық атмосферасын ластандыру индексі (АЛИ) орташа бағамен 2,38 құрады, бұл ластандырудың төмен деңгейімен сипатталады.

Облыстың әуе бассейнін ластандыру тау кен өндірістік, жылу энергетика өнеркәсібі, автомобиль көлігі кәсіпорындарынан ластандырушы заттардың қалдықтарына байланысты.

2007-2012 жылдары атмосфераға ластандырушы заттар қалдықтарының жалпы көлемі 1,3 есе қысқарды және 2012 жылдың қорытындылары бойынша 267 мың тоннаны, олардан өнеркәсіп шығыстарының көлемі – 80 мың тоннаны (30%), автомобиль отынын жағудан шығыстардың көлемі – 187 мың тоннаны (70%) құрады.

Облыс кәсіпорындарының өнеркәсіп шығыстарының 84%-ға жуығы Қостанай облысының ең ірі тау кен өнеркәсібі «ССКӨБ» АҚ үлесіне тиесілі.

Өнеркәсіп кәсіпорындарының залалды заттарының шығыстарын тазарту бойынша тазарту құрылыстарының жұмысы жеткіліксіз атмосфералық ауаны қорғау бөлімінде проблема болып отыр.

Атмосфералық ауаның қолайлы жағдайына Қостанай облысының ірі қазандықтарына отын ретінде табиғи газды пайдалану себеп болып отыр. Әсіресе көмірді пайдаланатын «ССКӨБ» АҚ ЖЭС және мазутты пайдаланатын Арқалық ЖЭС.

Облыстың елді мекендерінің көбісі газды пайдалануға ауысып жатыр, бұл өңірдің атмосфералық ауасының жағдайын тиісті жақсартуға мүмкіндік береді.

Су ресурстарын қорғау. Қостанай облысының су обьектілері Тобыл-Торғай су бассейніне жатады. 2013 жылдың 1 қаңтарына облыс аумағында 310 жуық су ағымдары бар. Ұзындығы 100 км – 21, 500 км – тек екі өзен (Тобыл, Торғай) бар. Облыс аумағында жиынтық көлемі облыс аумағының көлемінен 2% құрайтын 5000 артық көл бар.

Облыс жеткіліксіз түрде ылғалданбаған аймақта орналасқан және атмосфералық жауын-шашынның орта жылдық мөлшері 240-280 мм құрайды. Өзен желісі өте нашар дамыған, сондықтан жер үсті су қорлары маңызды емес. Өңірдің басты сумен жабдықтау көзі оған құятын Үй, Тоғызақ, Обаған, Аят, Желқуар өзендерінің тармағынан және онда сарқырамадан құрылған су қоймалары бар Тобыл өзені болып табылады.

Гидробиологиялық талдаулар Тобыл өзені, су бөгеттері мен көлдер өздерінің ластану деңгейі бойынша үшінші сыныпқа жатады, яғни «орташа ластанған» болып табылады.

Тобыл өзенінің минералдану деңгейі жыл мезгіліне байланысты және 1080 бастап 605 мг/дм3 дейінгі аралықта. 2013 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша ауыр металдар бойынша шекті рұқсат етілетін концентрациялардың: жалпы темірдің 2,25 есе, мыстың – 4-8 есе, марганецтің – 3,5-6,4 есе, мұнай өнімдерінің – 1,84 есе артқаны байқалып отыр.

Облыста Тобыл және Шортанды өзендеріне, Құсмұрын көліне, Қаракөл-Қояндықопа көлдерінің жүйесіне бес шартты таза судың ағысы келіп құяды. Су қоймаларына келіп құятын сулардың жалпы көлемі 2012 жылы 23,8 млн. м³ құрады, бұл 2010 жылға қарағанда айтарлықтай 2 есе аз. Көлдер жүйесіне «Шаймерден» АҚ кеніш суларының келіп құюы тоқтатылды. Облыстың барлық сыртқы су қоймаларына су жіберуі бақылауға алынды. 2012 жылғы мониторинг қорытындылары бойынша өнеркәсіп кәсіпорындарының су қоймаларына құятын ағын сулары нормативті таза болып табылады, тұтастай алғанда шекті рұқсат етілген ағын сулардың мөлшерінен аспайды және сапасы жағынан су қоймаларының құрамына кері әсерін тигізбейді.

Қалалардың 30 млн. м³ көлеміндегі шаруашылық-тұрмыстық ағын сулары жергілікті тазарту құрылыстарында алдын ала тазартылады. Тазартылған ағын сулар одан әрі арнайы жеке су жинайтын буландырғыштарға, сүзгі алаңдарына түседі. Қазіргі таңда канализациялық тазарту құрылыстары әбден тозған және қайта жаңартуды талап етіп отыр.

Облыстың ең маңызды экологиялық мәселелерінің бірі облыс орталығында биологиялық тазарту стансасының болмауы болып табылады. Қазіргі уақытта қолданылатын Қостанай қаласының ағын суларын тазарту технологиясы қарапайым және 1966 жылдан бастап пайдаланылатын жер тұнбаларында тек механикалық қоспалары бойынша жартылай тазартуға мұршасы бар. Қостанай қаласының іс жүзінде тазартылмаған ағын суларының көлемі шамамен 13 млн. м³ құрайды.

Жер ресурстарын қорғау. Қостанай облысының жер қоры 19 600,1 мың гектарды құрайды. 2013 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша жер құрылымында ауыл шаруашылығы жайылымдарының жалпы аумағы 18121,7 мың гектарды немесе өңірдің жалпы аумағынан 92,46 құрайды.

Жерлерді ұқыпты пайдалану және ластаудан қорғау біздің заманымыздың өңірлік маңызды экологиялық мәселелеріне жатады. Облыстың экологиялық жағдайы қанағаттандырарлық.

Қостанай облысының жер ресурстарының жағдайына басым ықпалын тау кен өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, жылу энергетикасы кәсіпорындары тигізіп отыр.

Техногенді бұзылған және ластанған жерлер қалалардың өнеркәсіп аймақтарында, пайдалы қазбаларды өндіру және қайта өндеу орындарында таралған. Ашық тәсілімен өндіру кезінде үлкен аумақтарда ауыл шаруашылығына жатпайтын мақсаттарға, яғни кеніштер, үйінділер, қоймалар, кен және шаруашылық тұрмыстық сулардың жинауыштары үшін жерлер оқшауландырылады.

Қоршаған ортаның жағдайына техногендік әсерін тигізетін нысандар үнемі бақыланып отырады.

Өндіріс қалдықтары және тұтыну. Қостанай облысының 2013 жылдың 1 қаңтарында жиналған қалдықтардың жалпы көлемі 11,3 млрд. тоннаны құрады, қалдықтардың негізгі үлесі (99%) тау кен өндірісі кәсіпорындарының тұрмыстық қалдықтарына, атап айтқанда аршымалы жынысына 92% және байыту қалдықтарына 7% тиесілі.

Барлық тау-кен өндірісі кәсіпорындарында қалдықтардың қалыптасуын болдырмау және азайту сияқты қалдықтардың технологиялық циклінің барлық кезеңдерін, есептеу мен бақылауды, жиналуын, сондай-ақ өндіріс қалдықтарын жинауды, қайта өңдеуді, пайдаға асыруды, тасымалдауды, сақтауды және жоюды қамтитын қалдықтарды басқару жүйесі әрекет етеді.

Жыл сайын кәсіпорындар қоршаған ортаға бос жыныстар үйінділерінің, күл үйінділері мен қоймалардың жағымсыз әсерінің алдын алуға бағытталған табиғат қорғау іс-шараларын жүзеге асырады.

Өңірде 2012 жылы өндірістік қалдықтарды пайдалану мен жоюдың жалпы көлемі шамамен 15% құрады, бұл кейінгі 5 жылда екі есе ұлғайды.

Қостанай облысының 643 елді мекенінде 364 қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ) полигоны бар, олардан 282-сі (77%) жер қойнауын пайдалану құқығын рәсімдеді. 89 елді мекенде (14%) қатты тұрмыстық қалдықтарды көметін арнайы белгіленген орындар жоқ. Облыста экологиялық заңнаманың талаптарына сәйкес ҚТҚ полигондарын рәсімдеу бойынша белсенді жұмыс жүргізіліп жатыр.

Қатты тұрмыстық қалдықтардың негізгі ауқымы компоненттерге бөлінбей-ақ, ашық қоқыс үйінділеріне шығарылып, жиналады. Қатты тұрмыстық қалдықтар орналастырылған аумақ – 2984 гектарды, оның ішінде Қостанай қаласы бойынша 45 гектарды құрайды.

Қатты тұрмыстық қалдықтардың негізгі ауқымы компоненттерге бөлінбей, ашық қоқыс үйінділеріне шығарылып, қатталып тасталады. Қатты тұрмыстық қалдықтар орналастырылған аумақ 3 мың гектардан артық, жыл сайын ҚТҚ полигондарына 400 мың тоннадан артық қатты тұрмыстық қалдықтар түсіп отырады. Облыста қоқыс өндіру кешендерінің болмауы ҚТҚ-ның көп мөлшерде жиналуына әкеліп соғады.

Қазақстан Республикасын Индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2003-2015 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарының жобасына қоқыс өндіру зауытының құрылысы бойынша іс-шаралар енгізілген. 2012 жылы нысанның құрылысын іске асыру мақсатында республикалық бюджеттен «Қостанай қаласында ҚТҚ өндіру кешені» үшін техникалық-экономикалық негіздеме әзірлеуге қаражаттар бөлінді.

Облыста қалдықтарды қайта өңдейтін кәсіпорын қызмет етеді, бұл қоршаған ортаға түсетін қалдықтардың көлемін қысқартуға мүмкіндік береді.

Қостанай қаласында «Тазалық-2012» ЖШС негізінде пластмасса және басқа полимерлер қосындыларының қалдықтарынан (канализациялық люктер, геоторлар және тб.) әр түрлі бұйымдарды өндіретін желі жұмыс істейді.

«Иволга-Холдинг» ЖШС холдингіне кіретін «ГЭСПОЛ» ЖШС негізінде 2011 жылдан бастап өндіру және тұтыну қалдықтарын термиялық жою бойынша инсинераторлық қондырғы жұмыс істейді. Мазутталған топырақты жағуға облыстың емдеу ұйымдарымен және шаруашылық субъектілерімен келісімдер жасалды. 2012 жылы 81 521, 822 тонна медициналық қалдықтар, 21,065 тонна мазутталған топырақ, 0,1 тонна майлау, мұнай қоқысы, 105 686,822 тонна техникалық майлар жойылды.

01.07.2013 жылғы жағдай бойынша облыс аумағында құрамында сынап бар лампалар мен құрамында сынап бар құралдарды жою бойынша 2 кәсіпорын («Абдухакимов Р.У» ЖК, «Экосфера + К» ЖШС) қызмет етеді, бұл уландырғыш қалдықтардың қоршаған ортаның компонеттеріне тигізетін теріс әсерін мейлінше төмендетеді.

Аумақтың елді мекендері бойынша атмосфераның жерге жақын қабатының радиациялық гамма-аясының орташа мәні сағатына аяның 0,11-0,14 мкЗв шегінде тұр және табиғи аядан аспайды.

Жергілікті жерлерде гамма сәулелену деңгейін бақылау күн сайын облыстың 6 метеорологиялық станциясында (Жітіқара, Докучаев, Қарасу, Комсомолец, Қостанай, Урицкий) жүргізіледі.

2013 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша атмосфераның жерге жақын қабатында радиоактивтік жауан-шашынның орташа тәуліктік тығыздығы облыс аумағында 1,7 Бк/м² құрайды, бұл шектен тыс деңгейден аспайды.

Қостанай облысының аумағында атмосфераның жерге жақын қабатының радиоактивтік ластануын бақылау 2 метеорологиялық станцияда (Жітіқара, Қостанай) жүзеге асырылды.

Флора мен фаунаны қорғау. Қостанай облысының аумағында жалпы көлемі 822,3 мың гектар ерекше қорғалатын 14 табиғи аумақ, олардың ішінде: Науырзым мемлекеттік табиғи қорығы, «Алтын Дала» мемлекеттік табиғи қоры, 3 мемлекеттік табиғи (зоологиялық) қорықтары: Тауынсор, Жарсор-Ұрқаш және Михайлов, сонымен қатар 9 жергілікті маңызы бар табиғи ескерткіш бар.

2013 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша су-батпақ жерлердің жалпы аумағы 864,1 мың гектарға, оның ішінде сулы жер – 506,8 мың гектарға тең. Көлдердің басым бөлігі қыс кезінде қатып қалады.

Жануарлар әлемін жануарлардың 334 түрі: оның ішінде сүтқоректілердің – 44 түрі, құстың – 261, амфибиялардың – 3, рептилиялардың – 3 және балықтардың – 23 түрі қамтиды.

Жануарлар әлемін пайдаланушылардың атына жалпы аумағы 14 199,4 мың гектарды құрайтын 89 аңшылық жер-су тіркелді, облыстың резервтік коры 2 417,5 мың гектарды құрайды.

Қоршаған ортаны қорғаудағы маңызды орынды орман алқаптары алады. 2013 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қостанай облысының мемлекеттік орман қорының жалпы аумағы 653,2 мың гектарды құрайды, оның ішінде орманы бар 224,1 мың гектарды құрайды.

Ормандарды сақтау және қорғау мақсатында орман шаруашылығы мекемелері жыл сайын өртке қарсы алдын алу іс-шараларын жүргізеді, оның ішінде 1000 км аумақта орман отырғызу шекаралары бойынша минералдандырылған алқаптардың құрылысы, сонымен қатар 45000 км аумақта қолда бар минералдандырылған алқаптарды күтіп-бағу жүзеге асырылады.

Жыл сайын орман қорының 208 мың гектарды алып жатқан жалпы аумағында ормандарды екі әуе кемесімен (ұшақпен және тікұшақпен) әуеден күзету жүзеге асырылады.

Орман қорының учаскелерінде өртті қадағалау мұнараларының (ӨҚМ) жер үсті желісі құрылған. Орман мекемелерінде орман өрттерін айқындауда басты рөлді атқаратын 23 (ӨБМ) қызмет етеді.

Сумен жабдықтау көздерінің санын ұлғайту үшін соңғы жылдары мемлекеттік орман қорында 33 жаңа қазаншұңқыр, сонымен қатар 5 ұңғыма жасалды. Табиғи су қоймалары жоқ орындарда мемлекеттік орман қорының жерлерінде өртке қарсы техниканы жедел толтыру мақсатында су жинауға арналған 30 ыдыс орнатылды.
2.2.5. Мемлекеттік жергілікті басқару және өзін-өзі басқару жүйесін талдау

Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес жергілікті мемлекеттік басқаруды тиісті аумақтағы істердің жағдайына жауапты жергілікті өкілетті және атқарушы органдар жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі департаментінің мәліметтеріне сәйкес 2011 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша облыста 748 мемлекеттік орган, оның ішінде мынандай санаттар бойынша: аумақтық – 191 (СО – 34, СR –157), облыстық – 22 (D – 3, DО – 19), аудандық, қалалық және ауылдық – 535 (Е – 40, ЕR – 237, ЕG – 258) мемлекеттік орган жұмыс істейді.

2011 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша мемлекеттік қызметшілердің штат саны 6341 бірлікті, оның ішінде саясаттық – 290, әкімшілік – 6051 бірлікті құрады. Санаттар шегіндегі әкімшілік мемлекеттік қызметкерлер: СО – 1343, СR – 1722, D – 102, DО – 474, Е – 432, ЕR – 1239, ЕG – 739.

Мемлекеттік қызметтегі әйелдердің саны – 3822 (63%). Мемлекеттік қызметшілердің орташа жасы 39 жылды құрайды. Зейнетке жақын жастағы қызметкерлер – 73.

5131 адамның (84,2%) жоғары білімі, оның ішінде 19 адамның ғылыми дәрежесі бар. 940 адамның (15,4%) орта кәсіптік білімі, 26 (0,4%) – орта білімі бар.

Облыс бойынша мемлекеттік қызметтегі орташа жұмыс өтілі 11 жылды, атқаратын лауазымы бойынша – 3,7 жылды құрайды.

2012 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша мемлекеттік қызметшілерінің штат саны 6276 бірлікті, оның ішінде саясаттық – 285, әкімшілік – 5991 бірлікті құрайды.

Санаттар шегіндегі әкімшілік мемлекеттік қызметкерлер: СО – 1307, СR –1684, D – 105, DО – 491, Е – 441, ЕR – 1245, ЕG – 718.

Мемлекеттік қызметтегі әйелдердің саны – 3784 (62,8%). Мемлекеттік қызметшілердің орташа жасы 39 жылды құрайды. Зейнетке жақын жастағы қызметкерлер – 75.

5105 адамның (84,8%) жоғары білімі, оның ішінде 19 адамның ғылыми дәрежесі бар. 897 адамның (14,9%) орта кәсіптік білімі, 21 (0,3%) – орта білімі бар.

Облыс бойынша мемлекеттік қызметтегі орташа жұмыс өтілі 11 жылды, атқаратын лауазымы бойынша – 3,9 жылды құрайды.

Жергілікті өкілетті органдар – мәслихаттардың қызметі Қазақстан Республикасының Конституциясымен және «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы» 2001 жылғы 21 қаңтардағы Заңымен реттеледі және ҚР Конституциясы 86-бабының 1-тармағына және жергілікті мемлекеттік басқару заңы 5-бабының 1-тармағына сәйкес маслихаттар халықпен жалпы, бірауыздан, тікелей сайлау құқығының негізінде құпия түрде дауыс беру арқылы төрт  жылға сайланады. Осыған байланысты маслихаттардың депутаттары іс жүзінде өзінің сайлаушыларымен қарым-қатынаста болып, оларға өзінің қызметі туралы ақпарат беріп отырады.

Облыс бюджеті

Республикалық бюджеттен алынған трансферттер 2007 жылмен салыстырғанда 2,7 есе, 2011 жылы 1,1 есе, оның ішінде нысаналы трансферттер 2007 жылмен салыстырғанда 1,9 есе және 2011 жылмен салыстырғанда 1,2 есе, субвенциялар 2007 жылмен салыстырғанда 3,9 есе және 2011 жылмен салыстырғанда 1,2 есе ұлғайтылды. Республикалық бюджеттен алынған трансферттердің үлесі 67,1% (2007 жыл – 55,9%, 2011 жыл – 66,9%), жеке кірістердің үлесі – 44,1% құрады.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 16 шілдедегі № 599 қаулысымен бекітілген Жалпы сипаттағы трансферттерді есептеу әдістемесіне сәйкес тұрақты сипаттағы нысаналы трансферттер жергілікті бюджет базасына енгізілді. Осыған байланысты 2007 жылға қарағанда 2008 жылы нысаналы трансферттер көлемінің төмендеуі белгіленді.

2007-2012 жылдары өз кірістерінің түсу серпініне сәйкес 2007 жылға қарағанда 2012 жылы өз кірістерінің өсу қарқыны 166,1%, 2011 жылы 112,2% құрады.

Соңғы бес жылдың ішінде облыс бюджетінің шығыстары 2,2 есе өсті және 136,7 млрд. теңгені құрады.

Талданатын кезеңде шығыс бөлімінің құрылымында көрсеткіштерге қатысты біраз өзгерістер болды. Облыс бюджеті әлеуметтік бағытта бағытталды, әлеуметтік саланы қаржыландыруға арналған бюджет қаражатының үлесі 55,7% құрайды, 2007 жылға қарағанда 2012 жылы қаржыландыру көлемі 1,9 есе ұлғайды.

2008 жылдан бастап бюджетті қалыптастыру бюджеттік қызметтерді тұтынушылардың санына және әр өңірдегі шығыс қажеттіліктеріндегі айырмашылықты негіздеуші объективтік факторларға сүйене отырып, шығыстық қажеттіліктің бағалау негізінде жүзеге асырылды. Шығындар деңгейіндегі айырмашылықтарды (демографиялық құрам, халықтың тығыздығы, климаттық жағдайлар, көлікке қол жетімділік және т.б.) негіздейтін объективтік факторларды ескере отырып, формулалық кесте бойынша бюджеттік қызметтерді тұтынушылардың санына сүйене отырып, «Сметалық» әдістен – ағымдағы шығындарды бағалау әдісіне көшу жүзеге асырылды (31-кесте).

31-кесте

2007-2012 жылдардағы өңірлер шегіндегі бюджет шығыстары

млн. теңге

Облыстың бюджеттік саясаты барлық міндеттемелерді, бірінші кезекте бұл әлеуметтік міндеттемелер, сондай-ақ жұмыспен қамтуды қоса алғанда облыс тұрғындарын әлеуметтік қолдауға жанама әсер ететін іс-шараларды облыстың толық және уақытында жүзеге асыруы үшін қаржы ресурстарын жаңашаландыруға және топтауға бағытталған.

Осылайша, бюджеттің әлеуметтік бағыты сақталған және шығыстарды жоспарлау кезінде әлеуметтік қолдау, денсаулық сақтау және білім беру, сондай-ақ облыс экономикасының дағдарыстан кейінгі сапалы өсуі үшін жағдайлар жасау негізгі басымдылық болып табылады.
Мемлекеттік қызметтер

«Жеке және заңды тұлғаларға көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің тізілімін бекіту туралы» (ары қарай – Тізілім) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 20 шілдедегі №745 қаулысына сәйкес 2012 жылы жергілікті атқарушы органдар 78 қызметтер түрлерін көрсетті, бұл 2011 жылға қарағанда 1,7 есе артық.

Облыс әкімдігімен стандартталған қызметтердің 78 түрі бойынша 78 ереже бекітілді және тіркелді. 78 қызмет түрінен – 12 түрі әлеуметтік маңызды болып табылады, оның ішінде 7 түрі стандарттарға сәйкес электронды түрде көрсетілуі мүмкін.

Барлығы облыс бойынша 2012 жылы 4 935 946 қызмет, олардан ХҚК арқылы – 35 019 қызмет, бұл 2011 жылға қарағанда 1,2 есе артық – 29 628 қызмет көрсетілді.

2013 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша облыс бойынша 28 қызмет түрі автоматтандырылды, оның ішінде 7 түрі (60%) әлеуметтік маңызды қызметтер (2011 жылы 24 қызмет түрі). Электронды түрде 43 мың қызмет көрсетілді (ХҚК ақпараттық жүйесі, «Е-акимат» жүйесі – 18 994, «электронды үкімет» порталы – 88, «дәрігер қабылдауына жазылу» қызметі бойынша №1 емхананың ведомстволық порталы – 23 759), бұл 2011 жылға қарағанда 10 есе артық – 4 356 қызмет.

Қазақстан Республикасын Үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру шеңберінде «Е-лицензиялау» ақпараттық жүйесі енгізілді. Облыста 3 басқарма – лицензиар бар, олар 2013 жылдың 1 сәуірінен бастап лицензияларды электрондық түрде беруге кірісті. 2012 жылы 257 лицензия және лицензияларға 1069 қосымша берілді (2011 жылы – 225 лицензия, 294 қосымша).

Сондай-ақ, ағымдағы жылы «Е-лицензиялау» жобасының шеңберінде рұқсат беретін құжаттары бөлігінде 2013 жылы автоматтандыруға жататын рұқсат беретін құжаттар (рәсімдер) тізбесі белгіленді. «ҰАТ» АҚ мамандары рұқсат беретін рәсімдер шеңберінде уәкілетті органдардың бизнес-процесстеріне тексеру жүргізеді, қызметтердің қажеттілігі зерделеніп отыр.

Жыл қорытындылары бойынша атқарушы органдардың мемлекеттік қызметтер көрсету мерзімдерін сақтауының оң серпіні байқалып отыр. Барлығы облыс бойынша 2012 жылы мерзімдері бұзылған 11 қызмет көрсетілді, бұл өткен жылдың деңгейінен едәуір төмен (2011 жылы – 181). Есепті кезеңде мемлекеттік қызметтер көрсетуге шағым түскен жоқ (2010 жылы – 3 шағым, 2011 жылы – 1 (бір)).

Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын және оларды көрсету мерзімдерін сақтауды бақылау мақсатында қызметтер мониторингі жүргізіліп, кешенді тексерулер жүзеге асырылады. 2012 жылы облыстың 15 атқарушы органы тексеріс жүргізді.

Тексеріс қорытындылары бойынша 8 лауазымды тұлға (2011 жылы 10 адам) тәртіптік жауапкершілікке тартылды.

Қалалар мен аудандардың әкімдіктерінде әкім аппараты басшыларына қызметтер көрсетуді бақылау жүктелді, әр атқарушы органда қызметтердің мониторингі бойынша жауапты маман бекітілді.

Мемлекеттік қызметтер көрсету мәселелері бақылауға алынып, әкімдік отырыстары мен аппараттық кеңестерде үнемі қарастырылып отырады (2012 жылы қызметтер көрсету мәселелері 9 рет қарастырылды: 1-і - әкімдік отырысында, 7-і – аппараттық кеңесте, 1-і – аудандармен және қалалармен селекторлық кеңесте).

ХҚО арқылы қызметтер көрсетуге көшуді кеңейту мақсатында жергілікті атқарушы органдардың жауапты қызметкерлері ХҚО мамандары үшін 13 семинар-кеңес және облыс қалалары мен аудандары әкімдері аппараттарының мамандары үшін 7 оқыту семинарларын өткізді.

«Зерде» ұлттық ақпараттық холдингінің қолдауы арқылы 2012 жылдың екінші жартыжылдығында электронды қызметтерді пайдалану машықтарына 5 125 адам оқытылды, бұл 2011 жылға қарағанда 2,1 есе артық – 2 400 адам (оқыту облыстың 5 өңірінде өткізілді: Қостанай, Рудный, Арқалық қалаларында, Қарабалық және Жітіқара аудандарында).

Мемлекеттік қызметтерді көрсету сапасына және қол жетімділігіне қоғамдық бақылауды қамтамасыз ету мақсатында «Нұр Отан» ХДП Қостанай облыстық филиалының Партиялық бақылау комиссиясы жанындағы Мемлекеттік қызметтердің және рұқсат беретін құжаттардың сапасы мен қол жетімділігін бақылау бойынша қоғамдық кеңес әрекет етеді.

2012 жылдың үшінші тоқсанында ҚР Көлік және коммуникациялар министрлігінің Мемлекеттік қызметтерді және ХҚК қызметін үйлестіруді автоматтандыруға бақылау жасау жөніндегі комитеттің бастамасы бойынша «Нұр Отан» ХДП ҚБ Қостанай филиалы мен «SunTradeAlmaty» ЖШС халықтан сұрастыру және мемлекеттік қызметтерді көрсетудің сапасын тексеру өткізді. Мониторинг мәліметтері бойынша халықтың ХҚК арқылы көрсетілетін қызметтерге қанағаттанушылығының орташа коэффициенті 22,57 мүмкінінен 18,38 құрайды.

Халық арасында электрондық қызметтерді насихаттау және мәлімдеу мақсатында бұқаралық ақпарат құралдарында қызметтер регламенттері, оларды көрсету тәртібі жарияланады, еркін тарату үшін қалалар мен аудандар әкімдіктері үшін жарнамалық және ақпараттық материалдар дайындалып, берілді.

Жыл басынан бері аудандық және қалалық бұқаралық ақпарат құралдарында қызметтер көрсету тәртібін, қызмет алушылар құқықтары мен «кері байланыс» мүмкіндіктері н түсіндіру бойынша 14 баспа материалдары жарияланды.

кері байланыс тетіктерінің болмауы және көрсетілген қызметтер бойынша халықтың қанағаттанушылығының деңгейін анықтау, мемлекеттік органдардың электронды қызметтерінің инфрақұрылымына теңсіз қол жеткізу, жеткіліксіз түсіндіру жұмысы;

қызмет көрсету-органдарының қызметтерді электронды түрге көшіруге қызығушылығының төмендігі, қызметтерді автоматтандыру бойынша көп мерзімді стратегиялардың болмауы, ақпараттық коммуникациялық инфрақұрылымның төмен деңгейі;

біріңғай және жүйелік мониторингтің болмауы, қалалар мен аудандар әкімдіктері жағынан қызметтердің сапасына жеткіліксіз бақылау;

қызмет көрсету-органдары қызметкерлерінің жеткіліксіз кәсіптік құзыреті және қызметтік этика нормаларын сақтау ақпараттық жүйелермен жұмыс істеген кезде компьютерлік сауаттылықтың төмен деңгейі кездесетін жағдайлар бар, елді мекендер қызметкерлері деңгейінде кадрлардың жиі ауысуы орын алады;

қалалар мен аудандар аппараттарында мемлекеттік қызмет көрсету сапасын бақылау және мониторинг бөлімдерінің болмауы;

стандарттарды бекіту тәртібінің, заңнаманың құқықты пайдаланудың әртүрлі тәжірибесінің болмауы регламенттеуші құжаттарды қабылдау жөніндегі заңнама талаптарын орындамауға апарады.

Даму перспективалары және беталысы:

«Мемлекеттік қызметтер туралы» Заңмен қарастырылған іс-шараларды іске асыру, оның ішінде Мемлекеттік қызметтер мен қоғамдық мониторингті көрсету мәселелері бойынша біріңғай контакт-орталықтың жүйесін құру, қызмет көрсету-органдары жанынан ішкі бақылау қызметтерін құру;

2015 жылға дейін әлеуметтік маңызды қызметтерді көрсету сапасының қанағаттандыру деңгейін 96%-ға дейін жеткізу арқылы халыққа мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын арттыру және әлеуметтік маңызды қызметтерді 100% дейін электронды түрге көшіру санын ұлғайту.

Қойылған мәселелерді шешу үшін мынадай негізгі іс-шаралар іске асырылады:

Жергілікті атқарушы органдар қызметінің тиімділігін бағалау әдістемесінің талаптарына сәйкес мемлекеттік қызметтер көрсету сапасына мониторинг жасау;

мемлекеттік қызметтер мен функцияларды, оның ішінде электрондық құжат айналымын автоматтандыратын ақпараттық жүйелерді енгізу және қолдау, пайдаланушыларды оқыту және жұмысын мониторингілеу;

облыс әкімдігінің ресми интернет-ресурсын, блог-платформасын, электрондық қызметтер сайтын жетілдіру және қолдау;

облыстық, аудандық деңгейлерде жергілікті атқарушы органдардың біріңғай көлік жағдайын ұйымдастыру және дамыту, компьютерлік, серверлік жабдықтарды, лицензиялық бағдарламалық қамтамасыз етуді жетілдіру, жергілікті атқарушы органдардың жабдықтары мен серверлік жайларын қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді сертификаттау және аттестациялау;

мемлекеттік қызметтерді көрсету бойынша әлеуметтік сауалдар, зерттеулер жүргізу;

халық арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізу, бұқаралық ақпарат құралдарында мемлекеттік қызметтерді көрсету тәртібін айқындау, «электронды әкімдікті» көпшілікке тарату бойынша PR – акцияларды және іс-шараларды өткізу, жарнамалық мәліметтердің, базарлық өнімдердің ресми стилін әзірлеу.