Ұлпалардағы газ алмасу. Ұлпа жасушаларындағы оттектен
артерия қанындағы оттектің мөлшері көп болады. Оттек
капиллярлардың қабырғаларынан жасушаларға өтеді де, олардың
тіршілік әрекеттеріне жұмсалады. Артерия қанымен жасушалардың газ
алмасуы диффузия жолымен жүреді. Түзілген көмірқышқыл газы ұлпа
жасушаларынан қанға өтіп, артерия қаны вена қанына айналады.
Ұлпаларда қан оттекті беріп, көмірқышқыл газына қанығады.
Өкпедегі және ұлпалардағы газ алмасу үш кезеңнен тұрады.
Біріншісі – сыртқы (өкпелік), екіншісі – газдардың қан арқылы
тасымалдануы, үшіншісі – ішкі (ұлпалық) газ алмасу деп аталады.
Өкпенің тіршілік сыйымдылығы. Тыныс алудың жүйкелік және
гуморальдық реттелуі.
Өкпенің тіршілік сыйымдылығы деп адам терең дем алып, терең
дем шығарғандағы ауаның ең көп мөлшерін айтады. Әйелдердің
өкпесінің тіршілік сыйымдылығы орташа есеппен алғанда 3000–3500
мл, ер адамдарда 3500–4800 мл болады. Дене еңбегімен шыныққан
адамдарда өкпенің тіршілік сыйымдылығы 6000–7500 мл дейін барады.
Өкпенің тіршілік сыйымдылығы (ӨТС) 3 құрамды бөліктен тұрады.
Адам тыныштық қалыпта әрбір демалғанда және әрбір дем
шығарғанда шамамен 500 мл ауаны жұтады, әрі шығарады. Бұл ауа
мөлшері тыныстық сыйымдылық деп аталады (71-сурет).
Адам қалыпты дем алып, артынша терең дем алғанда тағы да
қосымша 1500 мл ауаны жұтады. Бұл жұтылған ауа мөлшерін тыныс
алудың қосымша сыйымдылығы дейді.
Адам қалыпты дем шығарып, артынша терең дем шығарғанда тағы
да қосымша 1500 мл ауаны шығарады. Бұл ауа мөлшері тыныс
шығарудың қосымша сыйымдылығы деп аталады.
Өкпенің тіршілік сыйымдылығы → тыныстық сыйымдылық (500
мл) + тыныс алудың қосымша сыйымдылығы (1500 мл) + тыныс
шығарудың қосымша сыйымдылығы (1500 мл). ӨТС=500
мл+1500 мл+1500 мл=3500 мл
Қаншама терең дем шығарғанмен де өкпеде 1200 мл ауа қалып
қояды. Оны қалдық ауа сыйымдылығы деп атайды. Сондықтан да өкпе
еш уақытта қабысып қалмайды.
Өкпенің тіршілік сыйымдылығын өлшейтін (анықтайтын) арнайы
құралды
спирометр
дейді. Неғұрлым өкпенің тіршілік
сыйымдылығының көлемі көбірек болса, соғұрлым адамның
денсаулығы күшті болады.
Достарыңызбен бөлісу: |
