Бағдарламасы титулдық парағы пму ұс н 18. 3/30

2012ж. «___»______________ №____ Хаттама

- бейімделудің негізгі жолдары туралы;

- тіршілік ету ортасында тірі организмдердің бейімделі механизмдерін;

- нақты орта факторларына бейімделудің ерекшеліктерін;

- тұтас ағзаның экожүйедегі негізгі физиологиялық қызметтерін.

- алынған теориялық білімдерді практикада және ғылыми-зерттеу жұмыстар кезінде қолдану секілді практикалық машықтарды иемдену қажет.

Экологиялық жануарлар физиологиясын оқыған кезде докторанттарда анатомия, гистология, цитология, адам және жануарлар физилогиясы және экологиялық биология курстарынан негізгі білімдері болу керек.

Белгілі курсты оқыған кезде доктаранттардың алған білімдері мен дағдылары 6D060700 Биология мамандығы бойынша диссертацияны дайындаған және жазған кезде қажет.

4.1 Пәннің тақырыптық жоспары

(3сағ).

Әдебиет: [1,2,3,4,6].

Бейімделудің классификациясы (жолдардың алуантүрлігі:Слоним, Мерсон, Шилов, Эган, Харт, Хлебович и Бергер және т.б.).Бейімделудің критерийі мен механизмі. Гомеостаз және бейімделгіштік.ОЖЖ ролі. Стресс және бейімделгіштік. Бейімделгіштіктің деңгейлері. Бейімделгіштік процесінің фазалары. Бейімделгіштіктің кроссы. Бейімделгіштіктің бағасы (лабораторияда және табиғатта).Бейімделудің қайтымдылығы. Бейімделудің жүйке және гормональді механизмдері. Сүтқоректілер мен құстардың мүшелік пен жүйелілік бейімделу.

Әдебиет: [5,2,7,8,9].

Тақырып 3 Туа біткен және жүре пайда болған мінез-құлық (этология негіздері) (3сағ).

Бейімделудің мінез-құлығы. Түйсік туралы ұғым. Мінез-құлықтың күрделі формалары мен олардың пайда болуы. Әсерлену(импринтинг). Күрделі рефлекторлық қызметтін қалыптасуында анализаторлардын ролі. Мінез-құлықтын энергетикасы мен сандық мінездемесі.

Әдебиет: [3,5,7,9,10].

Тақырып 4 Ағзадағы физиологиялық процестерінің өзгерістері. (3сағ).

Ағзадағы уақыттын санап шығарылуы (физиологиялық сағат). Тәуліктік ритмдерді экспериментальді түрде зерделеу. Физиологиялық қызметтердің мезгілдік өзгерістері. Мінез-құлықтың мезгілдік өзгерістері (миграция және кочевки). Қысқы ұйқы кезіндегі физиологиялық өзгерістер.

Әдебиет: [1,5,8,4,6].

Тақырып 5 Тірлішік орта температурасы (3сағ).

Тірі жүйелерге суық пен жылының жалпы әсері. Суық пен жылыға морфологиялық бейімделгіштік. Пойкилотермдерде термиялық бейімделу. Гомойтермдер организмдерде термиялық бейімделу.Термо реттелудің күрделі формалары мен жылуды қайтарудың адаптивті ерекшеліктері.Қозғалыстық мінез-құлық пен орта температурасы. Термо реттелудің күрделі рефлекторлы механизмі және жылы мен суыққа бейімделуде оның мағынасы. Онтогенезде термиялық бейімделгіштің қалыптасуы. Тропикалық және полярлы климатқа бейімделудің типтері. Адамдарда табиғи температура жағдайына бейімделгіштік.

Әдебиет: [6,5,3,7,9].

Гипоксия түрлері мен оның пайда болуының типтері. Ағзаға оттегінің келуі мен ұлпаларға тасымалдануы. Ағзаның гипоксияға әсері.Тірі ағзалардың тауларда тіршілік етудің жағдайлары мен таулы орын жағдайларына бейімделудің түрлері. Тегістік жерлерде мекендейтін организмдердің таулы жерлерге бейімделуі және эксперемент жағдайында. Тауларға көшетін организмдердің бейімделгіштігі.Таулы ағзалардың бейімделуі. Сүңгуір ағзалардың бейімделу ерекшеліктері. Жер организмдерінде физиологиялық гипоксиялар.

Әдебиет: [1,2,3,5,8].

Тақырып 7 Аридті (ыстық шөл) зоналарға физиологиялық бейімделу (3 сағ).

Шөл жерлерде тіршілік ету жағдайлары. Шөлді жерлерде мекендейтін омыртқасыздардың бекйңмделуі. Бауырменжорғалацшлырадың шөлді жерлерге бейімделуі. Шөлді жерлерде мекендейтін сүтқоректілердің судың алмасуы. Судың тапшылығы кезінде термо реттелу мен шөлді жерлер жағдайларына бейімделу түрлері.Шөлді жерлерге құстардың бейімделуі.Аридты зонаға бейімделуде асқорыту трактының ролі. Шөлді жерлерге бейімделу кезінде тері мен өкпенің ролі. Сортандауға бейімделгіштік(су, топырақ, өсімдіктер).

Әдебиет: [6,7,8,10].

Тақырып 8 Тамақтануға бейімделгіштік, астың специализациясы және зат алмасу (3сағ).

Жануарлар ағзаларының тамақтану түрлері. Асқорыту типтері. Асқорыту ферменттерінің бейімделгіштігі. Асқорыту трактының қозғалыстық қызметінің бейімделуі. Ас қабылдау мен асты табу түрлері. Симбионтты азықтану мен ас қорыту. Ағзаның энергетикалық шығымдалуы.

Әдебиет: [1,4,7,6].

Тақырып 9 Бұлшық ет қызметі мен қозғалысқа бейімделгіштік (3сағ).

Организмді қоршайтын кеңістік орта факторы ретінде. Су ортасында қозғалу ерекшеліктері. Жердегі организмдердің қозғалуы. Бұлшық ет қызметі кезіндегі физиологиялық бейімделгіштік.Құстардың бұлшық ет қызметі. 

Әдебиет: [4,5,9,10].

Тақырып 10 Топтық және популяциондық қарым-қатынастар мен олардың популяциондық механизмдері (3сағ).

Жануарлардың топтық реакциясымен еліктеу әрекеті. Топтық және агрегационды реакциялар.Топтық реакицялар мен «әлеуметтік» доминаттылық. Популяцияда сандық көрсеткіштердің жүйкелік және гормональді реттелудің механизмдері.

Әдебиет: [3,2,7,9].

4.3 Практикалық сабақтардың мазмұны мен тізімі

(1сағ).

1.Зерттеу әдістері.

2.Эколого-физиологиялық мінеземені құрастыру.

3.Бейімделу туралы оқулар.

4.Адамның эколого-физиологиялық тұрғыдан зерттелуі.

Тақырып 2 Табиғи бейімделудің физиологиялық механизмдері (1сағ).

Тапсырма:

1.Бейімделудің классификациясы. Бейімделудің критерийі мен механизмі.

2.ОЖЖ ролі. Стресс және бейімделгіштік.

3.Бейімделудің жүйке және гормональді механизмдері.

1.Пойкилотермді организмдердің бейімделуінің жасушалық және ұлпалық деңгейі.

2.Гомойтермді организмдердің бейімделуінің жасушалық және ұлпалық деңгейі.

3.Пойкилотермді организдердің мүшелік пен жүйелік бейімделгіштіктері.

4.Сүтқоректілер мен құстардың мүшелік пен жүйелік бейімделгіштігі.

5.Түйсік туралы ұғым.

6.Мінез-құлықтың күрделі формалары мен олардың пайда болуы.

Тақырып 4 Туа біткен және жүре пйда болған мінез-құлық (1сағ).

Тапсырма:

1.Әсерлену(импринтинг).

2.Күрделі рефлекторлық қызметтін қалыптасуында анализаторлардын ролі.

3.Мінез-құлықтын энергетикасы мен сандық мінездемесі.

Тапсырма:

1.Ағзадағы уақыттын санап шығарылуы (физиологиялық сағат).

2.Тәуліктік ритмдерді (циркадты) экспериментальді түрде зерделеу.

3.Физиологиялық қызметтердің мезгілдік өзгерістері.

4.Мінез-құлықтың мезгілдік өзгерістері (миграция және кочевки).

1.Қысқы ұйқы кезінде физиологиялық өзгерістер.

2.Ұйқыны шықыртатын факторлар, ояну мен ұйқыға бату.

3.Қысқы ұйқының формалары.

4.Құстардың суықтан мелшиіп қалуы.

Тақырып 7 Тірлішік орта температурасы (2сағ).

Тапсырма:

1.Тірі жүйелерге суық пен жылының жалпы әсері.

3.Пойкилотермдерде термиялық бейімделу.

4.Гомойтермдер организмдерде термиялық бейімделу.

5.Термо реттелудің күрделі формалары мен жылуды қайтарудың адаптивті ерекшеліктері.

1.Қозғалыстық мінез-құлық пен орта температурасы.

2.Термо реттелудің күрделі рефлекторлы механизмі және жылы мен суыққа бейімделуде оның мағынасы.

3.Онтогенезде термиялық бейімделгіштің қалыптасуы.

4.Тропикалық және полярлы климатқа бейімделудің типтері.

5. Адамдарда табиғи температура жағдайына бейімделгіштік.

1.Гипоксия түрлері мен оның пайда болуының типтері.

2.Ағзаға оттегінің келуі мен ұлпаларға тасымалдануы.

3.Ағзаның гипоксияға әсері.

4.Тірі ағзалардың тауларда тіршілік етудің жағдайлары мен таулы орын жағдайларына бейімделудің түрлері.

Тақырып 10 Оттегі тапшылығы мен оның организмге тигізетін әсері (2сағ).

Тапсырма:

1.Тегістік жерлерде мекендейтін организмдердің таулы жерлерге бейімделуі және эксперемент жағдайында.

2.Тауларға көшетін организмдердің бейімделгіштігі.

3.Таулы ағзалардың бейімделуі.

4.Сүңгуір ағзалардың бейімделу ерекшеліктері.

5.Жер организмдерінде физиологиялық гипоксиялар.

Тақырып 11 Аридті (ыстық шөл) зоналарға физиологиялық бейімделу (2сағ).

Тапсырма:

1.Шөл жерлерде тіршілік ету жағдайлары.

2.Шөлді жерлерде мекендейтін омыртқасыздардың бейімделуі.

3.Бауырменжорғалацшлырадың шөлді жерлерге бейімделуі.

4.Шөлді жерлерде мекендейтін сүтқоректілердің судың алмасуы.

5.Судың тапшылығы кезінде термо реттелу мен шөлді жерлер жағдайларына бейімделу түрлері.

6.Шөлді жерлерге құстардың бейімделуі.

Тақырып 12 Аридті (ыстық шөл) зоналарға әр түрлі организмдердің физиологиялық бейімделуі (2сағ).

Тақырып:

1.Аридты зонаға бейімделуде асқорыту трактының ролі.

2.Шөлді жерлерге бейімделу кезінде тері мен өкпенің ролі.

3.Сортандауға бейімделгіштік (су, топырақ, өсімдіктер).

Тақырып 13 Тамақтануға бейімделгіштік, астың специализациясы және зат алмасу (2сағ).

Тапсырма:

1.Жануарлар ағзаларының тамақтану түрлері. Асқорыту типтері.

2.Асқорыту ферменттерінің бейімделгіштігі.

3.Асқорыту трактының қозғалыстық қызметінің бейімделуі.

4.Ас қабылдау мен асты табу түрлері.

5.Симбионтты азықтану мен ас қорыту.

6.Физиологиялық ашығу мен тағамдық рефлекстредің түсуі (выпадение).

7.Ағзаның энергетикалық шығымдалуы.

1.Организмді қоршайтын кеңістік орта факторы ретінде.

2.Су ортасында қозғалу ерекшеліктері.

3.Жердегі организмдердің қозғалуы.

4.Бұлшық ет қызметі кезіндегі физиологиялық бейімделгіштік.

5.Құстардың бұлшық ет қызметі. 

Тапрсырма:

1.Жануарлардың топтық реакциясымен еліктеу әрекеті.

2.Топтық және агрегационды реакциялар.

3.Топтық реакицялар мен «әлеуметтік» доминаттылық.

4.Популяцияда сандық көрсеткіштердің жүйкелік және гормональді реттелудің механизмдері.

4.4.1 ДӨЖ түрлерінің тізімі

1.Қысқы ұйқы.

2.Ағзаға бөтен қосылыстардың енуі.

3.Балықтардың жүзбе көпіршігі қалай жұмыс істейді.

4.Әр түрлі жолмен түзілген гипоксияға бейімделудің ұқсастық пен айырмашылық.

5.Бейімделгіштіктің қалыптасуында ОЖЖ ролі.

6.Гомойтермдердің жылу өнімділігінің қоршаған ортадан температурасына тәуелділігінің схемасы (Слоним бойынша).

7.Қандай сыртқы факторлар теңіз балықтарына шектелуі болып табылады және олар осы факторларға қалай бейімделеді.

8.Таулы аймақта және жазық жерде тіршілік ететін тұрғындардын бұлшық ет жұмыс кезінде қан айналым деңгейін салыстыр.

9.Сулы ортада және жер ортасында тіршілік ететін жануарлардың тұзды салмақтарға бейімделгіштікті салыстыру.

10.Суыққа бейімделудің ерекшеліктері табиғи және лабораторялық эксперемент жағдайында.

Әдебиет: [1-10]

5. 
   Әдебиеттер
   

1. 
   Мұқатаева, Ж. М. Адам мен жануарлардың жалпы физиологиясына арналған кiшi тәжiрибелiк құрал практикумы. – Павлодар: С.Торайғыров атындағы ПМУ: 2000. – 230б.
   
2. 
   Дүйсембин, Қ. Орталық жүйке жүйесi және жоғары жүйке әрекетiнiң физиологиясы: Кітап Қазмем ҒАҒЗИ. Алматы. 2001 – 217б.
   
3. 
   Төлеуханов, С. Т. Қалыпты физиология: (биологиялық жүйелердiң мезгiлдiк құрылымдар бөлiмi):оқу құралы. – Алматы: Қазақ ун-тi: 2006 – 140б.
   
4. 
   Х.Қ. Сәтбаева, А.А. Өтепбергенова, Ж.Б. Нілдібаева Адам физиологиясы:
   

5. 
   Сатпаева Х.К. Шлдібаева Ж.Б., Өтепбергенов О.А. Адам физиологиясы, Алматы: білім.
   
6. 
   Несіпбасв Т. Адам жоне жануарлар физиологиясы: Окулық-диалог, сұрақ-жауап.- Алматы: Ғылым. - 2005. – 303б.
   
7. 
   Нұрғалиев Ж.Н Қалыпты физиология бойыншы практикум: оқу құралы. – Алматы: Қазақ университетi.2004. – 125б.
   
8. 
   Төленбек, И. Адам мен жануарлар физиологиясы Бiлiм. 2002. – 213б.
   
9. 
   Проссер Л. Сравнительная физиология животных в 3-х томах.-Мир. Москва. 1978. – 496с.
   
10. 
    Слоним А.Д. Частная ээкологическая физиология млекопитающих. – М.-Л. Изд-во РАН, 1962. – 498с.
    

Мамандықтың жұмыс оқу жоспарынан көшірме

ПМУ ҰС Н 7.18.3/32