Байниязова жанар төлеубайқызы Қазақ лексикографиясы: біртілді оқу сөздігін түзудің ғылыми негіздері
Оқу сөздігіндегі минимум мәселесі. Біртілді оқу сөздігінің «ортақ минимум» негізі туралы
жүктеу/скачать 208 Kb.
|
| Оқу сөздігіндегі минимум мәселесі. Біртілді оқу сөздігінің «ортақ минимум» негізі туралы. Тілдегі лексикаға тілүйретім мақсатында сипаттама жасаудың бір аспектісі – лексикалық минимумдар түзу. Сөздік құрамды тілді үйрету мақсатында ықшамдаудың бұрыннан қалыптасқан теоретикалық негізінде қате болжам орын алған еді. Лексиканы аталған мақсатқа сай ықшамдаудың басты тәсілі ретінде сөздік құрамдағы көнерген архаикалық және тарихи лексиканы, жергілікті қолданымдағы диалектілік, говорлық лексиканы, салалық терминологиялық лексиканы, қарапайым қолданымдағы лексиканы, ауызекі сөйлеу тілі бірліктерін, дәстүрлі жазба тілге тән арнаулы лексиканы, басқа да көптеген сөз топтарын алып тастау, қысқарту орын алған болатын. Жалпылама қолданымға арналып жасалған алғашқы лексикалық минимумдардың сөзтізбелерін құрастыруда қолданылған қысқартудың, ықшамдаудың негізгі тәсілі осындай болған еді. Сондықтан лексикалық минимум мәселесіне жаңаша көзқарастың қажеттігі, лексикалық минимумдардың нысаны мен қолданым аясына, құрылымына байланысты, минимумдарды сұрыптап алу мен лексикографиялау жолдарына қатысты қалыптасып қалған ескіше ғылыми түсініктерді өзгертудің қажеттілігі айқын болатын. Осы тұрғыдан, жаңаша ғылыми көзқарас негізінде жазылған еңбек ретінде тілді меңгерудің бастапқы сатысына арналып жасалатын екітілді оқу сөздіктерінің құрылымын зерттеуге арналған Р.Түсіпқалиеваның жұмысын атауға болады [8]. Ғалым «Қазақ тілінің Қазақстанда мемлекеттік тіл және ұлтаралық қатынас тілі ретінде толыққанды қызмет жасауына жеткізетін жолдардың бірі - түрлі ұлт мектептерінің оқушыларына қазақ тілін бір, ортақ лексикалық материал негізінде үйрету. Тек осындай жағдайда ғана олардың бәрінде баршаға ортақ сөздік база жасалуы мүмкін. Осы міндетті шешуге қазақ тілінің ұлттық орта мектептерге арналған ортақ лексикалық минимумы мүмкіндік жасайды. Мұндай сөздіктің көлеміне келер болсақ, әдістемешілердің көпшілігі тілді белсенді түрде меңгеру үшін 3-4 мың лексикалық бірлікті жеткілікті санайды. Он жыл бойы қазақ тілі оқылатын мектепте – 4 мың болса, жеткілікті» деген ой айтады.
Кеңес дәуіріндегі оқу лексикографиясында үстем болған әмбебап минимум сөздік идеясы бойынша, ең жиі қолданымдағы сөздер тізбесі әмбебап минимумның бірінші бөлегін, ал тақырыптық тізім оның екінші бөлегін құрайды. Минимумның тұрақты элементі ретіндегі жиілік тізбедегі сөздердің меңгерілуі міндетті саналса, субъективтік негізде сұрыпталған тақырыптық тізбе құрамындағы, яғни минимумның өзгермелі элементін құрайтын тізбедегі сөздердің қайсыларын пайдаланудың шешімі осы минимумды пайдаланушы оқырмандардың еркіне қалдырылатын еді. Біз бұл көзқарасқа ұстанымдық тұрғыдан қосыла алмаймыз. Тілдің лексикалық негізін бейнелейтін минимумдағы екінші бөлік те тұрақты болу керек. Және ол тілдегі тақырыптық жүйені құрайтын негізгі атауларды мүмкіндігінше толық қамтуы тиіс. Онсыз тілдегі базалық лексиканы меңгеру ісі қиындап кетеді. жүктеу/скачать 208 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|