Байсыдық индира болатбекқызы мінез сипаты атауларының лингвомәдениеттанымдық негіздері
жүктеу/скачать 5.82 Mb. Pdf көрінісі
|
| ПӘЛЕҚОР (ЖАНЖАЛ) КӨЗДІ Жаласы дайын даукес, «көргенге көз дауы бар кісі».
Бірақ Жұматайдың өзін кім дерсің? Сіз деуге бұл еңгезердей үлкен бойлы, әдемі қара мұртты, ашушаң, бұлтиған пәлеқор көзді, кекірдей кісі (М.Әуезов, Шығ.). 816. ПӘЛЕҚОР [ир.] сын. Жалақор, пәле қуғыш, пәле іздегіш. Ол «Қужаурын Әбділда» деп аталатын пәлеқор бидің бірі болатын (М.Әуезов, Таңд. шығ.). Арамызда әлі де кездесетін арызқой, пәлеқор, шағымпаздарды ақын уытты күлкісімен буады («Қаз. әдеб.»). 817. ПЕЙІЛСІЗ сын. Ынтасыз, ықылассыз, көңілсіз. Онысыз адам жаны қанағат таппас, ал пейілсіз әрекетте ынта жоқ (Т.Тілеуханов, Өмір.). Үй иесі мойнын соза бейсауат адамға пейілсіз қарап: – я жап-жас азамат екенсің, – деді («Қаз. әдеб».). 818. ПЕЙІЛІ [НИЕТІ] БҰЗЫҚ Пиғылы жаман, арам ниетті, мысық тілеу (кісі). Түзелер еді бұл заман, Пейілі бұзық пендені, Кетсе астынан жер тартып (Б.Өтемісов). Жергілікті қазақ жастарының ашу-ызасын туғызған ең басты қырсыздық не еді? Бұл әлгі кейін 298 қитұрқы, ниеті бұзық кейбіреулердің шығарып жүргеніндей, ешқандай да ұлтаралық қақтығыс деген нәрсемен үш қайнаса сорпасы қосылмайтын, тіпті бөлек оқиға болатын-ды (“Егемен Қазақстан”). Кездесіп пейілі бұзыққа, Сезіп қалып күйеуің, Шалдырып жүрме дертке (Базар жырау, Шығ.). 819. ПЕЙІЛІ БҰЗЫҚ Ниеті жаман, қара ниет, арам пікірлі. Түзелер еді бұл заман. Пейілі бұзық пендені Кетсе астынан жер тартып (XVIII–XIX ғғ. қаз. ақын.). 820. ПЕЙІЛІ ҚАС Өш, қоштамайды деген мағынада. Жасарам деп көңілі жас, Жас иіске құмарлар! Кәріге жастың пейілі қас, Шамаларда жұмарлар (Ж.Аймауытов, Шығ.). Екі жердезарлатып, Кемпір мен шалдың пейілі тар, Ыңырсыған, үйінде жас ботаның үні бар (С.Сейфуллин, Шығ.). 821. ПЕЙІЛІ ТАР 1. Сараң, қытымыр. Қарға ақын Көлдейдің үйіне түседі. Пейілі тар бай ақынға қонақасы бермей, дайын тұрған көжені ұсынады («Қаз. әдеб».). 2. Ниеті жаман, қара ниет, қызғаншақ. Жүрегің тар, пейілің тар, ашқарақсың, Маған доссың, әйтсе де басқарақсың. «Әбең-Әбең», дейсің де сөзбен алдап, Түкке асырмай «Әбеңді» тастамақсың (Ә.Тәжібаев, Көне.). 822. ПЕС сын. 1. Қара ниет, арам, пасық. Сақидың шынжыр қатар әулеті – Уақ, Болмаса кім сыйлайды сендей песті. Асқансып бір ісінен бір ісі оның, Таңырқап Әлім, Шөмен «пәлі» десті (Айтыс). 2. жерг. Жомарт емес, сараң. Шығайбайдай қайырымсыз пес екен (Диал. сөздік.) 823. жүктеу/скачать 5.82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|