ХІ БӨЛІМ МАЙМЕН ЖӘНЕ ЛАЙКАМЕН ИЛЕУ

ХІ БӨЛІМ

МАЙМЕН ЖӘНЕ ЛАЙКАМЕН ИЛЕУ

1. Маймен илеу

Күдері беті алынып тасталған былғары, сыртқы түрі сукноға ұқсайды, өте жеңіл болуымен және созылғыштығымен ерекшеленеді. Күдері кеуекті, яғни ұсақ саңылаулы, сондықтан меншікті салмағы тым аз – 0,3÷0,4. Сулану немесе кептіру кезінде күдері өзінің жұмсақтығы мен нәзіктігін жоғалтпайды, құрамында сумен экстрактіленетін (шайылатын) заттары болмағандықтан, оның сапасына зиян келтірмей-ақ оны жылы суда немесе сабынды ерітіндіде жууға болады. Күдерінің жиырылу температурасы 65°С. күдерінің осы аталған қасиеттері оны өңдеу әдісіне ғана тәуелді емес, сонымен қатар айтарлықтай шамада оны дайындауға пайдаланылған шикізаттың түріне де байланысты.

Күдеріні өңдеу кезінде терінің беткі қабаты бүтіндей алып тасталады.

Күдері өндірісінің бірінші операциясы – жібіту, оны өте ұқыптылықпен және мұқият жүргізу қажет.

Жуу мен күлдеуден кейін жарғақ майлармен илеуге жіберіледі.

Әдетте май илеу үшін балықтың бауыр майы (ворвань) итбалық, дельфин және кит тектес теңіз жануарларының майлары қолданылады.

Мұндай майлармен жарғақты илеу майлардың ауамен жанасып, ауаның құрамындағы оттегімен тотығады және коллаген талшықтарымен қосылады, соның арқасында илеуге қол жеткізіледі.

Майлармен илеу - химиялық үрдіс. Балық майы жарғақ талшығының тереңдігіне енеді және оның бетіне біркелкі болып жайылады. Майлы қышқылдар ауадағы оттегіні қосып алу арқылы тотығады, және де коллагенді талшықтармен байланысатын тотыққан майлы қышқылдарға айналады.

Майлармен илеу техникасы. Жарғақтың беттік қабатын сыпырғаннан кейін оны престе 55÷60 % ылғалдылыққа дейін 2-3 рет сығады, содан кейін барабанда екі рет майлайды және кептіргіш камераға (температура 23÷25°С және ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 95÷100%) іліп тастайды.

Қышқылданған майдың (балық майы) артығын престеу арқылы және былғарыны кейінгі сілтілік өңдеу арқылы жояды.

Майлармен илеуден кейін жарғақ күдеріге тән сары-қоңыр түске ие болады және "майдағы күдері" деп аталады.

Артық майдың өлшері көп болғанда күдері бояу мен әрлеуге жарамсыз болып қалады. Сондықтан, жарғақты артық майдан арылту үшін барабанда соданың жылы ертінідісімен майсыздандырады. Содан кейін престейді және беттік қабаттың қалдықтарынан арылту үшін сүргілейді.

Сүргілеуден кейін былғарыны қайтадан екінші рет соданың жылы ерітіндісімен майсыздандырады, сосын жуады. Одан кейін күдеріні кептіру, жатқызып қою және әрлеу операциялары: созу, түту, кеуектаспен өңдеу (пемзование) жүргізіледі.

Осы көрсетілген әдіспен өңделген күдері "табиғи" деп аталады. Ең қалың, тығыз күдері техникалық мақсаттарға таңдалады, қалғандары бояуға жарамды, жарамсыз деп сұрыпталады. Бояуға жарамды күдері жақсы түк алу үшін екінші рет кеуектаспен өңделеді. Бояуға жарамсыз күдері табиғи түрінде қалады да киізге өңделіп сүрткі ретінде пайдаланылады.

Күдеріні бояуға арналған бояғыштар екі негізгі топқа бөлінеді:

1) табиғи бояғыштар, жануар немесе өсімдік текті - кошениль, кампеш, сары тал және т.б.

2) Синтетикалық органикалық бояғыштар, олар қышқылдық, негізгі, тік жіне күкіртті болып бөлінеді.

Боялған былғарылар әрлеуге жіберіледі: керу, созу, түту.

2. Лайкамен илеу

Алюминийдің негізгі тұздарының сулы ерітіндісімен жарғақты илеу операциясы, ас тұзы мен бидай ұны қатысында жұмыртқаның сарысымен майлаумен қатар, лайкамен (алюминиймен) илеу деп аталады.

Лайкамен илеу қой, ешкі, жабайы ешкі, құлын және ит терілерінен ашудас лайка өндірісінде пайдаланылады.

Беттік лайка және түкті лайка деп бөлінеді, беттік лайкадан негізінен қолғап және галантереялық бұйымдар, ал түкті лайкадан техникалық бұйымдар дайындалады.

Лайканың негізгі қасиеті өте созылмалылығы және иілгіштігі, өзең құрылымы қатты қопсиды және илеуге әлсіз эффект беретін заттар қосылады, сондықтан тері осы қасиеттерге ие болады. Лайка судың әсеріне тұрақсыз, ол қатты ісініп кетеді және былғары тым иленіп кетеді.

Лайка өндірісінде әдетте шикізат илеуге дейін жібіту, жүннен арылту, күлдеу операцияларынан өтеді. Ары қарай жуу, шелдеу, бетін мұқият тазалау, күкірт қышқылды аммониймен күлден арылту және концентрленген жұмсартқыштармен жұмсарту жүргізіледі. Одан кейін жарғақты 37 °С температурада 8÷10 сағатқа бидай ұнын қосып баркаста ашытады. ашытудан кейін беті тазаланады және жуылады.

Келесі операция - пикелдеу. пикелдегі ккүкірт қышқылының концентрациясы 18÷20 г/л, судың шығыны - 25% және ас тұзы - 7% (жарғақ салмағынан), температура - 18÷20°С.

Пикелденген жарғақ лайкамен (алюминиймен) илеуге жіберіледі, оны лайкалы босаңсыту деп те атайды. Лайканы илеу үшін алюминий ашудасы, жұмыртқа сарысы, ас тұзы, бидай ұны және судың қоспасын пайдаланады (% жарғақ салмағынан).

Алюминий ашудасы ........................................5÷6

Ас тұзы..............................................................4÷5

Бидай ұны.........................................................10÷12

Жұмыртқа сарысы............................................6÷8

Су (температура 35°С)......................................80

Алюминиймен илеу үрдісінің маңызы мынада: Алюминий ашудастары ерітіндіде күкірт қышқылын және алюминий тотығының негізгі тұзын бөле отырып гидролизденеді. Соңғысы өзең коллагенімен байланысады, илегіш әсер етеді. Ас тұзы күкірт қышқылының бөлінуінің әсерінен жарғақтың ісінуіне кедергі жасайды. Ұн толықтырғыш ролін атқарады және былғарыға толықтық пен жұмсақтың береді. Жұмыртқа сарысы майлағыш әсер етеді.

жүктеу/скачать 0.63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: