Бауыржанова А. З., Асенова Б. К., Тері және былғары өнімдерін өңдеу технологиясы Оқу құралы мазмұНЫ
ХІІ БӨЛІМ ИЛЕУДЕН КЕЙІНГІ ОПЕРАЦИЯЛАР МЕН ҮРДІСТЕР
жүктеу/скачать 0.63 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Бояудың алдындағы операциялар
- 2. Бояу, майлау және толықтыру
ХІІ БӨЛІМИЛЕУДЕН КЕЙІНГІ ОПЕРАЦИЯЛАР МЕН ҮРДІСТЕРБұл бөлімде келесі кептірілген және өңделген былғарыны дайындау мақсатымен орындалатын және келесі илеудегі операциялар мен процесстер жазылған. Бұған жататындар: жатқызу, жуу, сығу, қырқу, нейтрализация, бояу, майлау және толықтыру.
Ауа және жарық әсерімен оттегі тотығының әсерінен болатын, әсіресе күннің көзінен болатын былғарының қараюын болдырмау үшін былғары тұрған штабелдерді жақсылап жауып қою керек. онымен қатар жатқызуға былғарыны хроммен илегеннен кейін, хром тұздары көң заттарымен толықтай және берік байланысуы үшін де жатқызады.
Сондықтан былғарыны өсімдікпен илегеннен кейін таннид қалдықтарын алу үшін барабанда сумен немесе әлсіз илегіш шырындарымен жуылады. Жуу әдетте ағын сумен 20-25о С температурада жүргізіледі. Былғары жұмсақ және иілгіш болуы үшін, соғырлым жуу жақсылап жүргізіледі. Қатты былғарылардың жуу ұзақтығы 10-30 мин, юфть былғарылар 30 минуттан 1 сағатқа дейін. Кейде жуу барабанына бисульфид натрийді қосады (1.5-2% көң салмағына қарай), одан кейін былғарыны таза сумен шаяды. Сығу. Жуу дан кейін қатты былғары мен юфті гид-равликалық пресс астында артық ылғалдан сығады (былғары үстіндегі қысым кг/см2). Дұрыс сығылған былғары шамамен 50% ылғал құрады, сонда сығылмаған былғарының ылғалы шамамен 65% болады. Сығылған илегіш шырынын илеуге немесе экстрактерді қайнатуға қолданылады. Хромды былғарылар валикті сығу машиналарында қырқу алдында сығылады. Қырқу. Бұл операция былғарының барлық ауданы бойынша таза және тегіс бахтарма ала отырып, қалыңдығын тегістеу болып табылады. Хромды былғары илеуден кейін валикті сығу машинасында артық ылғалды алдына ала сығудан кейін қырқылады. Хромдағаннан кейін юфть пен былғарының кейбір түрлерінде осылай қырқады. Хромды ұнтақ жасанды былғары өндірісінде қолданылады.
Бейтараптау алдында былғарыны жылы сумен бос қышқылдар мен бейтарап тұздарды алу үшін (натрий хлориді мен глауберова тұзы) жылы сумен шаяды, одан кейін барабанда бикорбанат, сода немесе сульфитпен өңдейді. Хромды былғарыны бейтараптау үшін кальцийленген қолданбайды, өйткені былғары бетіне күшті әсер етіп және өтімді болғандықтан. Бейтараптау 2,5 с.к. және 30÷35о температурада өндіріледі. Ұзақтығы - 45÷50 мин. Барабанға су құйылып, айналып тұрған барабанға жарты білік арқылы қырқылған былғары салмағына байланысты 25% суға ертілген 1÷1,5% бикорбанат қосады. Бейтараптау біткеннен кейін былғары кесіндісіне метил қызыл индикаторымен тексеру жүргізіледі. Сонымен қатар қызыл түске бояу былғарының ортаңғы қабатына рұқсат етіледі (оның қалыңдығынан 25% артық емес). Бейтараптаудан кейін 2÷2,5 с.к. және 35÷40° температурада шамамен 40 минут ұзақтықта екінші шаю жүргізіледі. Жуылған былғарыны бояу үшін барабанға беткі жағымен салады. 2. Бояу, майлау және толықтыруБояу. Хромды былғарыны бояу үшін анилинді бояғышиар қолданылады. Анилинді бояғыштарды үш топқа бөледі: негізгі, түзу және қышқылды. Негізгі бояғыштар минералды қышқылды органикалық бояғыш негіздегі тұздар болып табылады. Негізгі бояғыштар жоғары бояғыш қасиетке ие және қою түс береді. Негізгі бояғыштардың кемшілігі, ол былғарының беткі ақауын анық көрсетіп тұратындығы. Бояуды тегіс жүргізу үшін ваннаға бояуды азайтатын кішкене мөлшерде қышқыл қосады. Негізгі бояуларды еріту үшін тұзды су қолданбаған жөн, өйткені тұнба пайда болып, былғарыда дақ қалуы мүмкін. Қышқылды бояғыштар органикалық бояғыш қышқылды металликалық тұздар болып табылады (сульфокислот). Қышқылды бояғыштардың ерекшелігі былғарыны бояу кезінде улы заттарды қажет етпейді. Айтарлықтай терең түс алумен, қышқылдардың жақсы бекітілуі үшін ертіндіге кішкене мөлшерде қышқыл қосылады. Қышқылды бояғыштармен бояу былғарыны тегіс бояп және терең түс береді. Қышқылды бояғыштардың кемшілігі негізгілер сияқты ашық түс бермейді. Түзу бояғыштар сульфоқышқылды бояғыш натрий тұздары болып табылады. Түзу бояғыштар таза күйде немесе қышқылдармен араластырып қосылады. Бояғыштарды айырып тану үшін олардың ертіндісіне 10 мл суға 10г таннид ертіндісін, 10г сіркеқышқыл натрийдің бірнеше тамшысын қосады. Егер бұл кезде тұнба түзілсе, бояғыш негізгі болып табылады. Қышқылды бояғышты түзу бояғыштан мақта мен жүнді сынама бояуда анықтауға болады: қышқылды бояғыштар нетралдау ваннасында мақтаны боямайды, ал түзу бояғыштар бояйды. Қараға бояу. Былғарыны қара түске бояу үшін барабанға қырқылған былғары салмағына байланысты 225% мөлшерде шамамен 65о температурада су құяды. Былғарыны барабанға бетін жоғары қаратып салып, жабады да айналдырады. Айналу барысында жартылай білік арқылы 78-80о температура кезінде (былғары салмағынан 25%) суда ерітілген бояғыштар құйылады. Хромды былғарыны қара түске бояудың үлгісі: түзу қара – 1,25%, түзу жасыл немесе қоңыр – қырқылған былғары салмағынан 0,15%. Бояу ұзақтығы – 45 мин. Былғары тегіс боялған, терең қара түсті және басқа рең болмауы керек. Түрлі-түсті бояу. Барабанға (қырқылған былғары салмағынан) 65÷68о температурада 300% су құяды, былғарыны бетін жоғары қаратып салады, барабанды жауып айналдыруға қояды. Бояғыштарға ертіндіні барабанның айналу кезінде жартылай білік арқылы 8÷10 мин. аралығында 2-3 рет қосады. Бояу ұзақтығы 45 мин. Бояғыштарды (қырқылған былғары салмағынан) 70÷75о температурада 100% суда ерітеді. Егер өндірістік су қатты тұзды болса, онда бояғыштарды ерітуге таза конденсаттар қолданылады. Бояғыш ертінділерін барабанға құяр алдында екі қабатты марлі арқылы фильтрлейді. Майлау. Майлау операциясы былғарыға майлағыш заттарды былғары талшықтарын айтарлықтай иілгіш, былғары өзеңін айтарлықтай қалың және былғарының сулануын азайту мақсатымен жүргізіледі. Былғарыны майлау – жауапты операциялардың бірі, сондықтан айтарлықтай ұқыпты және нұсқаудың барлық талаптарына сай жасау керек. Былғарыны дұрыс майламау әрлеуге кері әсер беріп және оның сапасын төмендетеді. Былғарыны майлауға қолданылатын майлар мен майлағыш материалдар үш топқа бөлінеді: 1) жануарлардан алынған алынған майлар – сиыр, шел қабаты майы, шошқа, жылқы, ворвань майы (балық және теңіз жануарларының майлары), сульфирленген балық майы және басқалары; 2) өсімдіктерден алынған майлар – кастр майы, сульфирленген кастр майы (ализаринді); 3) минералды майлағыш материалдар – веретенді май (№ 2 және 3) мотор майы, парафин, битум (№ 3) және басқалары. Сонымен қатар майлауға минералды майлардан, сульфирленген өсімдік және жануарлар майларынан, нафтенді қышқыл сабынды су ертіндісінен тұратын майлағыш материалдардың эмульсиясынан тұрады. Хромды былғарыны майлау үшін жұмыртқаның сарысы қолданылады. Қатты былғарыны майлауға қолданатын материалдарды алдын ала араластырып майлағыш қоспа түрінде қолданады. Майлағыш қоспаны жасау кезіндемыналар еске алынады: 1) Майлау операциясын орындау әдісі мен былғарының сапасы; 2) Қоспаның тұрақтылығы және былғарыға жақсы сіңу қабілеті; 3) Материалдар құны мен олардың қолға тию мүмкіндігі. Майлағыш қоспаларды арнайы бактарда булы жылан түтік (сұйық заттарды өткізетін ирек түтік) көмегімен қыздыру арқылы дайындалады. Құйылған қоспаны 80-90°С температураға дейін қыздырып 30 мин. шамасында бір текті масса алғанға дейін араластырып тұрады. Майлау кезінде қоспа 55-60°С температурада болуы керек; осындай температурада ол былғарыға жақсы сіңеді. Былғарыны (пресстеп сығудан кейін) соғып тұрған желмен қыздыру арқылы (ыстық соғып тұрған барабан) арнайы барабандарда майлайды. Былғарының кейбір түрлерін, мысалытехникалық (жетек белдіктері үшін), құрғақ және қыздырылған жағдайда майлайды (калка). Барабанда майлау былғарыға жақсы сапа беріп ондағы майларды бір текті жаяды. Барабанда майлау келесі қатармен жүргізіледі. Былғарыны сығудан кейін майсыз 10-15 мин. айналуға қоятын барабанға салады. Одан кейін жартылай білік арқылы май қоспасын құйып, барабанды айналдырады, қатты былғарыны өңдеуде 30÷45 мин., юфть өңдеуде 1÷1,5 сағат. Соғатын желдің температурасы 50÷60° , май қоспасында 35÷40°С және 50÷55°С температураға сәйкес. Дұрыс майланған былғары беті мен бахтармасы майлы болмауы керек. Былғарының прессте дұрыс сығылуы мен майлау режимін дұрыс сақтау майлаудың сапасын қамтамасыз етеді. Хромды былғарыны майлау қатты былғары мен юфті майлаудан айырмашылығы май құрамының қоспасына байланысты. Хромды былғарыны май эмульсияларымен өңдейді, яғни ұсаққа бөлінген жағдайдағы су (ұсақ тамшылар түріндегі) ертіндісіндегі майлармен. Жақсы дайындалған эмульсия сүт түрінде болады. Эмульсияның негізгі талабы – тұрақтылық. Егер эмульсия 30 минут ішінде, қозғалыссыз жатқан күйінде қатпарланып қалатын болса, онда бұл эмульсия былғарыны майлауға жарамсыз деп саналады. Мықты тұрақтылық үшін эмульсияға нашатыр спирті қосылады. Табиғи майлар, мысалы кастор майы эмульсия құруға жарамайды, сумен араластырған кезде олар судың бетіне шығып кетеді. Сульфирленген (ализаринді май) немесе сабын эмульсия құруға қабілетті және олардың эмульгаторлар деген атаулары да бар. Хромды былғарыны майлау үшін эмульгаторлардан немесе эмульгаторлар емес майлардан тұратын эмульсияны қолданады. Қара былғарыларды майлау үшін эмульсияға минералды майлар қолданылады. Эмульсия келесі материалдардан құралады: сульфирленген май (ализаринді май немесе сульфирленген балық майы) – таза майға қарағанда жалпы май шығынынан 60÷70%; бейтарап май (кастор май немесе балық майы) - 15÷20%; «Монополь» сабыны – 15÷20%. Эмульсия – қалақша араластырғышпен ағаш цилиндрлі арнайы эмульсаторда дайындалады. Эмульсияны қосымша ұсақтау үшін коллоидты диірмен қолданылады.
Толықтыру үшін күкірт қышқыл магний қолданылады, ал егер ол жоқ болса, онда күкір қышқыл натрийін (глауберев тұзы) қолданады, сонымен қатар патоканы немесе мелиссаны және сульфитцеллюлозды экстрактарды ауыстратын глюкоза қолдануға болады. Толықтыру 35÷40° температурада қыздырылған барабанда 30÷40 мин. ішінде жүргізіледі. Рантты былғары үшін толықтыру мөлшері (көң салмағының %-на): Күкірт қышқыл магний.......................1,5÷2 Глюкоза...................................................5 Әдетте күкірт қышқыл магнийін бірдей мөлшерде (салмағы бойынша) сумен ерітеді. жүктеу/скачать 0.63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|