Бекітілген қазақ тілі

Авторлары:

(Алматыкітап баспасы 2011)

І. ТҮСІНІК ХАТ

«Дүниетану» бастауыш білім беру деңгейінде білім алушылардың бойында қалыптасатын адам, табиғат және қоғам, олардың өзара байланысы мен тәуелділігі туралы білім жүйесін құрайтын кіріктірілген пән.

Дүниетану оқушылардың қоршаған ортаның әртүрлі нысандары мен құбылыстарын оқып-үйренуге бағытталған танымдық іс-әрекеттердің әдістері мен тәсілдерін біртіндеп меңгеруін қарастырады. Оны оқып-үйренудегі негізгі мәселелер бастауыш білім беру деңгейінде оқушылардың оқу үдерісінде дүниені танып-білуі, сол арқылы оларды тәрбиелеу және дамыту болып табылады.

«Дүниетану» оқу пәнінің жалпы мақсаты бастауыш білім беру деңгейінде білім алушылардың бойында жалпыадамзаттық құндылық ретінде табиғат, адамды қоршаған әлеуметтік орта, табиғат пен қоғамның бір-бірімен байланысы және өзара тәуелділігі түсініктері туралы білім жүйесін қалыптастыру.

Оқу пәнінің міндеттері:

• 
  білім алушылардың бойында қоршаған ортаны құраушылардың
  

түсініктер қалыптастыру;

• 
  білім алушыларға құндылықтар жүйесі, әлеуметтік ортадағы мінез–
  
• 
  құлық және қауіпсіздік нормалары және экологиялық мәдениет туралы алғашқы түсініктер беру;
  
• 
  білім берудің бастауыш деңгейінде білім алушыларды оқытудың
  
• 
  келесі деңгейлерінде жаратылыстану және қоғамтану пәндері шеңберінде қоршаған орта туралы тереңірек білім алуға даярлау және олардың бойында өзбетінше қоршаған орта туралы білім алуға деген талпыныстарын қалыптастыру.
  

«Дүниетану» оқу пәнінің мазмұны мен құрылымын іріктеу кіріктіру, сабақтастық, біртұтастық ұстанымдарын негізге ала отырып құрылды. Оқу материалдарының мазмұны:

1. Адам.

2. Табиғат.

3. Қоғам тәрізді үш мазмұндық желілер бойынша топтастырылған. Осы мазмұндық желілерге сәйкес берілген оқу материалдары сыныптан сыныпқа өткен сайын күрделендіріліп беріледі.

«Адам» мазмұндық желісіне сәйкес оқушылар адамның физиологиялық дамуы, денсаулық оны сақтау, адамның тіршілік іс-әрекетіне қолайлы жағдай тудыру және салауатты өмір салтын құру туралы қарапайым білімді меңгереді. Мұнда адам биологиялық түр ретінде әлеуметтік тұрғыдан қарастырылады.

«Табиғат» мазмұндық желісі бойынша оқушылар қарапайым биологиялық (жануарлар мен өсімдіктердің белгілері, олардың алуан түрлілігі, тіршілік ортасына бейімделуі, бір-бірімен байланысы) және географиялық (жергілікті жерде бағдарлана алу тәсілдері, план және карта, жер қыртысының формасы, пайдалы қазбалар, табиғаттағы су айналымы, ауа райы, климат, Жер ғарыш денесі) ұғымдармен танысады.

«Қоғам» мазмұндық желісі оқушыларға адам мен қоғамның дамуы, Қазақстан халқының мәдени-тарихи мұралары туралы алғашқы түсініктер береді және онда оқушылар адамның қоршаған ортамен өзара қатынасы және өзара байланысы туралы қарапайым білім мен біліктерді меңгереді.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес «Дүниетану» оқу пәнінің апталық жүктеме сағаты:

2 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;

Оқу пәні мазмұнының вариативті бөлігі

Білім мазмұнының вариативті бөлігі білім алушылардың тұлғалық сипатын қамтамасыз ете отырып, балалар мен ата-аналардың сұраныстарын қамтамасыз етеді. «Дүниетану» оқу пәні бойынша келесідей қосымша оқу бағдарламаларын жасау ұсынылады. Мысалы, «Өзіңді тани біл», «Табиғат және адамдар», «Әлем және адам», «Табиғатта қонақта», «Жасыл дәріхана», «Туған ел», «Туған өлкенің табиғи байлықтары» және т.б.

Адамның тіршілік іс-әрекетіне қажетті жағдайлар (үй, киім-кешек, техникалық құралдар, өсімдік өсіру, үй жануарларын ұстау). Адамның тіршілік іс-әрекеті үшін қажетті еңбек.

Адамның сезім мүшелері, олардың маңызы. Тілдің ерекше қызметі. Сезім мүшелерін күту, Салауатты өмір салты.

Табиғат (33 сағат)

Тірі және өлі табиғаттың өзара байланыстары туралы ұғымдар. Өлі табиғат денелері, олардың қасиеті (12 сағат)

Ауа – газ тәрізді зат. Ауаның жалпы қасиеттері. Табиғаттағы және адам өміріндегі ауаның маңызы. Ауаны ластанудан сақтау.

Су. Суддың қасиеті (түсі, дәмі). Су – еріткіш. Ерігіш және ерімейтін заттар. Табиғаттағы және адам өміріндегі судың маңызы. Суды үнемдеу.

Топырақ. Топырақтың құрамы мен оның құнарлылығы туралы түсініктер. Топырақтың маңызы. Топырақты қорғау шаралары.

Күн - жарық пен жылу көзі.

Көрсетілімдер: ауада оттың жаңғыштығына, суды түсіне қарай басқа да сұйықтықтармен салыстыруға, судағы ерігіш заттарға қарапайым тәжірибе жасау.

Өсімідіктердің тіршілігіне ауаның, судың, жарық пен жылудың қажеттігі. Өсімдіктердің өсуі мен көбеюі. Өсімідік мүшелері және олардың қызметі.

Жануарлар тіршілік ету үшін ауаның, судың, жарық пен жылудың, азықтың қажеттігі. Жануарлардың көбеюі.

Отбасында балаларды қоғамдық-әлеуметтік өмірге дайындау. Ата-анасының жұмыс орны, олардың мамандығы. Отбасындағы ата-әжесінің рөлі. Туыстық қатынастар. Жақын және алыс туыстармен өзара қатынастары. Отбасылық дәстүрлер. Отбасы мүшелерінің дем алуы, бірге дем алу түрлері, оның отбасы мүшелері үшін маңызы.

Мектеп жұмысының тәртібі: сабақ кестесі, сабақтың басталуы мен аяқталуы, үзіліс. Оқушылар ержесі. Оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынас. Қоғамдық-пайдалы және жалпы мәдени жұмыстар.жауапкершілік пен тәртіп. Сынып ұжымының іс-шараларға қатысуы. Мектеп кітапханасы мен шеберханасында жұмыс істеу ережесі.

Қала (облыс/аудан) республика әкімшілігінң құрамдас бөлігі. Шаруашылық туралы алғашқы ұғым. Қаланың (облыс/ауданның) негізгі шаруашылық салалары. Тарихи назар аударарлық орындар және мәдени мұралар. Халықтың демалыс орындары. Көшеде және қоғамдық орындарда өзін-өзі ұстау ережелері.

Біздің Отанымыз Қазақстан – тәуелсіз мемлекет. Мемелекеттік рәміздердің авторлары. Отанымыздың ірі мемлекет қайраткерлері.

Еліміздің шаруашылық салалары туралы жалпы түсініктер: ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп, көлік қатынастары, құрылыс, эенергетика.

Қазақстанның мәдениеті, ғылымы мен білімі туралы жалпы түсініктер. М.Әуезов – ұлы жазушы. Қ.Сәтбаев – көрнекті ғалым-геолог, Қазақстан Ғылым академиясының негізін қалаушы.

• 
  ауаның, судың негізгі ластану көздерін: көлік түрлерін, тұрмыстық және өнеркәсіп қалдықтарын, олардың қоршаған ортаға тигізетін әсері жөнінде;
  
• 
  адамның сезім мүшелерін;
  
• 
  жеке бас тазалығын, денсаулық сақтаудың, қауіпсіздік тәртібінің ережелерін;
  
• 
  өз өлкесінде кездесетін өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін;
  
• 
  аңдарды, құстарды, балықтарды, жәндіктерді;
  
• 
  жануарлардың тіршілігіне және өсімдіктердің өсуіне қажетті жағдайларды;
  
• 
  өсімдіктердің тұқымдары мен жемістерін;
  
• 
  өсімдік тұқымының әртүрлі жолдармен: жел арқылы, сумен, жануарлармен, адамдармен таралуын;
  
• 
  өз өлкесіндегі ауа-райы белгілерін;
  
• 
  термометр құрылысын;
  
• 
  ауыз суын, электр көзін үнемді пайдалану ережелерін;
  
• 
  суды, ауа мен топырақты қорғау шараларын;
  
• 
  адамның отбасындағы құқықтары мен міндеттерін;
  
• 
  көлік түрлерін, жаяу жолаушыға арналған жол белгілері мен таңбаларын;
  
• 
  мамандық түрлерін;
  
• 
  тұрмыстық құралдарды;
  
• 
  мемлекеттік мерекелерді: Конституция күні, Республика күні, Тәуелсіздік күні, олардың маңызын;
  
• 
  Қазақстан Республикасында тұратын халықтардың мерекелері мен дәстүрлері: Наурыз, Ораза айт, Кұрбан айт, Рождество, Масленица, Пасха, Сабан той жөнінде;
  
• 
  адамның өмір сүруіне қажетті жағдайларды (үй, киім, техника, өсімдік өсіру, жануарлар асырауды);
  
• 
  пәтердегі, үйдегі, ауладағы аса қауіпті жерлерді;
  
• 
  ғимаратта өрт шыққанда, су құбырлары жарылғанда, газдың иісі шыққанда өмір қауіпсіздігі ережелерін білуі тиіс.
  

• 
  жеке бас тазалығын, денсаулық сақтаудың, қауіпсіздік тәртіп ережелерін сақтай алуы;
  
• 
  өз өлкесінде кездесетін өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін ажырата алуы;
  
• 
  өсімдікті тұқым арқылы өсіруге тәжірибе жасай алады;
  
• 
  аңдарды, құстарды, балықтарды, жәндіктерді сыртқы белгілеріне қарай ажырата алуы;
  
• 
  жануарлардың тіршілігіне және өсімдіктердің өсуіне қажетті жағдайларды сипаттай алуы;
  
• 
  өсімдіктер мен жануарлардан алынатын өнімдер мен заттарды ажырата алуы;
  
• 
  өз өлкесіндегі ауа-райы белгілерін, тұрғылықты жердегі тірі және өлі табиғат пен маусымдық өзгерістер арасындағы өзара байланысты сипаттай алуы;
  
• 
  термометрдің көмегімен ауа температурасын анықтай алуы;
  
• 
  ауа-райы өзгерістерін бақылау нәтижесіне сәйкес графикалық суреттермен белгілей алуы;
  
• 
  ауаның, судың, топырақтың физикалық қасиеттерін (мөлдірлік, ағымдылық, қаттылық, жылу өткізгіштік, түс, иіс) оқып білуде қарапайым тәжірибе жасай алуы;
  
• 
  табиғатта негізгі тәртіп ережелерін орындай алуды және қоршаған ортаны қорғау шараларын сақтай алуы.
  
• 
  адамның отбасындағы құқықтары мен міндеттерін сақтай алуы;
  
• 
  көлік түрлерін, жаяу жолаушыға арналған жол белгілері мен таңбаларын ажырата алуы;
  
• 
  мамандық түрлерін, тұрмыстық құралдарды пайдалануына қарай ажырата білуі;
  
• 
  мемлекеттік мерекелерді: Конституция күні, Республика күні, Тәуелсіздік күні, олардың маңызын сипаттай алуы;
  
• 
  Қазақстан Республикасында тұратын халықтар мен өз халқының мерекелері мен салт-дәстүрлерінің басты белгілерін (атрибутикасын) ажырата алуы;
  
• 
  адамның өмір сүруіне қажетті жағдайларды (үй, киім, техника, өсімдік өсіру, жануарлар асырау) сипаттай алуы;
  
• 
  ғимаратта өрт шыққанда, су құбырлары жарылғанда, газдың иісі шыққанда өмір қауіпсіздігі ережелерін сақтай алуы тиіс.
  

Барлығы 68 сағат