Белгісіздік және тәуекелділік жағдайында басқарушылық шешімдер қабылдау Мақалада «Дәуір Сервис»
жүктеу/скачать 2.1 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2-сурет – Зиянсыздық графигі – төмен тұрақты шығындар / төмен салымдар стратегиясы [3].
Жоғарыда кескінделген сызбада, зиянсыз- дық нүктесінің координаттары 1-суреттегідей, бірақ бұл жағдайда сондай сату көлемінің өз- герісі кезінде, пайда мен зиян деңгейі анағұр- лым төмен. Сонымен үлкен зиян шегу тəуекел- ділігі төмендейді, дегенмен, жоғарғы пайда та- бу мүмкіндігі де орын алмайды: құбылмалы- лықтың төменірек деңгейі жоғарғы емес тəуе- келділік стратегиясына алып келеді. Негізінде, сұраныстың өзгерісінің тəуекелділігінің бөлігі жеткізушілерге аударылғанда бұндай жағдай орын алады, айнымалы шығындарға кіретін компонент, ол сыртқы жеткізушілер немесе компанияның жұмысшылары болсын. Тəуекел- ділік пен табыс жағымды өзара байланыста бо- латындықтан, бұл жеткізушілер, өз кезегінде, жоғарғы тəуекелділіктің компенсациясы ретін- де өзінің табысын өсіруге талпынады. Нəтиже- сінде жалпы шығындар біраз өсуі керек. Шы- нында, компания жалпы шығындарды өсіру арқылы, өзінің тəуекелділігінің деңгейін жалпы азайтуды көздейді. Сонымен бірге бұндай жағ- дайдың үш маңызды салдарын ескеру керек. Біріншіден, көрсетілген екі стратегияның тəуекелділігі əртүрлі болады, сол себепті, жеткі- зушілердің күтетін табысының өсуі, сатып алу- шы төлеуге дайын үстемеге қарағанда төмен бо- луы мүмкін. Егер жеткізушілер нақты тар салаға маманданған немесе өздерінің өнімдерін ұсына алатын нарықта тұтынушылардың басқа да топ- тары жеткілікті болса, бұндай жағдай кейде орын алады. Бұл ереже, өз кезегінде, сақтандыру жұ- мысының негізі болып табылады. Екіншіден, тұрақты шығындарды айныма- лы шығындарға ауыстыру арқылы ұйым үлкен тəуекелдікке барады, егер сату көлемі үлкен жəне ол болжамдық интервал мəнінің макси- малды аймағында жатса. Егер бəсекелес компа- ния басшылыққа альтернативті жоғарғы шы- ғындар стратегиясын басшылыққа алса, осын- дай жағдайдың орындалу ықтималдығы жоға- ры болады. Соған байланысты, жоғарғы айны- малы шығындарға негізделген стратегияның табысты болуы, өнім шығарылымының дең- гейінің күтілетін шамасы мен нақты шамасы арасындағы ауытқуға байланысты болады. Сол зиянсыздық нүктесі Сатудан түскен табыс Жоғарғы айнымалы шығындар Тұрақты шығындардың төмен деңгейі Сатудан түскен табыс / шығындар Жалпы шығындар Зиянсыздық нүктесі Шығарылым деңгейі (өнім бірлігі) ҚазҰУ Хабаршысы. Экономика сериясы. №2 (108). 2015 60 Белгісіздік және тәуекелділік жағдайында басқарушылық шешімдер қабылдау Үшіншіден, шығындар құрылымын оңтай- ландыру үшін, компанияның тəуекелділігін сыртқы біреуге ауыстыру керек. Компанияның қаржылық стратегиясы тұрғысынан тиімді ше- шім тəуекелділікті ауыстыру емес, ол тəекел- дікті жою болып табылады. Себебі компанияға тəуекелдікті азайту нəтижесінде болған пайда туралы басқа біреулермен келіссөз жүргізу қа- жеттілігі болмайды [3]. Жоғарыда айтылып кеткендей, шығындар- ды тұрақты жəне айнымалы деп классифика- циялау жəне оларды талдау көптеген компа- ниялардың басқару есебінің жүйесіне кіреді. Бірақ оның қалай жасалатыны, əдетте страте- гиялық шешімдер қабылдауда көп көмектес- пейді. Шығындар элементтері мен қандай да бір баптарының тұрақты жəне айнымалы бо- луы уақыт кезеңіне байланысты: қысқа мерзім- де барлық шығындар көп жағдайда тұрақты бо- лады, бірақ ұзақ мерзімде шығындардың ешбір элементі тұрақты деп саналмайды жəне олар осы кезең ішінде өзгеріп отырады. Көптеген фирмалар өздерінің шығындарын жедел жос- парлау (бюджеттеу) шегіне байланысты клас- сификациялайды, мысалы, бір жыл, тоқсан, ай жəне т.б. Сонымен бірге стратегиялық шешім- дердің шегі айтарлықтай ұзақ екені айқын. Сол себепті стратегиялық басқару есебі жүйесі тек қана қысқа мерзімнің шығындарын классифи- кациялаумен шектелмеуі керек, сонымен қатар шығындар стратегиялық шешімдер шегіне сəй- кес талдануы қажет. Енді осы белгісіздік жағдайында шешімдер қабылдаудың негізгі критерийлеріне тоқталсақ. Белгілі бір нарық ортасындағы тиімділік дең- гейін m деп қабылдап, ал осы ортадағы сатылу мөлшерінің варианттарын n десек осы негіздер- ді анықтау критерийлерінің бағыттары: 1. Вальд критерийі (пессимизм соңы) агрес- сивтік ортада пайдаланылады, мұнда жобаның (шешімнің) ең жоғарғы кепілді нəтижесі қа- былданады: minx ij max (4) j=1…,ni=1…,m 2. Оптимизм шегі критерийі, нарық ортасы кез келген жағдайда тек қолайлы жағдайда бо- лады деп қарастыру жəне осы негізде барлық варианттар арасынан тек ең жоғары нəтижелі варианты қабылданады: α mахx ij max (5) j=1…,ni=1…,m 3. Гурвицтің критерийі жоғарыда келтіріл- ген критерийлердің ықтималдық α жəне (1-α) көрсеткіштерінің орташаландырылған деңгейі болып табылады, ал α көп жағдайларда. Крите- рий төмендегідей түрде жазылады: α min x ij + (1- α) mах x ij max (6) j=1…,n j=1…,n i=1…,m 4. Математикалық болжамның критерийі бұл нарықтық орталарының түрлерінің априор- лық ықтималдылықтарының p j мəндері белгілі болған жағдайда қолданылады. Бұл эксперттік бағалаулардың мəндері немесе мерзімдердегі нарық ортасының статистикалық ақпараттары болуы мүмкін. Егер нарық ортасының ықтималдықтары бірдей мəнде болған жағдайда ол Лапластың критерийіне сəйкес болып жоғарыдағы Вальд пен Гурвицтің критерийлеріне қарағанда оң- тайлылау болады. Математикалық болжамның критерийі төмендегідей түрде жазылады: [4] n ∑ p j x ij max (7) J=1 i=1…,m жүктеу/скачать 2.1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|